Dự báo tác động của chính sách Nhà Trắng đối với nền kinh tế Mỹ vốn luôn là bài toán đầy thách thức và khó đoán định. Và giờ đây, với viễn cảnh Donald Trump quay trở lại Nhà Trắng với nhiệm kỳ thứ hai, mọi dự đoán càng trở nên phức tạp hơn bao giờ hết.
Ông Trump đã phác thảo và ngầm ý về một loạt chính sách đầy tham vọng - từ việc tăng thuế nhập khẩu một cách quyết liệt, đến chiến dịch trục xuất người nhập cư quy mô lớn, nới lỏng các quy định, và đặc biệt là mối quan hệ căng thẳng với Fed trong vấn đề điều hành lãi suất. Tất cả những yếu tố này có thể tạo nên những biến động khó lường cho nền kinh tế.
"Chúng ta đang phải đối mặt với hai tầng bất định đan xen nhau," Michael Feroli, Chuyên gia Kinh tế trưởng của J.P. Morgan tại Mỹ nhận định. "Thứ nhất, hiển nhiên là chưa ai biết chắc họ sẽ hành động ra sao. Và thứ hai, ngay cả khi chúng ta nắm được kế hoạch của họ, thì vẫn còn câu hỏi lớn về những hệ lụy thực sự đối với nền kinh tế."
Tuy nhiên, điểm sáng là các chuyên gia kinh tế đều nhận định nền kinh tế Mỹ đang bước vào năm 2025 với những nền tảng vững chắc: tỷ lệ thất nghiệp duy trì ở mức thấp, thu nhập người lao động tăng trưởng ổn định, Fed đang từng bước hạ lãi suất, và lạm phát đang dần hạ nhiệt sau nhiều năm leo thang chóng mặt. Đặc biệt, làn sóng xây dựng nhà máy sản xuất - thành quả từ thời kỳ Biden - sẽ bắt đầu đơm hoa kết trái trong những năm sắp tới.
Tuy nhiên, viễn cảnh tăng trưởng và lạm phát trong tương lai vẫn còn nhiều ẩn số - đặc biệt khi ông Trump đang đứng trước những luồng tư vấn trái ngược nhau từ các cố vấn thân tín về những quyết sách trọng đại, điển hình như việc có nên siết chặt quyền kiểm soát đối với Fed hay không. Dưới đây là những biến số then chốt có thể làm xoay chuyển cục diện.
Thuế quan: Chắc chắn kích hoạt lạm phát. Nhưng mức độ vẫn là dấu hỏi lớn.
Trong bức tranh chính sách của ông Trump, có một điểm mà giới kinh tế học đều đồng thuận: các đề xuất về thuế quan của ông sẽ đẩy chi phí tiêu dùng lên cao và châm ngòi cho lạm phát. Tuy nhiên, các dự báo về mức độ tác động lại chênh lệch đáng kể.
Nhìn lại nhiệm kỳ đầu tiên, khi ông Trump triển khai chính sách thuế quan, giá cả tiêu dùng đã có sự gia tăng, nhưng chỉ ở mức độ khiêm tốn.
Thế nhưng, những cam kết của ông trong lần này có thể mang tính cách mạng hơn nhiều. Ông Trump đã vạch ra nhiều kịch bản khác nhau, trong đó nổi bật là ý tưởng áp đặt thuế quan toàn diện và đặc biệt là mức thuế lên đến 60% hoặc cao hơn đối với hàng hóa từ Trung Quốc.
"Chúng ta hoàn toàn không thể kỳ vọng rằng lịch sử sẽ lặp lại như lần trước," Omair Sharif, nhà sáng lập Inflation Insights nhận định.
Ông Sharif khẳng định rằng, không thể dùng làn sóng thuế quan năm 2018 của ông Trump làm thước đo để dự đoán hậu quả kinh tế từ chính sách đánh thuế nặng lên hàng hóa Trung Quốc lần này. Các đợt thuế trước đây chủ yếu nhắm vào nhóm hàng nhập khẩu như nhôm, thép và nguyên liệu thô - những mặt hàng đầu vào của sản xuất, chứ không phải sản phẩm tiêu dùng cuối cùng.
