Khi thị trường chứng khoán giảm mạnh, nhiều nhà đầu tư quỹ mở dễ rơi vào tâm lý hoang mang. Nhóm nhà đầu tư này thường không có nhiều thời gian hoặc kinh nghiệm để tự giao dịch và họ chọn quỹ mở với kỳ vọng đầu tư dài hạn dựa trên giả định nền kinh tế và thị trường sẽ tăng trưởng ổn định theo thời gian. Tuy nhiên, những đợt giảm sốc của thị trường đặt ra câu hỏi: Liệu những giả định làm nền tảng cho đầu tư quỹ mở có còn đúng không? Nhà đầu tư quỹ mở nên phản ứng ra sao trước những biến động tiêu cực? Làm thế nào để bảo vệ danh mục quỹ mở mà không phải từ bỏ hoàn toàn chiến lược đầu tư dài hạn?
Đặc điểm của nhà đầu tư quỹ mở
Nhà đầu tư quỹ mở thường có đặc điểm là không trực tiếp giao dịch cổ phiếu hàng ngày mà ủy thác vốn cho công ty quản lý quỹ chuyên nghiệp. Họ không cần nhiều kiến thức chuyên sâu hay thời gian theo dõi thị trường liên tục, bởi đã có đội ngũ chuyên gia quỹ thay mặt họ phân tích và lựa chọn danh mục. Mục tiêu của phần lớn nhà đầu tư quỹ mở là tăng trưởng tài sản dài hạn, phục vụ các kế hoạch tài chính tương lai. Do đó, họ kỳ vọng lợi nhuận trung bình khá theo nhịp tăng trưởng chung của nền kinh tế và thị trường chứng khoán, hơn là tìm kiếm lợi nhuận đột biến trong ngắn hạn.
Với tâm thế đầu tư dài hạn dựa trên giả định kinh tế vĩ mô ổn định và tăng trưởng, nhà đầu tư quỹ mở thường chấp nhận những biến động ngắn hạn của thị trường. Thực tế, thị trường chứng khoán luôn trải qua các chu kỳ thăng trầm, những biến động nhất thời thường được nhà đầu tư quỹ mở bỏ qua với niềm tin rằng giá trị sẽ phục hồi về dài hạn. Dữ liệu lịch sử cho thấy giữ đầu tư lâu dài giúp giảm đáng kể xác suất thua lỗ. Chính vì vậy, đa số nhà đầu tư quỹ mở có khuynh hướng kiên nhẫn và kỷ luật, tiếp tục đầu tư đều đặn, định kỳ bất chấp biến động, thay vì mua bán liên tục.
Rủi ro khi các giả định vĩ mô bị vi phạm
Mặc dù chiến lược đầu tư quỹ mở luôn dựa trên những giả định vĩ mô lạc quan, vẫn có những kịch bản xấu xảy ra. Điển hình là khi nền kinh tế rơi vào suy thoái hoặc đối mặt các cú sốc chính sách vĩ mô: Suy thoái kinh tế, chính sách tiền tệ bất lợi, biến động địa chính trị, chiến tranh thương mại, dịch bệnh,…
Khi những rủi ro vĩ mô trên xảy ra, danh mục quỹ mở cũng khó tránh khỏi suy giảm giá trị. Nhà đầu tư quỹ mở cần nhận thức rằng dù danh mục quỹ đã đa dạng hóa để giảm thiểu rủi ro, nhưng rủi ro toàn bộ thị trường vẫn hiện hữu.
Khả năng phản ứng của nhà đầu tư quỹ mở và nhà giao dịch chủ động
Một điểm quan trọng là tốc độ và cách thức phản ứng trước sự kiện thị trường giảm mạnh của nhà đầu tư quỹ mở rất khác so với nhà giao dịch chủ động (tự đầu tư cổ phiếu). Sự khác biệt này xuất phát từ bản chất đầu tư và công cụ mà mỗi bên sử dụng:
Nhìn chung, nhà giao dịch chủ động có lợi thế về tốc độ và tính linh hoạt. Họ có thể nhanh chóng điều chỉnh danh mục (chuyển sang tiền mặt, mua tài sản phòng thủ như vàng, trái phiếu, hoặc thậm chí bán khống để kiếm lời khi thị trường giảm).
Trong khi đó, nhà đầu tư quỹ mở phải chấp nhận thực tế rằng việc rút vốn khỏi quỹ không thể diễn ra tức thì và thường đi kèm độ trễ. Ví dụ, nếu thị trường giảm mạnh trong ngày, họ chỉ có thể đặt lệnh bán chứng chỉ quỹ và chờ đến cuối ngày (hoặc cuối tuần) để lệnh được thực hiện theo NAV tại thời điểm đó.
