Từ Berlin đến Seoul, các đồng minh Mỹ chuẩn bị cho kịch bản Washington rút lại 'chiếc ô hạt nhân'

Chính sách đối ngoại khó lường của ông Trump đang làm lung lay niềm tin vào "ô hạt nhân" Mỹ, thúc đẩy ít nhất 4 quốc gia cân nhắc con đường hạt nhân riêng. Với tiềm lực sẵn có, thế giới liệu có đối mặt một cuộc chạy đua vũ trang mới?

Mỹ từ lâu đã mở rộng chiếc "ô hạt nhân" để bảo vệ các đồng minh, cho đến khi Tổng thống Trump quay trở lại nhiệm kỳ thứ 2 và đảo ngược những chính sách đối ngoại nền tảng. Hiện nay, một số quốc gia bắt đầu cân nhắc khả năng sở hữu vũ khí hạt nhân riêng với lo ngại Washington không còn là điểm tựa đáng tin cậy về các vấn đề quốc phòng.

Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Mỹ và Liên Xô dù đối đầu gay gắt nhưng có chung một quan điểm: phổ biến vũ khí hạt nhân là mối đe dọa toàn cầu. Cố Tổng thống John F. Kennedy từng lo ngại về một "cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân leo thang" và khởi xướng các cuộc đàm phán quốc tế, đặt nền móng ra đời cho Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT). Thỏa thuận này đã giúp giới hạn số quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân ở mức một con số cho đến nay.

Tuy nhiên, sự ổn định đó lại phụ thuộc phần nhiều vào cam kết bảo vệ của Mỹ. Cố Bộ trưởng Quốc phòng Anh Denis Healey từng nói rằng chính sách hạt nhân của Washington chỉ cần "5% uy tín để ngăn chặn Nga, nhưng cần tới 95% để trấn an châu Âu".

Dưới thời Donald Trump, sự đảm bảo đó lung lay hơn bao giờ hết. Chính sách đối ngoại khó đoán của ông, cùng thái độ xem nhẹ NATO, đã khiến các đồng minh từ Berlin, Warsaw đến Seoul, Tokyo phải đối mặt với một viễn cảnh đáng lo ngại: làm gì nếu Mỹ rút lui.

“Sự đồng thuận giữa các cường quốc về không phổ biến vũ khí hạt nhân đang bị thách thức nghiêm trọng”, Ankit Panda, chuyên gia tại Carnegie Endowment, nhận định. Theo ông, "hiện tượng Trump" đã thôi thúc các đồng minh của Mỹ bắt đầu cân nhắc tới vũ khí hạt nhân như 1 giải pháp khả thi cuối cùng, khi không còn sự hỗ trợ từ Washington.

Theo Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân, chỉ Mỹ, Nga, Trung Quốc, Anh và Pháp – năm thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc – mới được sở hữu vũ khí hạt nhân. Ngoài ra, 4 quốc gia khác là Ấn Độ, Pakistan, Israel đều chưa ký hiệp ước, và Triều Tiên (đã rút khỏi NPT) tuyên bố sở hữu vũ khí hạt nhân.

Các nhà phân tích lo ngại, nếu NPT sụp đổ – một phần vì Mỹ rút lại cam kết bảo vệ – thế giới có thể chứng kiến viễn cảnh mà cố Tổng thống Kennedy từng cảnh báo: 15-25 quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân, kéo theo nguy cơ chiến tranh thảm khốc.

Nếu chính sách của Donald Trump trong nhiệm kỳ 2025 làm suy yếu cam kết bảo vệ đồng minh và đẩy thế giới vào một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân mới, một số quốc gia tiềm năng có thể phát triển loại vũ khí hủy diệt hàng loạt này cho mục tiêu quốc phòng.

Ông Friedrich Merz, Tân thủ tướng đắc cử của Đức, đã tuyên bố vào tháng 2 rằng Berlin cần cân nhắc liệu có thể áp dụng "cơ chế chia sẻ hạt nhân hoặc ít nhất là bảo đảm an ninh hạt nhân từ Anh và Pháp" trong tình hình hiện nay.

Phát biểu mang tính lịch sử này đã châm ngòi cho một cuộc tranh luận công khai chưa từng có. Thậm chí, một số nhà phân tích đặt câu hỏi: Liệu Đức, quốc gia vốn xây dựng hình ảnh sau chiến tranh dựa trên cam kết hòa bình, có nên tìm cách sở hữu vũ khí hạt nhân?

Từ năm 1983, Mỹ đã triển khai vũ khí hạt nhân trên lãnh thổ Đức. Hiện tại, khoảng 20 quả bom hạt nhân B61 của Mỹ đang được lưu trữ tại căn cứ không quân Büchel, cách Cologne khoảng 100 km về phía nam.

Các quan chức Đức nhấn mạnh rằng Mỹ chưa có dấu hiệu rút lá chắn hạt nhân này. Bộ trưởng Quốc phòng Boris Pistorius gọi cuộc tranh luận hiện nay là "sự leo thang không cần thiết".

