Việt Nam là điểm sáng nổi bật giữa các nước Đông Nam Á trong năm ngoái với mức tăng trưởng xuất khẩu mạnh mẽ, vượt qua các trung tâm sản xuất như Malaysia và Thái Lan khi đất nước hình chữ S hưởng lợi từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc.
Các container vận chuyển tại một cảng ở thành phố Hải Phòng, Việt Nam. Đất nước hình chữ S là một trong những nước hưởng lợi lớn từ sự cạnh tranh Mỹ-Trung.
Theo số liệu thống kê chính thức, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đã đạt kỷ lục 403 tỷ USD trong năm 2024, tăng 13.8% so với năm 2023. Đây là lần đầu tiên kim ngạch xuấ khẩu của Việt Nam vượt mốc 400 tỷ USD và gần gấp đôi so với mức 214 tỷ USD năm 2017. Mức tăng này vượt xa so với Malaysia đạt 5.6%, Thái Lan 5.4% và Indonesia 2.3%.
Hai yếu tố chính thúc đẩy tăng trưởng này là nền kinh tế Mỹ mạnh và các nhà cung cấp rời khỏi Trung Quốc do căng thẳng Mỹ-Trung. Xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ năm 2024 tăng 23.4% lên 120 tỷ USD, mức tăng lớn nhất khu vực. Xuất khẩu của Malaysia sang Mỹ tăng 23.2%, Indonesia tăng 19.2% và Thái Lan tăng 13.7%.
So sánh xuất nhập khẩu của các nước ASEAN
Bến đỗ ưa thích của “đại bàng” công nghệ
Việt Nam là một trong những quốc gia hưởng lợi lớn từ làn sóng các nhà cung cấp rời khỏi Trung Quốc. Năm 2024, Việt Nam có 35 nhà cung cấp cho Apple, tăng từ 27 nhà cung cấp năm 2023 và là con số nhiều nhất tại Đông Nam Á. Thái Lan đứng thứ hai với 24 nhà cung cấp Apple.
Việt Nam có các nhà máy quy mô lớn chuyên lắp ráp các thiết bị Apple như AirPods, iPad và Apple Watch. Theo thông tin từ giới truyền thông, đến năm 2025, Việt Nam sẽ sản xuất 20% tổng số iPad và Apple Watch, 5% MacBook và 65% AirPods.
Các công ty công nghệ lớn khác cũng đã quyết định đầu tư vào Việt Nam. Meta, công ty sở hữu Facebook, sẽ bắt đầu sản xuất kính thực tế ảo tại đây trong năm nay. Mặc dù số tiền đầu tư và địa điểm nhà máy chưa được công bố, nhưng Meta dự kiến sẽ tạo ra 1,000 việc làm thông qua việc sản xuất Quest 3S tại Việt Nam.
Các công ty công nghệ Hàn Quốc cũng đã tăng cường hiện diện. Samsung, với hai nhà máy lớn tại miền Bắc Việt Nam và đóng góp 15.8% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam năm 2023, dự kiến đầu tư thêm 1.8 tỷ USD vào nhà máy sản xuất màn hình OLED mới gần các nhà máy hiện có. Tập đoàn công nghiệp Hyosung của Hàn Quốc có kế hoạch đầu tư 4 tỷ USD vào Việt Nam trong những năm tới.
Điểm đến của hàng xuất khẩu từ các quốc gia ASEAN
Ngược lại với Mỹ, Trung Quốc đang giảm nhập khẩu từ một số nước Đông Nam Á. Xuất khẩu của Việt Nam và Malaysia sang nước láng giềng khổng lồ này giảm 2% trong năm 2024, trong khi Philippines giảm mạnh 13.6%. Tuy nhiên, xuất khẩu của Thái Lan sang Trung Quốc tăng 3.1% và Indonesia tăng 0.4% bất chấp sự suy giảm kinh tế ảnh hưởng đến nhu cầu.
Số liệu chi tiết đến quý 3/2024 từ Ban Thư ký ASEAN cho thấy rõ sự dịch chuyển dòng xuất khẩu từ Trung Quốc sang Mỹ.
Trong quý 3 năm 2024, khu vực ASEAN đã ghi nhận một cột mốc đáng chú ý khi xuất khẩu sang thị trường Mỹ lần đầu tiên vượt ngưỡng 80 tỷ USD, tăng 14% so với cùng kỳ năm trước. Con số này cho thấy sự tăng trưởng ấn tượng khi gần gấp đôi so với mức 43.8 tỷ USD của quý 1/2019.
Kim ngạch xuất khẩu của ASEAN đến Mỹ và Trung Quốc
Đáng chú ý, kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ đã vượt qua con số xuất khẩu sang Trung Quốc trong cùng kỳ. Trong khi xuất khẩu sang Mỹ đạt 80 tỷ USD, con số này với thị trường Trung Quốc chỉ đạt 72 tỷ USD và giảm 2% so với cùng kỳ năm trước. Đây cũng là quý giảm thứ ba liên tiếp, với khoảng cách chênh lệch ngày càng được nới rộng so với quý trước đó.
Xu hướng dịch chuyển thương mại này thể hiện rõ nét nhất trong lĩnh vực bán dẫn và máy móc. Theo số liệu từ Tổ chức Hải quan Thế giới, xuất khẩu quý 3 của Malaysia sang Mỹ tăng mạnh 35% so với cùng kỳ năm trước, trong khi Việt Nam cũng ghi nhận mức tăng ấn tượng 33%.
Xuất khẩu liên quan tới bán dẫn và máy móc
Tuy nhiên, theo nhận định của Maria Monica Wihardja, nghiên cứu viên thỉnh giảng tại Viện ISEAS-Yusof Ishak (Singapore), gói kiểm soát xuất khẩu thứ ba mà chính quyền Biden ban hành vào tháng 12 có thể tác động đến hoạt động xuất khẩu của ASEAN sang Trung Quốc.
Gói này "bao gồm các điều khoản về Quy tắc Sản phẩm Trực tiếp Nước ngoài (FDPR) có thể ảnh hưởng tới thiết bị sản xuất bán dẫn được sản xuất tại Đông Nam Á, đặc biệt là tại Malaysia và Singapore", bà nói.
"Trung Quốc vẫn là và sẽ tiếp tục là thị trường xuất khẩu quan trọng đối với các công ty đa quốc gia, trong đó có cả doanh nghiệp Mỹ đã thiết lập cơ sở sản xuất mới tại Đông Nam Á nhằm đa dạng hóa rủi ro", bà nhấn mạnh. "Nếu các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Mỹ với các quy tắc FDPR được mở rộng sang nhiều sản phẩm hoặc lĩnh vực khác, điều này có thể gây tác động tiêu cực đến hoạt động của các công ty Mỹ".
Trong khi đó, Chính phủ Việt Nam đã đặt mục tiêu xuất khẩu đầy tham vọng là 451 tỷ USD cho năm 2025, tăng 12% so với năm 2024, đồng thời cảnh báo về tác động tiềm tàng của cuộc chiến tranh thương mại toàn cầu đang đến gần. "Chúng ta cần xem xét các kịch bản tiềm năng và chuẩn bị giải pháp để phản ứng nhanh chóng và hiệu quả", Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu tại cuộc họp thường kỳ của Chính phủ ở Hà Nội đầu tháng này.
