PAPI 2022 cho thấy sự lạc quan của người dân về kinh tế, tuy vẫn còn nỗi lo ngại về tác động của đại dịch Covid-19. Báo cáo cung cấp một bức tranh quan trọng về hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương trong năm thứ hai của nhiệm kỳ 2021-2026, và cho thấy sự thay đổi quan điểm của người dân về hiệu quả của công tác phòng, chống tham nhũng ở địa phương trong bối cảnh người dân kỳ vọng về nền quản trị hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dân.
Ngày 12-4-2023 tại Hà Nội, Chương trình Phát triển của Liên hiệp quốc (UNDP) tại Việt Nam cùng với Trung tâm Nghiên cứu Phát triển – Hỗ trợ cộng đồng (CECODES), Trung tâm Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đã tổ chức công bố Báo cáo Chỉ số Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam năm 2022 (PAPI 2022).
Sau đại dịch Covid-19, nghèo đói trở lại là vấn đề quan tâm hàng đầu
Nỗ lực của Việt Nam trong năm 2022, nhằm khắc phục các tác động kinh tế – xã hội sau đại dịch Covid-19, đã giúp tăng niềm tin của người dân vào điều kiện kinh tế của gia đình và của quốc gia. Đáng chú ý, có tới 66,1% số người được hỏi đánh giá nền kinh tế quốc gia là “tốt” vào năm 2022 – tăng 19,4 điểm phần trăm so với một năm trước đó. Cũng ở câu hỏi này, tỷ lệ người dân đánh giá điều kiện kinh tế của đất nước là “kém” giảm từ 19,8% của năm 2021 xuống còn 6,1% năm 2022. Tương tự như vậy, ở cấp hộ gia đình, tỷ lệ người dân cho rằng điều kiện kinh tế của mình là “kém” giảm từ 15,3% năm 2021 xuống còn 11,4% năm 2022.
Mặc dù 56% số người được hỏi khẳng định điều kiện kinh tế hộ gia đình của họ tốt hơn vào năm 2022, cao hơn so với tỷ lệ 52% vào năm 2021, tỷ lệ này vẫn là mức thấp nhất kể từ năm 2012 nếu không kể năm 2021. Tương tự, những người cho rằng điều kiện kinh tế hộ gia đình của họ là kém đã tăng lên mức cao nhất kể từ năm 2012, ngoại trừ năm 2021.
Sự chuyển dịch sang thời kỳ hậu đại dịch cũng được phản ánh trong ý kiến của người dân khi được hỏi về những vấn đề hệ trọng nhất cần Nhà nước tập trung giải quyết trong năm 2022. Tỷ lệ lựa chọn vấn đề y tế và bảo hiểm y tế là vấn đề hệ trọng nhất giảm mạnh từ 23,84% theo khảo sát năm 2021 xuống 6,38% trong năm 2022. Vấn đề nghèo đói trở lại vị trí hàng đầu với 22,13% số người trả lời chọn vấn đề này năm 2022. Nghèo đói cũng là vấn đề liên tục đứng đầu danh sách các vấn đề được người dân quan tâm kể từ năm 2015, ngoại trừ năm 2021 khi Việt Nam chịu tác động mạnh của đại dịch Covid-19.
Với số lượng người được phỏng vấn cao nhất từ trước tới nay, đạt 16.117 người, PAPI 2022 cung cấp dữ liệu và thông tin vô giá về hiệu quả hoạt động của chính quyền các cấp trong hai năm đầu nhiệm kỳ 2021-2026 và đóng góp cho việc xây dựng chính sách, pháp luật quan trọng trong năm 2023.
Mối quan tâm tới phòng, chống tham nhũng tăng lên
Kết quả khảo sát PAPI 2022 cho thấy mối quan tâm của công chúng đối với vấn đề phòng, chống tham nhũng đã tăng lên khi tỷ lệ người được hỏi cho rằng tham nhũng là vấn đề hệ trọng cần Nhà nước tập trung giải quyết tăng 4,8% so với năm 2021. Kết quả này tương đồng với những phát hiện của Chỉ số nội dung “Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công”, với số người dân ghi nhận hiệu quả kiểm soát tham nhũng của chính quyền địa phương sụt giảm lần đầu tiên kể từ năm 2016, do tỷ lệ người dân cho rằng phải nhờ vào mối quan hệ thân quen với người có chức, có quyền mới xin được việc làm trong cơ quan nhà nước và tỷ lệ người dân phải “chung chi” khi làm thủ tục đăng ký quyền sử dụng đất gia tăng.
Công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương giúp cảnh báo sớm nguy cơ sai trái, vì thế góp phần quan trọng trong việc giảm thiểu tham nhũng. Song kết quả khảo sát PAPI 2022 cho thấy chưa có nhiều chuyển biến tích cực ở khía cạnh quản trị công quan trọng này. Tuy nhiên, người dân ghi nhận sự cải thiện trong việc công khai thông tin thu, chi ngân sách cấp xã trong năm 2022.
Vấn đề đất đai
Để đóng góp cho chương trình xây dựng và thực thi pháp luật năm 2023, PAPI 2022 cũng phân tích kết quả khảo sát công dân về một số vấn đề nhằm cung cấp dẫn cứ cho việc thảo luận sửa đổi Luật Đất đai năm 2013.
Chỉ số PAPI tìm hiểu nhận thức và trải nghiệm của người dân về hiệu quả quản trị đất đai tại địa phương, qua đó phân tích một số chỉ tiêu đánh giá tính bình đẳng trong áp dụng một số điều khoản của luật trên thực tế.