Tuy nhiên, trước những biến động nhanh chóng kể từ khi Donald Trump trở lại chính trường, một số quan chức Đức bắt đầu đặt câu hỏi liệu nước này có nên phát triển năng lực hạt nhân riêng.

Dẫu vậy, một số học giả cho rằng Đức nên chuẩn bị cho một kịch bản tồi tệ nhất. Thorsten Benner, Giám đốc Viện Chính sách Công Toàn cầu tại Berlin, cho rằng nước Đức ít nhất nên "đầu tư vào năng lực hạt nhân tiềm tàng" – tức là xây dựng cơ sở hạ tầng cần thiết để có thể phát triển vũ khí hạt nhân nếu cần mà không phải chế tạo ngay lập tức.

Trong khi đó tại Ba Lan, cuộc tranh luận về vũ khí hạt nhân diễn ra với tốc độ nhanh chưa từng có. Nguồn tin từ Financial Times cho biết Thủ tướng Donald Tusk trở thành lãnh đạo đầu tiên của đất nước này nêu ý tưởng theo đuổi vũ khí hạt nhân hoặc ít nhất là tìm kiếm một thỏa thuận chia sẻ với Pháp vào tháng 2/2025.

Tổng thống Andrzej Duda, đối thủ chính trị của Tusk, lập tức đáp trả. Ông nói đưa ra giải pháp thay thế là chuyển đầu đạn hạt nhân của Mỹ sang Ba Lan – một động thái mà Moscow coi là hành động khiêu khích và Washington từ lâu đã phản đối.

Marcin Idzik, Giám đốc hội đồng quản trị của PGZ – tập đoàn quốc phòng nhà nước Ba Lan, nhận định: “Đột nhiên có rất nhiều quan điểm khác nhau về việc cần làm gì, nhưng tất cả đều cho thấy Ba Lan muốn một hệ thống răn đe hạt nhân mạnh mẽ hơn trước Nga.”

Tuy nhiên, từ bên kia bờ Đại Tây Dương, Phó Tổng thống Mỹ JD Vance nói với Fox News rằng ông sẽ “sốc” nếu ông Trump đồng ý triển khai vũ khí hạt nhân của Mỹ đến Ba Lan.

Về năng lực hạt nhân, Ba Lan từng sở hữu đầu đạn hạt nhân thời Chiến tranh Lạnh – nhưng dưới quyền kiểm soát của Liên bang Xô Viết. Hiện tại, nước này chưa có nhà máy điện hạt nhân dân sự, dù đã cam kết xây dựng một nhà máy trong vòng một thập kỷ. So với các nước châu Âu khác, Ba Lan thiếu cơ sở hạ tầng và chuyên môn cần thiết, và có thể mất “hàng thập kỷ” để chế tạo vũ khí hạt nhân riêng. Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Ba Lan Janusz Onyskiewicz gọi đề xuất của Tusk là “mang tính giả thuyết và không thực tế trong tình hình hiện tại.”

“Việc tự phát triển vũ khí hạt nhân là quá tốn kém và mất quá nhiều thời gian", người đứng đầu tập đoàn Quốc phòng nhà nước Ba Lan nhận định. “Nhưng nếu Ba Lan có thể tham gia một dự án hạt nhân chung của châu Âu, chúng tôi chắc chắn muốn trở thành một phần của sáng kiến này”.

Ở châu Á, chương trình vũ khí hạt nhân của Triều Tiên, cùng với quan hệ với Nga ngày càng thắt chặt đang làm gia tăng nỗi lo về an ninh tại Hàn Quốc, đặc biệt trong bối cảnh những chính sách đối ngoại của Tổng thống Mỹ ngày càng khó đoán.

“Sự ủng hộ đối với việc Hàn Quốc sở hữu vũ khí hạt nhân đang mở rộng và ngày càng cứng rắn,” ông Sangsin Lee, nghiên cứu viên tại Viện Nghiên cứu Thống nhất Quốc gia Hàn Quốc, nhận định.

Dù chưa có chính đảng lớn nào công khai ủng hộ phát triển vũ khí hạt nhân, cả phe bảo thủ và cấp tiến trong Quốc hội nước này đều ủng hộ khái niệm “độ trễ hạt nhân” – đảm bảo Seoul có thể chế tạo hoặc sở hữu vũ khí hạt nhân trong thời gian ngắn nếu cần.

Ông Oh Se-hoon, thị trưởng Seoul và ứng viên tổng thống tiềm năng nhiệm kỳ tiếp theo, gần đây đã kêu gọi Mỹ cho phép Hàn Quốc sở hữu kho dự trữ vật liệu hạt nhân, tương tự như Nhật Bản.

Lời kêu gọi này được đưa ra ngay sau khi Bộ trưởng Ngoại giao Cho Tae-yul tuyên bố trước Quốc hội rằng việc sở hữu vũ khí hạt nhân "không nằm ngoài tầm với".

