Nỗi lo nền kinh tế tăng trưởng yếu đi và lạm phát tái xuất đang bùng lên tại Mỹ, khiến siêu cường số một thế giới có khả năng phải đối mặt với cú sốc khủng khiếp mà nước này từng trải qua cách đây 50 năm.
Cơn ác mộng lạm phát đình trệ
Nỗi lo “lạm phát đình trệ” (hay đình lạm) xuất hiện trong bối cảnh Tổng thống Donald Trump dường như quyết tâm áp thuế lên hầu hết mọi hàng hoá nhập khẩu vào Mỹ trong khi nhiều thước đo cho thấy hoạt động kinh tế đang yếu đi.
Mối đe doạ kép - giá cả đắt đỏ và tăng trưởng kinh tế chậm chạp hơn - đang gây lo lắng cho người tiêu dùng, lãnh đạo doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách. Đó là còn chưa kể đến các nhà đầu tư đã bán tháo cổ phiếu và mua gom trái phiếu trong thời gian gần đây.
“Đó là lạm phát đình trệ”, ông Mark Zandi, nhà kinh tế trưởng tại Moody's Analytics, nhấn mạnh. “Lạm phát cao hơn và tăng trưởng kinh tế yếu đi là kết quả của chính sách thuế quan và nhập cư”.
Hiện tượng lạm phát đình trệ từng ám ảnh nước Mỹ trong những năm 1970 và đầu 1980. Hiện tại, nỗi lo đình lạm chủ yếu được thể hiện trong các dữ liệu “mềm” như khảo sát tâm lý và chỉ số nhà quản trị mua hàng (PMI).
Kỳ vọng lạm phát dài hạn của người tiêu dùng đang ở mức cao nhất trong gần 30 năm trong khi tâm lý chung tụt xuống mức thấp nhất trong nhiều năm.
Theo báo cáo tuần trước của Bộ Thương mại Mỹ, chi tiêu của người tiêu dùng đã giảm mạnh nhất trong gần 4 năm vào tháng 1, mặc dù thu nhập tăng mạnh.
Vào đầu tuần này, báo cáo PMI của Viện Quản lý Cung ứng cho thấy hoạt động sản xuất hầu như không mở rộng trong tháng 2, trong khi các đơn hàng mới giảm mạnh nhất trong gần 5 năm và giá cả tăng với biên độ hàng tháng cao nhất trong hơn một năm.
Không lâu sau đó, công cụ GDPNow của Cục Dự trữ Liên bang (Fed) chi nhánh Atlanta cho thấy nền kinh tế Mỹ có khả năng giảm 2,8% trong quý I (tốc độ đã chuẩn hoá theo năm).
Nếu dự báo là đúng, đây sẽ là quý đầu tiên tăng trưởng âm của Mỹ kể từ đầu năm 2022 và là mức giảm tồi tệ nhất kể từ khi nền kinh tế phải đóng sập vì đại dịch COVID hồi đầu năm 2020.
Ông Zandi nhấn mạnh: “Kỳ vọng lạm phát đang tăng lên. Mọi người trở nên lo lắng và bất an về tăng trưởng. Theo hướng này, chúng ta đang tiến tới tình trạng đình lạm nhưng chúng ta sẽ không tiến gần tới cú sốc mà mình đã trải qua vào thập niên 1970 và 1980 vì Fed không cho phép điều đó xảy ra”.
Thật vậy, thị trường đang hy vọng Fed sẽ bắt đầu cắt giảm lãi suất vào tháng 6 và hạ chi phí đi vay liên ngân hàng tổng cộng 75 điểm cơ bản trong năm nay để ngăn chặn suy thoái kinh tế ập đến Mỹ.
Tuy nhiên, ông Zandi cho rằng Fed có thể phản ứng ngược lại, tức là tăng lãi suất để dập tắt lạm phát, giống như những gì cựu Chủ tịch Paul Volcker từng làm cách đây 50 năm.
“Nếu như tình trạng đình lạm phát thực sự xảy ra..., Fed sẽ hy sinh nền kinh tế”, ông cảnh báo.
Cổ phiếu bị bán tháo
Các dữ liệu kinh tế bi quan đang gây sóng gió trên Phố Wall. Trong tháng này, cổ phiếu bị bán tháo mạnh, xoá bỏ mức tăng mà thị trường đạt được sau khi ông Trump thắng cử vào tháng 11 năm ngoái.
