Đây là nội dung Thủ tướng Chính phủ từng nhắc tới trong Hội nghị Thủ tướng Chính phủ làm việc với doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) tham gia đóng góp, thúc đẩy tăng trưởng, ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế diễn ra ngày 15/6/2024.
Trong nghị quyết 01/NQ-CP năm 2025 ngày 8/1/2025 về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm 2025 có nội dung về việc nâng cao hiệu quả đầu tư, hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, bảo đảm tương xứng với nguồn lực nắm giữ.
Trong đó, đáng chú ý là giải pháp chú trọng đổi mới công tác cán bộ, tuyển dụng, thuê nguồn nhân lực chất lượng cao; xem xét thí điểm thuê các giám đốc điều hành của nước ngoài, nhân sự lãnh đạo doanh nghiệp không phải là Đảng viên; xây dựng cơ chế, chính sách đãi ngộ, tiền lương phù hợp.
Đây là nội dung Thủ tướng Chính phủ từng nhắc tới trong Hội nghị Thủ tướng Chính phủ làm việc với doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) tham gia đóng góp, thúc đẩy tăng trưởng, ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế diễn ra ngày 15/6/2024.
Ý tưởng xem xét thí điểm thuê giám đốc điều hành của nước ngoài, nhân sự lãnh đạo không phải là đảng viên cho DNNN không phải là mới. Từng trả lời trên truyền thông, Chuyên gia kinh tế - TS Nguyễn Đức Kiên, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội nói rằng, trong nhiệm kỳ Đại hội X của Đảng, một số văn bản của cấp có thẩm quyền đã cho phép tổ chức thí điểm HĐQT một số tập đoàn, tổng công ty nhà nước ký hợp đồng thuê tổng giám đốc điều hành không phải là đảng viên, có thể là người nước ngoài.
Thời điểm đó, Tổng Công ty Công nghiệp tàu thủy Việt Nam (Vinashin) đã làm xong đề án, nhận các hồ sơ của ứng viên để xem xét, tuyển chọn vị trí tổng giám đốc điều hành. Rất tiếc là quá trình thí điểm ở Vinashin rơi vào đúng thời kỳ khủng hoảng kinh tế năm 2008, Vinashin gặp khó khăn trong sản xuất - kinh doanh dẫn tới làm thất thoát tài sản của nhà nước. Mô hình thí điểm này sau đó không được đơn vị nào sử dụng.
Tuy nhiên, theo ông Kiên, cần bỏ tư duy "hành chính hóa", "công chức hóa" đội ngũ quản trị DNNN. Không thể lấy bậc lương của công chức để áp vào lương của những người làm quản trị doanh nghiệp. Phải chấp nhận lương của người quản trị, điều hành doanh nghiệp tính theo mức độ lợi nhuận mà họ đem lại, chứ không phải tính theo thâm niên công chức, viên chức.
Còn theo TS Đỗ Thiên Anh Tuấn, Trường Chính sách Công và Quản lý, Đại học Fulbright Việt Nam, để triển khai thuê giám đốc điều hành DNNN, cần giải quyết rất nhiều vấn đề, trong đó cần thiết có khung pháp lý về vai trò, vị trí, địa vị pháp lý... Nếu không, dù giám đốc điều hành được thuê có giỏi đến đâu cũng không tạo ra sự đột phá, không làm mới được DNNN.
Cần phân quyền một cách mạch lạc giữa chức năng sở hữu và chức năng kinh doanh, mục tiêu phát triển ngành với mục tiêu phát triển của doanh nghiệp. Thực tế, nhiều tổng giám đốc người Việt cũng rất giỏi nhưng cơ chế trói buộc khiến họ không dám làm, không dám quyết, không giải phóng được năng lực bản thân.
Và cần môi trường với thể chế rõ ràng, minh bạch để không chỉ CEO ngoại mà cả CEO trong nước cũng sẽ có điều kiện phát huy năng lực, đưa DNNN phát triển.
Cũng nói về chủ đề này, TS Lê Đăng Doanh - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, để có thể thí điểm thuê giám đốc điều hành người nước ngoài, nhân sự không phải Đảng viên làm lãnh đạo DNNN cần có cơ chế đột phá.
Theo TS Doanh, cơ quan chức năng cần có đề án về cải cách DNNN. Trong đó, nêu rõ sự lãnh đạo của Đảng uỷ DNNN và quyền chủ động quản lý của ban tổng giám đốc.
Theo ông Doanh, nếu thuê người điều hành là người nước ngoài, cơ chế thí điểm phải làm rõ quy trình báo cáo, chịu trách nhiệm công việc với Đảng ủy doanh nghiệp. Khi chưa làm rõ điều này sẽ khó xây dựng cơ chế thí điểm thuê người nước ngoài lãnh đạo DNNN.
Bên cạnh cải cách điều kiện bổ nhiệm, mức lương của lãnh đạo DNNN cần được xây dựng trên cơ sở phụ thuộc lợi nhuận doanh nghiệp. Mức lương lãnh đạo DNNN cần đối chiếu với vị trí tương đương của doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở cùng ngành nghề.