"Đây không phải những món hàng mà người dân thường ghé Home Depot mua sắm vào cuối tuần," ông nhấn mạnh. Ngược lại, đợt thuế quan mới này sẽ nhắm thẳng vào các mặt hàng thiết yếu như áo phông hay giày dép, do đó có thể kích hoạt một làn sóng lạm phát tiêu dùng trực tiếp và mạnh mẽ hơn nhiều.
Tuy nhiên, bức tranh thuế quan còn ẩn chứa nhiều biến số phức tạp. Phản ứng của cộng đồng quốc tế sẽ ra sao? Liệu thị trường tiền tệ có thể tự điều chỉnh để giảm thiểu tác động? Và Fed sẽ phải can thiệp bằng cách nâng lãi suất nếu thuế quan thực sự đẩy lạm phát lên cao?
Nhìn lại năm 2018, đội ngũ chuyên gia của Fed từng đề xuất rằng ngân hàng trung ương có thể duy trì chính sách ổn định trước các đợt tăng giá do thuế quan, với niềm tin rằng cả người tiêu dùng và nhà đầu tư đều kỳ vọng lạm phát sẽ không có biến động lớn. Tuy nhiên, Chủ tịch Fed Jerome Powell, mới đây đã thẳng thắn thừa nhận: "Chúng ta đang đối diện với một bối cảnh hoàn toàn khác biệt."
Sáu năm về trước, lạm phát đã duy trì ở ngưỡng thấp trong suốt hơn một thập kỷ, khiến những đợt tăng giá nhỏ hầu như không tạo nên biến động mạnh. Nhưng hiện tại, sau một giai đoạn lạm phát phi mã, mọi biến động về giá có thể tạo ra những tác động dây chuyền khó lường trong toàn bộ nền kinh tế.
"Chúng ta khó có thể đưa ra một dự đoán chắc chắn cho đến khi các chính sách được hiện thực hóa - và ngay cả khi đó, mọi thứ vẫn có thể nằm ngoài khả năng dự báo," ông Powell đưa ra nhận định.
Chính sách trục xuất: Nguy cơ kìm hãm tăng trưởng, nhưng còn phụ thuộc vào cách thức triển khai
Không chỉ dừng lại ở bài toán thuế quan, giới kinh tế học còn đang vật lộn với một thách thức khác. Đó là viễn cảnh mù mịt về chính sách di cư dưới thời Trump, khiến việc dự báo các tác động kinh tế trở thành một bài toán đầy thách thức.
Trong suốt hành trình vận động tranh cử, ông Trump liên tục đề cao cam kết thực hiện chiến dịch trục xuất quy mô nhất lớn trong lịch sử Hoa Kỳ. Song song đó, ông cũng phát đi những tín hiệu về việc cải tổ chính sách nhập cư cho đội ngũ nhân lực chất lượng cao. Điều này được thể hiện rõ trong cuộc phỏng vấn với podcast "All In", khi ông tuyên bố: "Tôi muốn rằng mỗi tấm bằng tốt nghiệp đại học sẽ đi kèm một tấm thẻ xanh, để những nhân tài có thể tiếp tục cống hiến cho đất nước này."
Tuy nhiên, việc cải cách hệ thống nhập cư hợp pháp cho lao động trình độ cao đòi hỏi sự đồng thuận từ Quốc hội - một chủ đề mà chiến dịch tranh cử của ông Trump hầu như chưa đề cập chi tiết.
Về vấn đề lao động phổ thông, dù chính quyền có thẩm quyền đơn phương trong việc khởi động các đợt trục xuất, song hiệu quả thực tế vẫn là một dấu hỏi lớn. Quá trình truy quét gặp nhiều khó khăn, các vụ việc có thể vướng vào vòng xoáy pháp lý, và hiện tượng "lấp chỗ trống" từ làn sóng nhập cư mới là điều khó tránh khỏi.
Các chuyên gia phân tích tại Goldman Sachs đưa ra một khoảng dự báo rộng: từ 300,000 đến 2.1 triệu người có thể bị trục xuất trong năm 2025. Con số thấp nhất được rút ra từ thống kê nhiệm kỳ đầu của ông Trump, trong khi ước tính cao nhất dựa trên tiền lệ từ thời Tổng thống Eisenhower những năm 1950 - một mô hình mà ông Trump bày tỏ ý định học hỏi.