Chỉ số trung bình công nghiệp Dow Jones tiếp tục rơi trong phiên 4/3 và giảm tổng cộng 4,5% trong những ngày đầu tháng 3, nhưng hoạt động bán tháo không diễn ra đặc biệt vội vã.
Và chỉ số biến động CBOE, thước đo nỗi sợ hãi của thị trường, chỉ loanh quanh mức 23 vào buổi chiều 4/3. Con số này không cao hơn nhiều so với mức trung bình dài hạn.
“Đây chắc chắn không phải thời điểm để hoảng loạn”, ông Mark Hackett, chiến lược gia thị trường trưởng tại Nationwide, cho hay. “Tại thời điểm này, tôi vẫn cho rằng đây là một đợt thiết lập lại kỳ vọng lành mạnh”.
Tuy nhiên, không chỉ có thị trường chứng khoán mới cho thấy dấu hiệu sợ hãi. Lợi suất trái phiếu kho bạc đã giảm mạnh trong những ngày gần đây sau khi tăng vọt kể từ tháng 9 năm ngoái.
Lợi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 10 năm đã giảm xuống còn khoảng 4,2%, tụt 50 điểm cơ bản so với mức đỉnh vào tháng 1 và thấp hơn lợi suất trái phiếu kỳ hạn 3 tháng. Đường cong lợi suất đảo ngược là một chỉ báo suy thoái đáng tin cậy có từ Thế chiến II.
Ông Hackett lo ngại về một “vòng luẩn quẩn” được tạo ra bởi các chỉ số tâm lý yếu ớt có thể biến thành một cuộc khủng hoảng toàn diện. Các nhà kinh tế và lãnh đạo doanh nghiệp nhận thấy thuế quan sẽ ảnh hưởng đến giá thực phẩm, xe cộ, điện và nhiều mặt hàng khác.
“Lạm phát đình trệ chắc chắn là thứ chúng ta nên chú ý ngay bây giờ. Chúng ta phải theo dõi. Đây là sự sụp đổ về niềm tin và sự thay đổi trong cách mọi người nhìn nhận mọi thứ. Mức độ cảm xúc tăng cao đến mức hành vi của mọi người sẽ sớm thay đổi”, ông Hackett giải thích.
Nhà Trắng thấy “nước Mỹ vĩ đại nhất”
Trái ngược với thị trường, các quan chức Nhà Trắng vẫn khẳng định nỗi đau ngắn hạn sẽ bị lu mờ bởi những lợi ích dài hạn mà thuế quan mang lại. Ông Trump từng ca ngợi thuế quan là một cách để củng cố lĩnh vực sản xuất tại Mỹ.
Trong cuộc phỏng vấn với CNBC hôm 4/3, Bộ trưởng Bộ Thương mại Howard Lutnick thừa nhận “có thể có những biến động giá trong ngắn hạn nhưng về lâu dài mọi thứ sẽ hoàn toàn khác”.
“Đây sẽ là nước Mỹ vĩ đại nhất. Chúng ta sẽ có một ngân sách cân bằng. Lãi suất sẽ giảm mạnh, ý tôi là giảm 100, 150 điểm cơ bản. Tổng thống Trump sẽ làm tất cả những điều đó và thúc đẩy hoạt động sản xuất tại Mỹ”, ông Lutnick khẳng định.
Tương tự như vậy, Bộ trưởng Bộ Tài chính Scott Bessent cũng chia sẻ với Fox News rằng Mỹ “sẽ trải qua một giai đoạn chuyển tiếp” và trọng tâm của chính quyền ông Trump là Phố Main chứ không phải Phố Wall.
“Phố Wall đã làm rất tốt. Phố Wall có thể tiếp tục hoạt động tốt, nhưng chúng tôi sẽ tập trung vào các doanh nghiệp nhỏ và người tiêu dùng. Chúng tôi sẽ cân bằng nền kinh tế, chúng ta sẽ mang việc làm sản xuất trở về quê nhà”, vị bộ trưởng nói.
Manh mối quan trọng về hướng đi của nền kinh tế có thể đến từ báo cáo việc làm vào ngày 7/3 tới. Nếu số liệu việc làm tích cực, điều này có thể củng cố quan điểm cho rằng các dữ liệu “cứng” vẫn vững chắc ngay cả khi tâm lý đã thay đổi.
Tuy nhiên, nếu báo cáo cho thấy thị trường lao động đang suy yếu trong khi tiền lương vẫn duy trì ở mức cao, điều đó có thể khiến công chúng thêm xôn xao về tình trạng đình lạm.