Về năng lực, Hàn Quốc có mật độ lò phản ứng hạt nhân dân sự cao nhất thế giới và công nghệ chế tạo vũ khí hạt nhân đã được chứng minh. “Hàn Quốc có đủ chuyên môn để sản xuất bom hạt nhân cơ bản – tương tự như những quả bom thả xuống Hiroshima và Nagasaki – trong vòng ba tháng,” Suh Kyun-ryul, giáo sư danh dự tại Đại học Quốc gia Seoul, cho biết.

Tuy nhiên, ngoài việc thu thập đủ vật liệu hạt nhân, Hàn Quốc cần phát triển cơ chế kích nổ, đầu đạn hạt nhân và thực hiện các cuộc thử nghiệm. “Nếu tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia và huy động mọi nguồn lực, Hàn Quốc có thể chế tạo vũ khí hạt nhân trong khoảng 2 năm,” Lee Chun-geun, chuyên gia tại Viện Đánh giá và Quy hoạch Khoa học & Công nghệ Hàn Quốc, nhận định.

Tuy nhiên, cường quốc châu Á này cũng sẽ đối mặt với nhiều thách thức lớn: rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) có thể khiến nguồn cung vật liệu hạt nhân bị cắt đứt, trong khi nền kinh tế xuất khẩu của Hàn Quốc sẽ chịu tổn thất nặng nề do các lệnh trừng phạt quốc tế.

“Cuối cùng, Hàn Quốc phải lựa chọn giữa việc bị Triều Tiên áp đảo hoặc chịu đựng trừng phạt quốc tế để tự phát triển vũ khí hạt nhân – vì khả năng phi hạt nhân hóa Triều Tiên gần như bằng không,” giáo sư Suh nhận định.

Nằm cuối cùng trong danh sách là Nhật Bản - quốc gia duy nhất từng hứng chịu chiến tranh hạt nhân. Với kinh nghiệm lịch sử đau thương, quốc gia này từ lâu xem việc sở hữu vũ khí hạt nhân là điều cấm kỵ chính trị.

Tuy nhiên, các yếu tố địa chính trị – từ sự trỗi dậy của Trung Quốc, chương trình hạt nhân của Triều Tiên đến sự bất định trong cam kết bảo vệ của Mỹ – đang khiến cuộc tranh luận dần xoay chiều.

Dù chính phủ Nhật Bản chưa bao giờ công khai xem xét vũ khí hạt nhân, một số chính trị gia đã thảo luận về khả năng này trong phạm vi hẹp. Một quan chức cấp cao Nhật Bản thừa nhận rằng nhóm tham gia tranh luận về vấn đề hạt nhân "có thể đang mở rộng".

Nhật Bản là một trong những nước đầu tiên ký NPT, nhưng với chương trình năng lượng hạt nhân dân sự phát triển mạnh và nhà máy làm giàu uranium hoạt động từ những năm 1990, Tokyo sở hữu kho dự trữ vật liệu có thể được chuyển đổi thành vũ khí hạt nhân. Báo cáo năm 2023 cho thấy Nhật Bản nắm giữ khoảng 8,6 tấn plutonium – đủ để chế tạo hàng nghìn đầu đạn.

Mặc dù vậy, rào cản chính trị và tâm lý đối với vũ khí hạt nhân tại Nhật Bản vẫn rất lớn. Điều 9 trong Hiến pháp quy định nước này "mãi mãi từ bỏ chiến tranh", dù một số diễn giải lại điều khoản này đã cho phép Tokyo xây dựng lực lượng quân sự thường trực đáng kể.

“Hiện tại, toàn bộ chiến lược an ninh Nhật Bản xoay quanh cam kết của Mỹ rằng Nhật vẫn nằm dưới 'ô hạt nhân' của Washington,” Stephen Nagy, giáo sư tại Đại học Cơ đốc giáo Quốc tế Tokyo, nhận định. “Kế hoạch A là dựa vào Mỹ. Kế hoạch B là dựa vào Mỹ hơn nữa. Còn kế hoạch Z – tức phát triển vũ khí hạt nhân – vẫn là điều khó tưởng tượng.”

GS. Nagy cũng cảnh báo rằng Nhật Bản thiếu nền tảng chiến lược cần thiết để triển khai một chương trình hạt nhân độc lập. “Khác với Mỹ, Nhật Bản có chưa đầy năm phút cảnh báo trong trường hợp bị Triều Tiên hoặc Trung Quốc tấn công hạt nhân. Nếu Tokyo và Osaka bị hủy diệt, Nhật Bản gần như không thể tồn tại,” ông phân tích.

Trung Quốc từ lâu đã lo ngại về khả năng hạt nhân tiềm tàng của Nhật Bản, từng nhiều lần sử dụng truyền thông nhà nước để đặt câu hỏi về việc Tokyo sở hữu lượng plutonium lớn.

Dù vậy, với những biến động trên chính trường quốc tế, một số chuyên gia nhận định rằng điều từng là cấm kỵ có thể không còn bất khả thi. Nhưng để Nhật Bản vượt qua những rào cản về tâm lý, chính trị và chiến lược, con đường phía trước vẫn đầy thách thức.

Tham khảo Financial Times, CNN

>> 1/3 kho vũ khí hạt nhân Nga nằm trong tầm bắn của vũ khí Ukraine