Kinh tế tư nhân Trung Quốc: tín hiệu mới, hiệu ứng mới?

19:00 05/03/2025

Kinh tế Sài Gòn Online

Những tín hiệu hỗ trợ và đổi mới kinh tế tư nhân đã rõ, tuy nhiên, khuynh hướng dài hạn trong tư duy điều hành kinh tế ở Trung Quốc sẽ thế nào và điều đó có thay đổi diện mạo quan hệ công - tư hay không? Đây là những câu hỏi bỏ ngỏ, với nhiều vấn đề mang tính hệ thống.

• Trung Quốc tập hợp nhân tài chip cho cơn bùng nổ trung tâm dữ liệu AI

Theo định nghĩa của Trung Quốc, nền kinh tế nước này được chia thành ba nhóm thành phần kinh tế: (i) kinh tế công hữu, (ii) kinh tế tư hữu (tư nhân) và (iii) kinh tế hỗn hợp. Trong đó, kinh tế tư hữu được hiểu bao gồm kinh tế cá thể, kinh tế tư doanh và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Kinh tế tư doanh khác với kinh tế cá thể ở chỗ đó là hình thức có đăng ký kinh doanh theo một loại hình doanh nghiệp nhất định. Trong bài viết này, tôi sẽ sử dụng khái niệm “kinh tế tư nhân” tại Trung Quốc với hàm ý của khái niệm kinh tế tư doanh - tức là chỉ một phần trong số ba cấu phần của khu vực kinh tế tư hữu tại quốc gia này.

Vai trò quan trọng của khu vực kinh tế tư nhân

Đến tháng 9-2024, số lượng các đơn vị kinh doanh tư nhân (private business entity) tại Trung Quốc đã đạt khoảng 181 triệu. Trong đó, theo số liệu do Cục Quản lý thị trường nhà nước công bố, khoảng 55,54 triệu là doanh nghiệp tư nhân (cổ phần và trách nhiệm hữu hạn) và hơn 125 triệu là đơn vị tự kinh doanh (self-employed business). Tổng số các đơn vị kinh doanh tư nhân này chiếm tới 96,4% tổng số thực thể kinh doanh tại Trung Quốc.

Với quy mô lớn như vậy, khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng ở Trung Quốc sau nhiều thập niên cải cách nhằm giảm vai trò của nhà nước trong phân bổ nguồn lực. Năm 2018, các doanh nghiệp tư nhân chiếm hơn 60% GDP và hơn 80% việc làm tại thành thị. Trong lĩnh vực công nghiệp, bao gồm sản xuất, khai khoáng và tiện ích, năm 2024, các doanh nghiệp tư nhân chiếm hơn 37% giá trị tổng sản lượng công nghiệp (so với con số chưa tới 5% vào năm 1980). Tổng doanh thu của các công ty tư nhân đã tăng từ con số 0 trong bảng xếp hạng của Fortune năm 2005 lên 104 tỉ đô la Mỹ trong bảng xếp hạng năm 2011 (tương đương 3,8% tổng doanh thu của tất cả các công ty Trung Quốc trong bảng xếp hạng); đến năm 2021 con số này là 1.700 tỉ đô la Mỹ và 19%. Đối với giá trị vốn hóa thị trường của các công ty niêm yết lớn nhất, thị phần của khu vực tư nhân trong 100 công ty Trung Quốc niêm yết hàng đầu chỉ là 8% vào cuối năm 2010 nhưng đã lên tới 48% vào năm 2021.

Cuộc họp mang tính biểu tượng quan trọng

Mặc dù có mức đóng góp quan trọng như vậy, nhưng những đảo chiều chính sách từ năm 2015 và đặc biệt là sau các hoạt động chấn chỉnh với các công ty công nghệ tư nhân lớn vào năm 2021 đã khiến khu vực kinh tế này đối diện nhiều thách thức. Điều này cộng thêm những thay đổi mang tính cạnh tranh địa - chính trị và phân mảnh ở bên ngoài càng làm nền kinh tế Trung Quốc đối diện nhiều sức ép trong lúc thị trường bất động sản đã trải qua đợt điều chỉnh lớn chưa từng có tiền lệ. Vì vậy, vào giữa tháng 2-2025, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tổ chức một “cuộc gặp hiếm hoi” với một số tên tuổi lớn nhất trong lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc, thúc giục họ “thể hiện tài năng của mình” và tự tin vào sức mạnh của mô hình và thị trường Trung Quốc.

Vào giữa tháng 2-2025, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tổ chức một “cuộc gặp hiếm hoi” với một số tên tuổi lớn nhất trong lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc, thúc giục họ “thể hiện tài năng của mình” và tự tin vào sức mạnh của mô hình và thị trường Trung Quốc.

Trước khi cuộc họp này diễn ra, liên tục trong năm 2024, Bắc Kinh đã ban hành hàng loạt chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp và chính quyền địa phương lấy lại niềm tin kinh doanh cũng như vượt qua gian khó. Chúng bao gồm: (i) Phát hành trái phiếu đặc biệt và tái cấp vốn cho các ngân hàng thương mại nhà nước lớn. Theo đó, khoảng 1.400 tỉ đô la Mỹ trái phiếu sẽ được phát hành trong năm năm tới với một phần được dùng để hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt trong các ngành công nghiệp chiến lược. (ii) Cải cách tài khóa và thuế. Chính phủ Trung Quốc công bố các biện pháp giảm thuế và phí cụ thể cho doanh nghiệp tư nhân, tương tự như gói 33 đề xuất năm 2022, nhằm giảm gánh nặng tài chính và khuyến khích đầu tư. (iii) Tăng cường hỗ trợ tiêu dùng nội địa. Bắc Kinh có kế hoạch kích thích nhu cầu trong nước thông qua các chương trình như trợ cấp cho người thu nhập thấp hoặc khuyến khích mua sắm (ví dụ: giảm thuế mua xe). Điều này sẽ gián tiếp hỗ trợ các doanh nghiệp tư nhân trong lĩnh vực bán lẻ và sản xuất hàng tiêu dùng.

Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân toàn quốc khóa 14 họp phiên họp thứ 14 tại Bắc Kinh từ ngày 24 đến 25-2-2025, trong đó các nhà lập pháp xem xét dự thảo luật thúc đẩy kinh tế tư nhân, đặc biệt là thông qua Luật Thúc đẩy kinh tế tư nhân - luật cơ bản đầu tiên tập trung cụ thể vào sự phát triển của khu vực tư nhân. Việc đẩy nhanh việc xây dựng Luật Thúc đẩy kinh tế tư nhân sẽ cung cấp sự đảm bảo pháp lý vững chắc cho các doanh nghiệp tư nhân và giúp họ đóng vai trò lớn hơn trong cạnh tranh thị trường. Bên cạnh đó, các đề xuất cải cách luật pháp, chẳng hạn như bảo vệ quyền sở hữu và tăng cường tiếp cận thị trường cho doanh nghiệp tư nhân cũng có thể được đưa ra.

Các vướng mắc còn bỏ ngỏ

Những tín hiệu hỗ trợ và đổi mới đã rõ, tuy nhiên, khuynh hướng dài hạn trong tư duy điều hành kinh tế ở Trung Quốc sẽ thế nào và điều đó có thay đổi diện mạo quan hệ công - tư hay không? Đây là những câu hỏi bỏ ngỏ, với nhiều vấn đề mang tính hệ thống.

Thứ nhất, khuynh hướng can thiệp của nhà nước thông qua góp vốn. Đây là một khuynh hướng đã hình thành từ năm 2015 khi các cải cách chế độ sở hữu mang tính hỗn hợp được thúc đẩy và các cải cách doanh nghiệp nhà nước (DNNN) theo hướng thị trường hóa bị dừng lại. Phân tích 37,5 triệu công ty đã đăng ký của Trung Quốc cho thấy năm 2019, 65% trong số 1.000 công ty tư nhân (được định nghĩa là có dưới 10% vốn nhà nước đóng góp) lớn nhất có mối quan hệ vốn chủ sở hữu trực tiếp với các chủ sở hữu nhà nước. Trong số 100.000 công ty tư nhân, con số này là 15%. Ngoài góp vốn trực tiếp, hình thức góp vốn gián tiếp của khu vực nhà nước cũng tăng mạnh. Năm 2019, khoảng 3,5 triệu công ty tư nhân “có mối quan hệ gián tiếp với nhà nước”, đưa số doanh nghiệp có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến vốn nhà nước lên con số 33% tổng số doanh nghiệp tư nhân có đăng ký kinh doanh. Bên cạnh khuynh hướng gia tăng của vốn nhà nước trong các doanh nghiệp tư nhân, một khuynh hướng khác là sự suy giảm của kinh tế tư nhân sau khi các hoạt động chấn chỉnh nền kinh tế nhắm đến các công ty công nghệ lớn và lĩnh vực bất động sản diễn ra. Tỷ trọng của khu vực tư nhân trong số các công ty niêm yết lớn nhất của Trung Quốc liên tục giảm trong ba năm, từ 55% vào giữa năm 2021 xuống còn 33% vào giữa năm 2024.

Thứ hai, vấn đề điều kiện tài chính dành cho khu vực tư nhân. Bên cạnh khả năng tiếp cận cơ hội và sự can dự, kiểm soát của nhà nước, khả năng tiếp cận vốn cũng là một điểm nghẽn đối với các doanh nghiệp tư nhân Trung Quốc. Lý do chính là bởi chúng thường bị coi là rủi ro hơn các DNNN. Điều này là do Chính phủ là chủ sở hữu cuối cùng của các DNNN và do đó khó có khả năng để chúng vỡ nợ. Đặc biệt, các công ty tư nhân thường nhỏ hơn và phụ thuộc nhiều hơn vào xuất khẩu, do đó dễ bị ảnh hưởng hơn bởi sự suy thoái của thương mại toàn cầu. Một loạt yếu tố khác cũng có thể góp phần tạo nên sự khác biệt trong khả năng tiếp cận nguồn tài chính. Bên cạnh đó, các công ty tư nhân có xu hướng hoạt động trong các ngành sản xuất trong khi các DNNN chiếm phần lớn các ngành năng lượng và tiện ích, vốn có xu hướng có nguồn thu nhập ổn định hơn.

Thứ ba, khung pháp lý chưa hoàn thiện. Khung pháp lý dành cho khu vực kinh tế tư nhân vẫn bị đánh giá: (i) Thiếu minh bạch do hệ thống pháp luật chưa đảm bảo đầy đủ quyền sở hữu trí tuệ và quyền kinh doanh. Các tranh chấp pháp lý thường không được giải quyết công bằng, đặc biệt khi liên quan đến DNNN hoặc chính quyền địa phương. (ii) Rủi ro tài sản khi doanh nghiệp tư nhân có thể bị tịch thu tài sản hoặc chịu sự can thiệp từ chính quyền mà không có cơ chế bảo vệ rõ ràng, làm giảm niềm tin của nhà đầu tư.

(*) Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu kinh tế và chiến lược Trung Quốc (CESS)