Thêm vào đó, quỹ mở được thiết kế cho đầu tư dài hạn nên việc mua đi bán lại thường xuyên không được khuyến khích; phí rút trước hạn cao là nhằm ngăn nhà đầu tư giao dịch ngắn hạn ảnh hưởng đến mục tiêu lợi nhuận chung. Điều này khác với tài khoản chứng khoán tự doanh, nơi nhà đầu tư có thể ra-vào thị trường liên tục mà không bị “phạt” bởi cơ chế quỹ.
Bất lợi của nhà đầu tư quỹ mở khi thị trường giảm sốc
Có thể thấy một số bất lợi rõ rệt của nhà đầu tư quỹ mở khi thị trường đột ngột lao dốc: (i) Không kịp “thoát hàng ngay lập tức” khi thị trường có tin xấu bất ngờ; (ii) Phí rút vốn ngắn hạn cao; (iii) Không tận dụng được công cụ phòng hộ; (iv) Tâm lý thụ động và dễ hoảng loạn.
Mặc dù vậy, cũng cần thấy rằng nhà đầu tư quỹ mở có một số lợi thế phòng thủ tự nhiên: Danh mục quỹ đa dạng giúp giảm thiểu rủi ro công ty đơn lẻ và việc ủy thác cho chuyên gia giúp hạn chế các quyết định bốc đồng. Tuy nhiên, những lợi thế này chỉ phát huy nếu nhà đầu tư kiên nhẫn ở lại thị trường. Bất lợi lớn nhất của họ vẫn là thiếu linh hoạt, nên phản ứng tồi tệ nhất chính là hoảng loạn rút vốn sai thời điểm.
Đầu tư quỹ mở không đồng nghĩa với “ngủ quên”
Đầu tư qua quỹ mở được coi là thụ động hơn so với tự đầu tư, nhưng không có nghĩa nhà đầu tư được phép “bỏ mặc” khoản đầu tư của mình. Ngược lại, tính chủ động trong việc đánh giá quỹ mở là rất quan trọng. Danh mục quỹ mở cần được nhà đầu tư theo dõi và xem xét lại định kỳ (ví dụ mỗi quý hoặc nửa năm) hoặc đột xuất (ngay khi có sự kiện làm thay đổi giả định đầu tư) nhằm đảm bảo nó vẫn phù hợp với mục tiêu cá nhân và bối cảnh thị trường hiện tại. Nhà đầu tư nên thường xuyên đánh giá lại các giả định đầu tư của mình: Nền kinh tế vĩ mô có còn tăng trưởng như kỳ vọng ban đầu không? Ngành nghề quỹ đang đầu tư trọng điểm có triển vọng dài hạn tốt hay đã xuất hiện rủi ro mới? Quỹ có đang hoạt động hiệu quả so với các quỹ tương đồng khác không? Việc so sánh hiệu suất quỹ mình đang nắm giữ với các quỹ cùng loại là một cách để kiểm tra xem mình có đang ở trong lựa chọn tối ưu không.
Vai trò của cố vấn tài chính rất quan trọng trong giai đoạn này. Một cố vấn có kinh nghiệm sẽ giúp đánh giá khách quan danh mục, kiểm tra tính hợp lý của các giả định vĩ mô và chiến lược hiện tại. Họ cũng có thể gợi ý những điều chỉnh cần thiết (chuyển một phần sang quỹ cân bằng hoặc trái phiếu, tăng thêm góp vốn khi giá xuống, v.v.). Nhờ vai trò của tư vấn, nhà đầu tư quỹ mở tránh được việc phản ứng cảm xúc thái quá, thay vào đó có kế hoạch hành động cụ thể dựa trên phân tích có lý trí.
Chiến lược phòng thủ hiệu quả: Sử dụng công cụ “switch” (chuyển đổi quỹ)
Một chiến lược đặc thù mà nhà đầu tư quỹ mở có thể tận dụng khi thị trường giảm mạnh là sử dụng lệnh “switch”, tức là chuyển đổi giữa các quỹ trong cùng công ty quản lý quỹ. Hầu hết các công ty quản lý quỹ tại Việt Nam đều cho phép nhà đầu tư chuyển đổi chứng chỉ quỹ miễn phí giữa các quỹ do họ quản lý. Điều này mở ra một kênh phòng thủ linh hoạt mà không làm nhà đầu tư mất đi vị thế trên thị trường hoàn toàn.