Một phát hiện quan trọng là tỷ lệ hộ dân bị thu hồi đất nông nghiệp tăng lên đến 4,1% trong năm 2022, cao hơn so với năm trước. Ở những đơn vị thôn/ấp/bản có ít nhất 30% cư dân làm nông nghiệp, tỷ lệ người được hỏi cho biết hộ gia đình họ bị thu hồi đất nông nghiệp tăng từ 5,4% năm 2021 lên 6,5% năm 2022. Điều này cho thấy việc thu hồi đất nông nghiệp ở khu vực nông thôn vẫn là một vấn đề nổi cộm cần được giải quyết bằng các quy định chặt chẽ, minh bạch hơn và tiếp cận thông tin đất đai một cách bình đẳng trong Luật Đất đai sửa đổi.
Người dân cho rằng bồi thường thu hồi đất còn ở mức quá thấp và đây là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn tới khiếu kiện liên quan tới thu hồi. Vì vậy, một câu hỏi đã được đưa vào nghiên cứu PAPI 2022 để khảo sát người dân. Kết quả cho thấy có sự khác biệt lớn giữa giá mua bán quyền sử dụng đất (giá đất) trên thị trường với giá đất do chính quyền địa phương chính thức ban hành.
Cuộc khảo sát cũng cho thấy người dân ít biết đến giá đất. Có tới 70% số người được hỏi không biết giá đất trên thị trường hoặc không biết giá đất chính thức do địa phương ban hành. Đây có thể là kết quả của sự hạn chế trong nhận thức và sự thiếu tham gia của người dân vào công tác lập kế hoạch sử dụng đất ở địa phương.
Hiệu quả quản trị điện tử
Các cấp chính quyền địa phương vẫn còn nhiều việc phải làm để người dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến nhiều hơn, tương xứng với tỷ lệ lớn người dân đang sử dụng Internet hiện nay. Năm 2022, tỷ lệ người dân cho biết họ có thể thực hiện một phần dịch vụ công trực tuyến để làm thủ tục xin xác nhận của chính quyền địa phương hoặc thủ tục xin cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thấp hơn so với năm 2021. Về việc sử dụng Cổng dịch vụ công quốc gia, số người trả lời cho biết họ đã sử dụng hoặc có hồ sơ người dùng trên cổng còn rất thấp, chưa tới 5% số người trả lời cho biết họ đã sử dụng cho các mục đích khác nhau và khoảng 3% đã thiết lập hồ sơ người dùng trên cổng này.
Những cải thiện và thụt lùi
Báo cáo PAPI 2022 trình bày kết quả cấp tỉnh ở 8 chỉ số nội dung: (1) Tham gia của người dân ở cấp cơ sở; (2) Công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương; (3) Trách nhiệm giải trình với người dân; (4) Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công; (5) Thủ tục hành chính công; (6) Cung ứng dịch vụ công; (7) Quản trị môi trường; (8) và, Quản trị điện tử.
So với kết quả PAPI năm 2021, 33 tỉnh/thành phố có mức độ cải thiện đáng kể ở Chỉ số nội dung 1 “Tham gia của người dân ở cấp cơ sở”; 18 tỉnh/thành phố có mức độ cải thiện đáng kể ở Chỉ số nội dung 2 “Công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương” và 30 tỉnh/thành phố có mức độ cải thiện đáng kể ở Chỉ số nội dung 8 “Quản trị điện tử”. Tuy nhiên, 29 tỉnh/thành phố giảm sút đáng kể ở Chỉ số nội dung 7 “Quản trị môi trường”; 18 tỉnh/thành phố giảm sút đáng kể ở Chỉ số nội dung 4 “Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công”, và 18 tỉnh/thành phố giảm sút đáng kể ở Chỉ số nội dung 6 “Cung ứng dịch vụ công”.
Đôi lời kết
Qua 14 năm, PAPI đã phát triển, thích ứng với các ưu tiên phát triển mới nổi, trở thành công cụ giám sát chính sách lớn nhất hàng năm trên toàn quốc, lấy người dân làm trung tâm với sự tham gia của hơn 178.000 công dân từ các nền tảng nhân khẩu học khác nhau nhằm đánh giá hiệu quả, chất lượng thực hiện chính sách và cung cấp dịch vụ của chính quyền cấp tỉnh.
Như những năm trước, PAPI 2022 cho thấy quản trị điện tử có điểm số rất thấp dù đã có những nỗ lực đáng kể để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số của Việt Nam trong ba năm qua. Dân chúng không dùng vì nhiều lý do, không biết, không đủ công nghệ, hoặc ứng dụng chưa thân thiện.
Suy cho cùng, Báo cáo PAPI 2022 trình bày những con số thống kê khô khan. Tuy nhiên, nếu các cấp chính quyền biết lắng nghe và cùng với người dân cùng nhau thay đổi các chỉ số PAPI thông qua các hành động cụ thể để cho năm sau tốt hơn năm trước thì những con số của PAPI trở thành có hồn, “biết nói”, đóng góp cho quốc gia phát triển.
“Chương trình nghiên cứu Chỉ số PAPI nhằm phản ánh đánh giá của người dân về việc thực hiện chính sách và các chương trình phát triển của Nhà nước, từ đó đóng góp vào việc cải thiện và tăng cường khả năng đáp ứng, tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền. Báo cáo PAPI 2022 cung cấp nguồn dữ liệu thực chứng quan trọng để các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương theo dõi hiệu quả hoạt động của mình trong công tác điều hành, quản lý nhà nước, hành chính công và cung ứng dịch vụ công”.
Bà Ramla Khalidi, Trưởng Đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam
