Ước tính thành phố đang có khoảng 64.000 ha đất có thể phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng, song thách thức là cách thức triển khai hiệu quả.
Tại hội thảo giải pháp triển khai mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD) ở TP HCM do UBND thành phố phối hợp Tổng Lãnh sự quán Anh tổ chức ngày 25/2, TS Nguyễn Anh Tuấn, Trưởng phòng Quản lý hạ tầng kỹ thuật, Sở Xây dựng, cho biết một trong những vấn đề cốt lõi để phát triển TOD là việc sử dụng quỹ đất cũng như các cơ chế thu hồi đất. Các đơn vị ở thành phố sau khi rà soát sơ bộ ước tính trên địa bàn đang có khoảng 64.000 ha đất có tiềm năng lớn để phát triển theo mô hình trên.
Trong đó, khoảng 32.000 ha khu vực đất nông nghiệp, đất trống sẽ khả thi cao do ít ảnh hưởng dân cư hiện hữu, đồng nghĩa giải toả ít. Ngoài ra, chừng 9.000 ha đất công nghiệp, sản xuất, hoặc chuyển đổi chức năng cũng có điều kiện triển khai mô hình trên. Riêng một số nơi khác với tổng diện tích 23.000 ha cũng có thể cải tạo để phát triển TOD.
TOD là mô hình lấy định hướng phát triển giao thông công cộng để quy hoạch, xây dựng và phát triển đô thị. Những nơi làm TOD được tăng hệ số sử dụng đất, mật độ dân số cao, từ đó thu hút nhu cầu đi và đến các đầu mối giao thông lớn. Mô hình trên đã triển khai ở nhiều nơi như London, Hồng Kông, Quảng Châu... nhưng trong nước chưa có.
TS Nguyễn Anh Tuấn, Trưởng phòng Quản lý hạ tầng kỹ thuật, Sở Xây dựng nói tại hội thảo. (Ảnh: Gia Minh)
Theo ông Tuấn, TOD không phải nơi nào cũng giống nhau bởi tuỳ đặc thù khu vực. Nhưng mô hình phát triển này có đặc trưng là sự đa dạng và mật độ cao trong sử dụng đất với các chức năng chính như nhà ở tầng cao, trung tâm thương mại, văn phòng, các tiện ích giáo dục, y tế, thể thao... Tất cả tiện ích này tích hợp chung trong một không gian quanh đầu mối giao thông lớn như ga metro, trên nguyên tắc là thuận tiện kết nối.
Theo đại diện Sở Xây dựng, Quốc hội mới thông qua thí điểm một số cơ chế đặc thù phát triển mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP HCM. Đây là khung pháp lý cho hai đô thị thực hiện, nhưng vận dụng thế nào hiệu quả là vấn đề cần nghiên cứu kỹ. Hiện TP HCM muốn học hỏi kinh nghiệm từ các nơi đã triển khai thành công, trong đó gồm nhiều vấn đề như quy hoạch, nguồn lực, quy trình pháp lý và yêu cầu kỹ thuật liên quan.
Cũng tương tự các thành phố khác, ông Tuấn cho biết lần đầu thực hiện TOD sẽ cần thí điểm trước cơ chế, giải pháp nhằm rút ra kinh nghiệm. Vì vậy, TP HCM cũng sẽ nghiên cứu thí điểm mô hình này, song song với điều chỉnh linh hoạt hoặc đề xuất giải pháp thực thi nếu chưa phù hợp. "Nguyên tắc chung là phải chuẩn bị khung pháp lý thật tốt từ đầu, sau đó đến các vấn đề về đất đai, tài chính, tổ chức thực hiện cho đến vận hành, quản lý sau này", ông Tuấn nói.
TS Nguyễn Hoàng Tùng, Phó nhóm TOD thuộc chương trình GCIP (thúc đẩy xây dựng các đô thị xanh bền vững), cũng cho biết tuỳ điều kiện riêng mà mỗi quốc gia sẽ có mô hình TOD khác nhau. Tuy nhiên, điểm chung là bắt đầu từ xây dựng nền tảng pháp lý và quy hoạch tích hợp, không tách biệt giữa xây dựng đường sắt và phát triển đô thị.
