Đặt lại câu hỏi: Vì sao nhiều Gen Z thà "ăn bám bố mẹ" cũng không muốn làm việc 8 tiếng 1 ngày?

Công việc từ 9 giờ sáng đến 5 giờ chiều, từ thứ 2 đến thứ 7 đã không còn là chuyện hiển nhiên và lựa chọn duy nhất.

Giới trẻ Hong Kong (Trung Quốc) đang từ bỏ những công việc ổn định nhưng "đơn điệu" để theo đuổi công việc bán thời gian và tự do phù hợp với sở thích. Liệu đây có phải là xu hướng “nằm thẳng” hay một lối đi riêng của Gen Z tại Hong Kong, hay rộng hơn là giới trẻ ở nhiều nơi khác nữa trên thế giới?

Từ chối công việc “bình thường” lặp lại

Khi Alex Wong (22 tuổi) lớn lên, cha anh dành phần lớn thời gian ở chỗ làm thay vì ở nhà. Kỳ nghỉ gia đình cũng chỉ giới hạn vào mùa hè. Cha anh đã hứa rằng: Sau khi nghỉ hưu, họ chắc chắn sẽ bù đắp khoảng thời gian đã mất.

Lời hứa đó đã tan vỡ khi ngay sau sinh nhật lần thứ 18 của Wong, cha anh bị chấn thương cột sống dẫn đến liệt. Đó là một khoảnh khắc thay đổi cuộc đời Wong.

Anh nghĩ nếu cha mình đã làm việc không mệt mỏi cho một tương lai không bao giờ đến, thì điều gì có thể ngăn cản điều tương tự xảy ra với mình? Wong chia sẻ: "Trước đây tôi dành phần lớn thời gian để học. Giờ tôi muốn tận hưởng bản thân đủ đầy trước đã và chỉ nghĩ đến tương lai khi bước sang tuổi 30."

Sự quyết tâm theo đuổi con đường này của Wong vẫn không lay chuyển, ngay cả khi đối mặt với khó khăn tài chính. Mẹ anh, trụ cột gia đình, không chỉ nuôi cha anh mà còn cả em trai 6 tuổi của anh. Họ cũng phải thuê một người giúp việc nhà từ Indonesia. Wong xoay xở bằng cách làm việc trong kho vài ngày mỗi tháng, chỉ kiếm được 310 đô la Hong Kong (1 triệu đồng) mỗi ngày khi có việc, một mức lương thấp tại thành phố đắt đỏ này. Nhưng anh không vội vàng tìm kiếm một công việc ổn định hơn.

Tư duy của anh không phải là duy nhất. Một cuộc khảo sát liên quan năm ngoái cho thấy trong số những người trẻ (từ 15 đến 29 tuổi) không học hoặc không làm việc, 36% không có kế hoạch đi làm. Thực tế, hiện tượng được gọi là "tang ping", hay nằm thẳng - một sự phản đối văn hóa làm việc chăm chỉ - đã trở nên phổ biến tại Trung Quốc vài năm trở lại đây.

Khoảng 44% học sinh trung học trong một cuộc thăm dò năm ngoái cho biết họ đang “nằm thẳng” hoặc có kế hoạch làm như vậy. Đối với một số người, đây là câu chuyện về tự do. Đối với những người khác, đơn giản là thấy nhàm chán.

Ken Hui (26 tuổi) đã làm việc toàn thời gian khoảng 6 tháng trước khi nghỉ việc vào năm 2023. Công việc hành chính của anh gắn liền với việc lập kế hoạch thể thao và sự kiện, ban đầu có vẻ thú vị nhưng nhanh chóng trở nên lặp đi lặp lại. Anh nói: "Tôi không muốn quay lại làm việc toàn thời gian vì tôi không muốn công việc của mình quá đơn điệu - lặp đi lặp lại công việc tương tự mỗi ngày (và) tan sở cùng một lúc. Không có cuộc sống." Giờ đây, anh ấy xoay xở với các công việc tự do, chẳng hạn như nhiếp ảnh.

Trong khi đó, một số Gen Z đang làm việc tự do toàn thời gian hoặc làm nhiều công việc bán thời gian cùng lúc. Họ là một nhóm đang phát triển được gọi là "slashers" - được đặt tên như vậy vì các dấu gạch chéo trong mô tả công việc của họ.

Ví dụ, nghệ sĩ trang điểm Joyce Fung (25 tuổi) cũng là một người làm bánh mì bán thời gian tại một quán cà phê. Cô chia sẻ: "Tôi may mắn vì quán cà phê rất linh hoạt về giờ làm việc. Họ biết rằng tôi là một 'slasher' và tôi nhận công việc tự do. Sau khi tôi hoàn thành công việc trang điểm hoặc vào những ngày không có công việc trang điểm, tôi có thể làm việc ở đó."

Cô ấy không có kế hoạch dừng lại, có lẽ là mãi mãi. Fung nói: "Tôi rất sợ sự nhàm chán. Nếu tôi phải làm việc từ 9 giờ sáng đến 5 giờ chiều mỗi ngày và làm những công việc gần giống nhau, thì đó không phải là cách sống mà tôi mong muốn."

