Thật đáng buồn: 10 năm qua, chưa một doanh nghiệp công nghệ nào IPO tại thị trường Việt Nam

Ngay cả 1.600 công ty hiện tại trên sàn chứng khoán, cũng chỉ có 16 doanh nghiệp công nghệ, tức chỉ chiếm tỷ trọng khiêm tốn 1%.

Nguy cơ "chảy máu" startup công nghệ

Tại, tọa đàm "Tạo đòn bẩy thị trường vốn để các công ty công nghệ Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên số" mới đây, các chuyên gia nêu thực trạng đáng buồn thị trường khởi nghiệp công nghệ Việt Nam.

TS. Nguyễn Đức Kiên - Chủ tịch Hội đồng Khoa học Viện IDS, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội nhấn mạnh các mục tiêu tại Nghị quyết số 57, đó là lọt top 3 của ASEAN về năng lực cạnh tranh số và về nghiên cứu, phát triển trí tuệ nhân tạo vào năm 2030; quy mô kinh tế số chiếm 30% GDP. Chúng ta cũng cần đạt được mục tiêu cụ thể là có 10 doanh nghiệp kỳ lân (các công ty định giá hơn 1 tỷ USD) vào năm 2030.

Tuy vậy, ở thời điểm hiện tại, Việt Nam mới có 4 kỳ lân được công nhận: VNG, MoMo, VNLife (VNPay) và Sky Mavis, còn thiếu 6 doanh nghiệp, tương ứng cần giúp các doanh nghiệp huy động vốn tối thiểu 6 tỷ USD.

Nhìn lại bức tranh đầu tư vào startup công nghệ Việt Nam trong 10 năm qua, bà Nguyễn Ngọc Anh - Tổng Giám đốc SSI Asset Management (SSIAM) nhận định, xu hướng huy động vốn của ngành công nghệ tại Việt Nam đang suy giảm, chỉ còn 372 triệu USD, số giao dịch cũng giảm sút. Do đó, cần xem xét lý do vì sao vốn đầu tư vào các startup công nghệ không đổ vào Việt Nam.

Bà Ngọc Anh dẫn số liệu cho thấy trong tổng số trên 1.610 công ty hiện đang niêm yết và đăng ký giao dịch trên sàn chứng khoán, chỉ có 16 doanh nghiệp công nghệ, tương ứng tỷ trọng khiêm tốn 1%. Trong tốp 30 doanh nghiệp lớn nhất tại Việt Nam, chỉ có một cái tên công nghệ duy nhất, đó là FPT.

"Nếu đặt câu hỏi, trong 10 năm qua có doanh nghiệp công nghệ nào thực hiện IPO tại thị trường Việt Nam hay không, thì có lẽ câu trả lời là không. Đây là một câu hỏi lớn, vì ngay tại các năm 2017, 2018, 2019 là thời điểm đỉnh cao của IPO tại Việt Nam, nhưng chúng ta cũng không thấy các doanh nghiệp công nghệ", bà Ngọc Anh nói.

Theo đại diện Quỹ SSIAM, thị trường chứng khoán Việt Nam chưa phải là một kênh dẫn vốn cho các doanh nghiệp công nghệ. Đây cũng là lý do hầu hết các start-up Việt Nam đều lựa chọn thành lập công ty tại nước ngoài, đặc biệt là Singapore, để dễ dàng tiếp cận nguồn vốn, dù hoạt động kinh doanh vẫn diễn ra ở Việt Nam.

"Gần như không có một doanh nghiệp nào đặt mục tiêu, hoặc niềm tin rằng sẽ thực hiện được huy động vốn và niêm yết tại thị trường Việt Nam", bà Ngọc Anh cho hay.

Thực tế này, theo Tổng giám đốc SSIAM, phản ánh rõ nét qua con số IPO khiêm tốn trong năm 2024 - chỉ có một thương vụ duy nhất, với lượng vốn huy động rất nhỏ so với các nước trong khu vực như Malaysia hay Indonesia.

Các quốc gia khác đang làm như thế nào?

Đặc thù của doanh nghiệp công nghệ là không có tài sản hay bất động sản. Điều đó dẫn đến việc tiếp cận vốn vay truyền thống rất khó khăn. Đây là một rào cản rất lớn trong việc tiếp cận vốn của doanh nghiệp công nghệ. Vì vậy, hầu hết các quốc gia lớn đều xây dựng sàn giao dịch đặc thù cho doanh nghiệp công nghệ.