Dẫn ví dụ như London, Hồng Kông... ông Tùng cho biết những thành phố này áp dụng các kế hoạch phát triển dài hạn từ đầu khi tích hợp chặt chẽ giao thông công cộng và đô thị, đồng thời họ có những chính sách nhất quán để hỗ trợ quá trình triển khai. Do đó, tại TP HCM ông cho rằng trước mắt cần ưu tiên tạo khung pháp lý toàn diện phát triển TOD.
Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) đoạn qua TP Thủ Đức. (Ảnh: Đình Văn)
Chuyên gia trên cũng cho rằng TP HCM cần tăng cường hợp tác công tư để huy động tối đa các nguồn lực đầu tư TOD. Theo ông, việc tận dụng chuyên môn và nguồn vốn từ khối tư nhân cũng là kinh nghiệm nhiều nơi thực hiện TOD thành công như Hồng Kông, Thâm Quyến... Trong đó, quá trình hợp tác giữa nhà nước và tư nhân cũng cần phân định rõ vai trò và trách nhiệm của từng bên để đảm bảo hiệu quả và tránh rủi ro.
"Nhà nước đưa ra những kiến tạo ban đầu, sau đó tư nhân phát huy kiến tạo đó để mang lại giá trị", ông Tùng nêu kinh nghiệm ở một số nơi đã triển khai hiệu quả mô hình TOD.
Một số chuyên gia cũng cho rằng dự án TOD rất phức tạp vì liên quan nhiều lĩnh vực, do đó TP HCM cần thành lập một cơ quan chuyên trách với thẩm quyền đủ mạnh quyết định nhanh các vấn đề phát sinh nhằm hiệu quả triển khai. Giải pháp này đã được nhiều thành phố thực hiện như Hồng Kông, London, New Dehli...
Theo TS Trần Du Lịch, nghị quyết thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển hệ thống đường sắt đô thị, thành phố được thí điểm mô hình TOD và sử dụng ngân sách đầu tư công để bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Tuy nhiên quá trình triển khai, thành phố đối mặt nhiều thách thức, bao gồm sự chồng chéo về quy trình, thủ tục pháp lý giữa các bên. Vì vậy thành phố nên lập hội đồng phát triển TOD, người đứng đầu là lãnh đạo thành phố đảm trách vai trò điều hành với nhiệm kỳ khoảng 10 năm.
"Thay vì phân quyền, một cơ quan hợp nhất, chuyên nghiệp sẽ tạo cơ chế đột phá, thúc đẩy thành phố đạt mục tiêu phát triển TOD và tránh phát triển rời rạc", ông Lịch nói.
Phó chủ tịch UBND TP HCM Bùi Xuân Cường tại hội thảo. (Ảnh: Gia Minh)
Tại hội thảo, Phó chủ tịch UBND TP HCM Bùi Xuân Cường cho biết cùng với metro Bến Thành - Suối Tiên mới đưa vào khai thác, mục tiêu 10 năm tới thành phố sẽ hoàn thành 355 km đường sắt đô thị. Đồng thời, dự thảo đồ án quy hoạch chung TP HCM sắp tới cũng đã quy hoạch nhiều vị trí phát triển TOD. Trước đó, dựa trên các cơ chế đặc ở Nghị quyết 98, TP HCM dự tính phát triển TOD ở 11 vị trí dọc nhà ga các tuyến metro Bến Thành - Suối Tiên, Bến Thành - Tham Lương và Vành đai 3.
Tuy nhiên, lãnh đạo thành phố cho biết lĩnh vực còn rất mới nên thành phố muốn học hỏi kinh nghiệm để triển khai phù hợp. Trong đó, việc triển khai sẽ được tính nhiều yếu tố bao gồm quy hoạch, quyền sử dụng đất, quyền khai thác không gian cũng như tài chính...