Từ hỗ trợ tài chính đến tác động của COVID-19

Liệu Gen Z có phải đang ngày càng mệt mỏi với công việc không và điều gì có thể thúc đẩy họ lựa chọn khác biệt đi như vậy?

Năm 2022, dữ liệu cho thấy Hong Kong đã mất khoảng 116.600 lao động trẻ (từ 18 đến 39 tuổi) trong khoảng thời gian hai năm. Nhiều người đã rời khỏi thành phố hoặc đơn giản là chọn không tham gia lực lượng lao động. Các chuyên gia cho rằng một lý do đằng sau sự thay đổi ở Gen Z là sự an toàn tài chính mà các thế hệ trước đã đạt được. Giám đốc Hiệp hội Sức khỏe Tâm thần Hong Kong Benson Chan nhận định: "Cha mẹ của họ khá giả hơn và không mong đợi thế hệ mới kiếm được nhiều tiền để chăm sóc họ. Thế hệ này không thực sự phải đối mặt với áp lực tài chính."

Kết quả là, nhiều người trẻ vẫn phụ thuộc tài chính vào gia đình, với đa số vẫn sống ở nhà. Điều này đã tạo ra một từ mới: “những đứa con toàn thời gian”, chỉ những người trẻ tuổi sống với cha mẹ và giúp đỡ việc nhà để đổi lấy tiền trợ cấp. Ngoài túi tiền của cha mẹ, nhiều người thuộc thế hệ Z cũng tập trung vào hiện tại hơn là các mục tiêu tài chính dài hạn.

Wong cho biết hầu hết bạn bè của anh đều có tâm lý tiêu xài trước, làm việc sau. Họ thà kiếm đủ tiền để mua trò chơi, nâng cấp thiết bị và tận hưởng cuộc sống. "Họ chỉ nghĩ đến việc quay lại làm việc khi hết tiền."

Giám đốc Chan cho rằng việc lớn lên trong một thế giới của mạng xã hội và sự hài lòng tức thì đã khiến Gen Z cảm thấy không hài lòng khi mong muốn của họ không được đáp ứng ngay lập tức. Đồng thời, các mục tiêu tài chính dài hạn dường như nằm ngoài tầm với. Một khảo sát của HSBC năm 2024 cho thấy 61% Gen Z Hong Kong tin rằng việc sở hữu nhà là “xa vời” đối với họ. Xét cho cùng, Hong Kong là một trong những thị trường bất động sản đắt đỏ nhất thế giới: Một ngôi nhà tư nhân trung bình có giá 1,15 triệu USD, tức gần 30 tỷ đồng. Đối với Hui, điều đó dường như không đáng.

Anh nói: "Tôi không muốn đầu tư tiền vào bất động sản và ô tô. Tôi làm việc để kiếm tiền đi du lịch."

Giám đốc Chan tin rằng sự vỡ mộng này còn sâu sắc hơn. Ông nói: "Nhiều bạn trẻ cảm thấy, 'Nếu dù sao tôi cũng không thể đáp ứng được kỳ vọng, tại sao tôi phải làm việc?'".

Thời gian dài đại dịch cũng góp phần định hình quan điểm của Gen Z. Nó cắt đứt các tương tác xã hội của họ và làm sâu sắc thêm cảm giác bị cô lập.

Wong đã trải nghiệm điều này trực tiếp. Khi đang học tập tại Trung Quốc đại lục với tư cách là một sinh viên xuyên biên giới, anh thấy mình bị mắc kẹt trong các biện pháp kiểm dịch nghiêm ngặt. Wong, người đã trở nên “ẩn dật hơn nữa”, nhớ lại: "Ở các khu phố nhỏ, tất cả các bạn đều bị bịt kín, chỉ có một điểm ra vào. Bạn chỉ có thể sử dụng dịch vụ giao hàng để mua thực phẩm tạp hóa." Sự cô lập, cùng với áp lực thi cử, đã ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của anh. Ở thời điểm tồi tệ nhất, anh thậm chí còn nghĩ đến việc tự kết liễu đời mình.

Giám đốc Chan, người làm việc với những người trẻ tuổi gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần, cho biết nhiều người trong số họ phải vật lộn vì "họ phải đối mặt với áp lực từ bên ngoài hoặc thiếu mục tiêu rõ ràng cho tương lai." Ông nói thêm: "Vì vậy, họ cảm thấy thờ ơ với việc có (thành công) hay không… Họ nghĩ rằng nằm thẳng ở nhà cũng không sao."

Gen Z không thể chịu khổ hay có nhiều chuyện cần bàn hơn thế nữa?

Ngay cả khi chọn làm việc toàn thời gian, Gen Z có thể không tìm kiếm được việc làm lâu dài vì cơ hội đang giảm dần. Hãy xem Ada Siu (24 tuổi). Một sinh viên mới tốt nghiệp ngành truyền thông, cô và một số bạn cùng lớp đã phải vật lộn trong 6 tháng để tìm được một công việc toàn thời gian. Mỗi người họ phải nộp hơn 100 đơn xin việc để đảm bảo một vài cuộc phỏng vấn.