Cách thức phổ biến nhất là chuyển từ quỹ cổ phiếu sang quỹ trái phiếu ngắn hoặc dài hạn khi dự báo thị trường cổ phiếu sẽ còn giảm sâu. Ví dụ, một nhà đầu tư đang nắm giữ quỹ cổ phiếu có thể đặt lệnh switch sang quỹ trái phiếu. Lệnh này thực chất bao gồm việc bán chứng chỉ quỹ cổ phiếu và đồng thời mua chứng chỉ quỹ trái phiếu tương ứng bằng số tiền đó, thường được thực hiện trong cùng một ngày định giá. Nhờ đó, nhà đầu tư trú ẩn tạm thời vào quỹ trái phiếu – nơi tài sản an toàn hơn, biến động thấp hơn.
Quan trọng, nhà đầu tư không phải trả phí rút rồi nộp lại tiền, và vẫn được tính lãi của quỹ trái phiếu đến ngày chuyển đổi. Nói cách khác, khác với rút tiền tiết kiệm trước hạn (mất hết lãi), việc chuyển đổi quỹ giúp nhà đầu tư vừa bảo toàn phần lớn thành quả đã tích lũy, vừa tránh được rủi ro lớn từ cổ phiếu trong ngắn hạn. Sau khi thị trường cổ phiếu ổn định hoặc có dấu hiệu hồi phục bền vững, nhà đầu tư có thể switch ngược lại từ quỹ trái phiếu sang quỹ cổ phiếu để nắm bắt cơ hội tăng trưởng trở lại. Toàn bộ quá trình này diễn ra mà không mất khoản phí giao dịch nào, và tiền luôn nằm trong hệ thống quỹ (tránh được độ trễ so với việc rút ra tiền mặt rồi mới mua lại).
Đây thực sự là một công cụ hữu ích để tái cân bằng danh mục trong những thời điểm bất thường. Tuy nhiên, nhà đầu tư cũng cần thận trọng: việc switch quỹ nên dựa trên phân tích và tư vấn thay vì chạy theo cảm xúc nhất thời. Nếu lạm dụng switch quá thường xuyên, bạn có thể vô tình biến mình thành một “nhà giao dịch” thiếu kỷ luật và đánh mất lợi thế dài hạn của quỹ mở. Hãy sử dụng switch như một chiến lược phòng thủ khi cần thiết – ví dụ, khi các chỉ báo kinh tế vĩ mô xấu đi rõ rệt hoặc cần giảm nhanh rủi ro danh mục – chứ không nên dùng để “đánh cược” ngắn hạn.
Kết luận
Trong giai đoạn thị trường giảm mạnh, nhà đầu tư quỹ mở nên tập trung vào bảo toàn mục tiêu dài hạn và tránh các quyết định nóng vội. Hãy bình tĩnh đánh giá lại danh mục và bối cảnh vĩ mô: liệu những biến động hiện tại có làm thay đổi triển vọng dài hạn, hay chỉ là sóng gió nhất thời? Trên cơ sở đó, nhà đầu tư có thể chủ động hành động: tham khảo ý kiến cố vấn, cơ cấu lại danh mục qua công cụ switch nếu cần thiết, hoặc thậm chí kiên nhẫn nắm giữ và mua thêm nếu vẫn tin tưởng vào sự phục hồi. Điều cốt yếu là phải duy trì kỷ luật và theo dõi sát kế hoạch tài chính của mình.
Đầu tư qua quỹ mở không đồng nghĩa với “mua rồi để đó” mãi mãi. Ngược lại, chính sự chủ động đánh giá định kỳ sẽ giúp nhà đầu tư kịp thời nhận ra khi nào cần điều chỉnh. Mục tiêu cuối cùng không phải tránh mọi phiên giảm điểm, mà là đạt được kết quả đầu tư tốt nhất trong dài hạn với mức rủi ro chấp nhận được. Vì vậy, thay vì hoảng loạn trước thị trường giảm sốc, nhà đầu tư quỹ mở nên coi đây là cơ hội để kiểm nghiệm chiến lược, củng cố danh mục và tích lũy thêm kiến thức. Với sự bình tĩnh, kỷ luật và các công cụ hỗ trợ thích hợp, nhà đầu tư quỹ mở hoàn toàn có thể vượt qua giai đoạn thị trường khó khăn và tiến tới những trái ngọt khi thị trường hồi phục.