Tại Mỹ, sàn NASDAQ chấp nhận công ty chưa có lợi nhuận niêm yết nếu có tăng trưởng mạnh. Công ty Amazon IPO năm 1997, song mất nhiều năm công ty mới có lời năm 2001.

Tại Hàn Quốc, sàn KOSDAQ cũng cho phép công ty công nghệ lỗ lũy kế niêm yết nếu có tiềm năng tăng trưởng. Theo đó, Công ty Kakao Games IPO năm 2020 dù chưa có lợi nhuận ổn định.

Trung Quốc đã nới lỏng yêu cầu lợi nhuận, cho phép công ty công nghệ chưa có lợi nhuận niêm yết trên STAR Market (Thượng Hải); tương tự, Ấn Độ áp dụng quy định linh hoạt cho start-up công nghệ trên Innovators Growth Platform (NSE) và SME trên NSE Emerge.

Xu hướng này cũng được phản ánh tại Đông Nam Á, khi hàng loạt quốc gia đã chủ động thành lập các sàn giao dịch với quy định linh hoạt hơn, mở đường cho doanh nghiệp công nghệ tăng trưởng nhanh tiếp cận nguồn vốn hiệu quả.

Indonesia vận hành Acceleration Board, đây là sàn riêng cho startup chưa có lợi nhuận. Công ty Bukalapak IPO năm 2021 và huy động thành công 1,5 tỷ USD. Sàn Catalist (Singapore), ACE Market (Malaysia), và Live Exchange (Thái Lan) hướng đến các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) và startup công nghệ có tiềm năng tăng trưởng.

Việt Nam nên nới lỏng quy định IPO

Theo quy định của Luật Chứng khoán số 54/2019/QH14 năm 2019, để thực hiện IPO trên sàn chứng khoán Việt Nam, doanh nghiệp cần bảo đảm có lợi nhuận trong 2 năm liên tiếp trước khi đăng ký IPO và không có lỗ lũy kế.

Quy định này là rất khó thực hiện đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ, bởi giai đoạn đầu tư ban đầu thường kèm theo thua lỗ tạm thời do chi phí đầu tư cao cho nghiên cứu và phát triển.

TS. Trần Văn, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, Viện trưởng Viện Chiến lược Phát triển Kinh tế số (IDS) kiến nghị Việt Nam nên nghiên cứu, học tập một số mô hình nước ngoài.

Ông cho rằng cần sửa đổi, bổ sung Luật Chứng khoán, có thể là một chương riêng về điều kiện cho các startup công nghệ có thể huy động vốn trên thị trường. Cũng có thể sửa đổi, bổ sung trong Luật Khoa học-Công nghệ, Luật Công nghệ cao, Luật Doanh nghiệp...hay quy định trong văn bản quy phạm pháp luật về các trung tâm tài chính quốc tế … tạo thêm nhiều hình thức huy động vốn của startup công nghệ.

"Trước mắt có thể xem xét khả năng cho phép các doanh nghiệp công nghệ thực hiện IPO và niêm yết mà không bị ràng buộc bởi điều kiện "không lỗ lũy kế" ngay trên HOSE/HNX, hoặc thử nghiệm trong khuôn khổ Trung tâm Tài chính Quốc tế đang trong quá trình xây dựng tại Thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng", ông Trần Văn kiến nghị.

Bổ sung thêm, ông Il-Dong Kwon, Tổng giám đốc The Boston Consulting Group - chi nhánh của Tập đoàn BCG tại Việt Nam, lưu ý rằng vốn không chỉ là huy động đủ vốn, mà còn phải là thị trường có tính thanh khoản cao, tạo cơ hội thoái vốn hấp dẫn. Do đó thị trường phải sôi động, giàu tiềm năng và có khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, tỷ lệ ứng dụng công nghệ số cũng phải cao, sẵn sàng đón nhận sản phẩm mới. Điều quan trọng nhất vẫn là con người vì con người là chủ thể làm việc, tạo ra kết quả, vận hành thị trường vốn và quản lý thị trường vốn.