Siu nói: "Trước đây, nếu bạn nộp, giả sử, 10 sơ yếu lý lịch, bạn có thể đảm bảo một hoặc hai cuộc phỏng vấn."

Sự phục hồi sau đại dịch của Hong Kong diễn ra chậm chạp. Tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội năm ngoái — 2,5% — ở mức thấp nhất trong phạm vi dự kiến. Năm nay, tăng trưởng dự kiến sẽ nằm trong khoảng từ 2% đến 3%.

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Lãi suất cao, thị trường bất động sản sụt giảm và sự di cư của các nhà đầu tư đã khiến các doanh nghiệp này phải vật lộn để duy trì hoạt động. Họ chiếm hơn 98% tổng số doanh nghiệp của Hong Kong, sử dụng hơn 44% lực lượng lao động khu vực tư nhân nhưng phải tranh giành để thu hút nhân tài trẻ.

Vài tháng trước, Siu đã có được một vị trí toàn thời gian tại một công ty nhỏ, nơi cô ấy hỗ trợ các sự kiện và quan hệ công chúng. Nhưng thời gian của cô ở đó không kéo dài lâu. Cô nhớ lại: "Vào ngày thứ tư,… tôi đã cảm thấy (công ty) không phù hợp với mình. Tôi quay trở lại tìm việc… Tôi đã rời đi sau một tháng."

Theo một cuộc khảo sát năm ngoái, cứ 5 người thuộc Gen Z và Gen Y ở Hong Kong thì có 2 người thường xuyên nghĩ đến việc rời bỏ công việc. Nhiều người trong số họ có thể đang tìm kiếm sự gắn bó hơn. Siu nói về việc ở lại một công ty lâu dài: "Tôi sẽ cảm thấy mình như một con ếch trong nước sôi. Nếu tôi cảm thấy rằng mình đã học hỏi đủ ở vị trí này hoặc đã trải nghiệm đủ, thì tôi nghĩ việc muốn thay đổi là điều tự nhiên."

Tuy nhiên, việc nhảy việc không được ủng hộ trong văn hóa làm việc truyền thống của Hong Kong.

Trưởng bộ phận giải pháp nhân tài của công ty tư vấn tuyển dụng ConnectedConsult Wendy Suen lưu ý: "(Những người nhảy việc)… được coi là một chi phí cao đối với các công ty vì bạn đào tạo họ và sau đó họ rời đi."

Để thu hút nhiều người thuộc thế hệ Z Hong Kong hơn, những người ngày càng lo ngại về kiệt sức, lo lắng và sức khỏe tâm thần, bà Suen đề xuất rằng các công ty nên tập trung vào việc thực hiện các sáng kiến về sức khỏe.

Một cuộc khảo sát do công ty khởi nghiệp về sức khỏe tâm thần Intellect và nền tảng tài sản kỹ thuật số Endowus công bố năm ngoái cho thấy 31% Gen Y và Gen Z Hong Kong muốn nơi làm việc của họ cung cấp các hội thảo về sức khỏe tinh thần. Trong một cuộc khảo sát gần đây khác, công ty truyền thông toàn cầu Edelman nhận thấy rằng Gen Z Hong Kong có kỳ vọng cao đối với các nhà lãnh đạo của họ. Họ muốn một người quản lý chăm chỉ và là người giống như một người bạn, người mà họ có thể kết nối một cách tự nhiên.

Người lao động trẻ cũng được biết đến là tìm kiếm các hệ thống phân cấp phẳng hơn và môi trường làm việc hợp tác hơn. Tuy nhiên, nhiều sở thích trong số này có thể gây khó khăn cho các công ty của Hong Kong, nơi vẫn phần lớn mang tính phân cấp, chú trọng vào các quy tắc và tính chuyên nghiệp.

Văn hóa làm việc nhiều giờ cũng là một yếu tố đáng bàn. Theo một cuộc khảo sát của Liên đoàn Công đoàn Hong Kong năm 2023, hơn một nửa số người lao động làm việc hơn 45 giờ một tuần; 7,3% số người được hỏi làm việc hơn 70 giờ. Trong khi đó, thế hệ Z muốn sự linh hoạt. Theo nhà cung cấp không gian làm việc toàn cầu International Working Group, gần 8 trong số 10 nhân viên Gen Z ở Hong Kong thích làm việc kết hợp và việc thiếu điều đó là lý do chính khiến 3 trong số 10 nhân viên rời bỏ công việc trước đó.

Bà Suen mô tả, nhân viên Gen Z trung bình muốn “làm việc thông minh, chứ không phải làm việc chăm chỉ”, nhưng lại là người phát triển mạnh mẽ trước những thách thức và khao khát sự kích thích cũng như cơ hội học hỏi. Bà nói: "(Gen Z) coi trọng thời gian. Họ biết mình muốn gì, và họ yêu cầu điều đó, và họ cũng không muốn lãng phí thời gian của bất kỳ ai."

Nguồn: CNA