Kent Smetters, Giám đốc điều hành Mô hình Ngân sách Penn Wharton - đơn vị chuyên nghiên cứu tác động tài chính của các chính sách công - nhận định rằng chính quyền có thể đạt mục tiêu trục xuất vài trăm nghìn người trong năm đầu cầm quyền. Tuy nhiên, với quy mô khổng lồ của nền kinh tế Mỹ, tác động lên tăng trưởng và lạm phát sẽ không quá đáng kể.
"Những ảnh hưởng này không đáng ngại như nhiều người lo ngại," ông phân tích. "Chúng ta không đang nói đến kịch bản loại bỏ toàn bộ lực lượng lao động không giấy tờ, và theo nhận định của tôi, họ sẽ còn rất xa mới chạm đến mục tiêu đó."
Phi quy định hóa: Có thể giảm giá xăng, nhưng không đột phá như kỳ vọng
Trong chiến dịch tranh cử, ông Trump đã đưa ra lời hứa táo bạo về việc cắt giảm một nửa giá xăng thông qua chiến lược kép: nới lỏng quy định và các bước đi địa chính trị. Giới phân tích ngành thừa nhận rằng ông có thể tạo ra một số chuyển biến nhất định - tuy nhiên, với đặc thù của thị trường xăng dầu toàn cầu và gánh nặng chi phí vận hành của các doanh nghiệp, mức độ tác động vẫn là một bài toán nan giải.
Patrick De Haan, Trưởng bộ phận phân tích dầu mỏ tại GasBuddy - đơn vị tiên phong trong lĩnh vực theo dõi giá nhiên liệu - đánh giá rằng ngay cả khi ông Trump quyết liệt cắt giảm các quy định của Cơ quan Bảo vệ Môi trường, giá xăng tại trạm cũng chỉ có thể giảm từ 15 đến 25%. Bởi lẽ, với áp lực từ thuế tiểu bang, chi phí nhân công, đất đai và vận tải, việc đẩy giá xăng xuống thấp hơn nữa gần như là điều bất khả thi.
Dự báo về mùa hè năm tới, ông cho rằng giá xăng trung bình toàn quốc nhiều khả năng sẽ dao động trong vùng từ thấp đến trung bình của ngưỡng 3 USD.
"Tổng thống không nắm trong tay phép màu - không thể buộc các nhà sản xuất dầu Mỹ đi ngược lại quy luật kinh tế và chấp nhận thua lỗ để sản xuất," ông De Haan thẳng thắn nhận định.
Những dự đoán mang tính phỏng đoán: Tâm lý thị trường và chính sách lãi suất Fed
Mặc dù còn nhiều điểm chưa sáng tỏ, nhưng cả nhà đầu tư lẫn người tiêu dùng dường như đều đặt niềm tin vào tác động tích cực từ các kế hoạch kinh tế của ông Trump. Thị trường tài chính đã khởi sắc sau chiến thắng của ông, được tiếp thêm động lực từ kỳ vọng về làn sóng phi quy định hóa và các gói cắt giảm thuế. Đặc biệt, chỉ số niềm tin tiêu dùng trong nhóm cử tri Đảng Cộng hòa đã ghi nhận mức tăng vọt ấn tượng.
Chính làn sóng lạc quan này - cùng với việc xóa bỏ những bất định về cuộc bầu cử - có thể trở thành chất xúc tác, thúc đẩy tiêu dùng và đầu tư từ một bộ phận dân cư và doanh nghiệp, từ đó kích thích tăng trưởng kinh tế.
Tuy nhiên, điều này lại mở ra một ẩn số lớn khác: Nếu nền kinh tế bắt đầu "nóng" trở lại, Fed có thể buộc phải can thiệp để ngăn chặn tình trạng "quá nóng". Cần lưu ý rằng Nhà Trắng không có quyền can thiệp trực tiếp vào cách Fed điều chỉnh lãi suất. Và trong hai năm qua, các nhà hoạch định chính sách của Fed đã nỗ lực "hạ nhiệt" nền kinh tế bằng cách duy trì lãi suất ở mức cao, nhằm kiểm soát đợt bùng phát lạm phát gần đây của nền kinh tế Mỹ.
Trước diễn biến tích cực khi áp lực giá cả đang dần hạ nhiệt, Fed đã bắt đầu tiến trình cắt giảm lãi suất. Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách vẫn đang cân nhắc thận trọng về mức độ giảm cuối cùng.
Fed có thể buộc phải dừng đà giảm lãi suất sớm hơn dự kiến nếu nền kinh tế bắt đầu tăng tốc nhờ các gói kích thích từ cắt giảm thuế hoặc các chính sách tài khóa khác. Bởi lẽ, đà tăng trưởng mạnh mẽ có thể châm ngòi cho một làn sóng lạm phát mới với tốc độ vượt ngưỡng bình thường.
Viễn cảnh duy trì lãi suất cao nhiều khả năng sẽ không được ông Trump chấp nhận. Trong nhiệm kỳ đầu, ông đã liên tục chỉ trích Fed vì không hạ lãi suất, và giờ đây, ông đang tích cực vận động cho cam kết về một thời kỳ lãi suất thấp trong nhiệm kỳ thứ hai.
Nguy cơ xung đột này đặt ra một câu hỏi lớn: liệu ông Trump có tìm cách nắm quyền kiểm soát mạnh mẽ hơn đối với ngân hàng trung ương vốn độc lập của Mỹ?
Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump dường như đã nhận thức được giới hạn pháp lý rằng Tổng thống không có quyền sa thải Chủ tịch Fed. Tuy nhiên, sau đó ông đã ngầm ý về khả năng hạ bậc chức vụ của ông Powell khỏi vị trí lãnh đạo cao nhất.
Mới đây, trong chiến dịch tranh cử 2024, dù ông Trump đã tuyên bố sẽ không sa thải ông Powell, nhưng lời hứa này lại đi kèm điều kiện. Trong cuộc phỏng vấn với Businessweek, ông nhấn mạnh sẽ giữ nguyên vị trí của ông Powell nếu như ông Trump nhận thấy Powell đang đi đúng hướng.
Một nguồn tin thân cận tiết lộ rằng nhóm cố vấn chính sách đã khuyến cáo ông Trump không nên có động thái loại bỏ hay hạ bậc Chủ tịch Fed, bởi điều này có thể gây chấn động nghiêm trọng cho thị trường tài chính.
Hơn nữa, nhiệm kỳ của ông Powell sẽ đương nhiên kết thúc vào năm 2026. Chính ông Powell cũng đã bày tỏ quan điểm rằng mọi nỗ lực sa thải hay hạ bậc từ phía ông Trump đều không có cơ sở pháp lý. Nếu ông Trump vẫn quyết tâm theo đuổi ý định này, ông Powell có quyền phản đối, và vấn đề có thể sẽ được đưa ra các cơ quan tư pháp phán xét.
Trong lúc nhiều người khuyên nên thận trọng với Fed, một số nhân vật trong ban cố vấn của ông Trump lại bày tỏ lập trường quyết liệt hơn. John Yoo - một chuyên gia pháp lý hàng đầu thuộc trường phái bảo thủ - đã công khai khẳng định rằng ông Trump có đủ thẩm quyền để sa thải Chủ tịch Fed, đồng thời kêu gọi ông Powell nên chủ động từ chức. Đáng chú ý hơn, Elon Musk - nhân vật được xem là cố vấn thân tín của ông Trump - mới đây đã chia sẻ lại một bài đăng trên nền tảng X, ngầm bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ cho quan điểm đặt Fed dưới sự chỉ đạo trực tiếp từ Tổng thống.
Giới chuyên gia đang đặc biệt quan ngại về viễn cảnh ông Trump can thiệp vào hoạt động của Fed và lo lắng càng tăng cao nếu ông thành công trong nỗ lực này. Nhiều nhà kinh tế học cảnh báo rằng động thái này có thể khai mở một kỷ nguyên lạm phát mất kiểm soát.
"Điều đáng lo ngại nhất là Tổng thống có thể tạo áp lực buộc Fed hạ lãi suất xuống mức thấp hơn mức cần thiết, chỉ để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh chóng mà bỏ qua rủi ro lạm phát phi mã," các chuyên gia kinh tế hàng đầu tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson cảnh báo.
NY Times
