Nga - Ukraine được gì từ lệnh ngừng tập kích hạ tầng năng lượng?

Lệnh ngừng tấn công hạ tầng năng lượng khó mang lại bước ngoặt cho tiến trình hòa bình, nhưng sẽ giúp Nga và Ukraine có quãng thời gian hồi phục quan trọng.

Điện Kremlin cho biết sau khi điện đàm với Tổng thống Donald Trump hôm 18/3, Tổng thống Vladmir Putin đã chấp nhận đề xuất từ lãnh đạo Mỹ rằng Nga - Ukraine ngừng tấn công hạ tầng năng lượng của nhau trong 30 ngày.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 19/3 cũng có cuộc điện đàm với người đồng cấp Mỹ và cho biết nước này sẵn sàng dừng tấn công hạ tầng năng lượng Nga. Đây được cho là bước đi quan trọng đầu tiên hướng tới việc giảm leo thang kể từ khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra hơn ba năm trước.

Đám cháy tại một nhà máy điện ở Kharkov, Ukraine, tháng 3/2024. Ảnh: AP

Chưa rõ thỏa thuận bắt đầu có hiệu lực từ lúc nào và sẽ được thực hiện ra sao. Ukraine và Nga ngày 19/3 vẫn cáo buộc đối phương thực hiện các cuộc tấn công nhằm vào hạ tầng năng lượng của nhau, cho thấy tâm lý thiếu tin tưởng giữa hai nước và mọi thỏa thuận, nếu đạt được, đều vô cùng mong manh.

Nga bắt đầu tấn công hạ tầng năng lượng Ukraine từ tháng 10/2022, sau khi hứng chịu nhiều bước lùi trên chiến trường với chiến dịch phản công của đối phương. Nga sau đó chuyển sang thế phòng ngự, tiến hành cuộc chiến tiêu hao và hạ tầng năng lượng Ukraine trở thành mục tiêu chính.

Những cuộc tập kích đường không quy mô lớn của Nga là một phần quan trọng trong nỗ lực bẻ gãy ý chí kháng cự của Ukraine thông qua việc bóp nghẹt hạ tầng năng lượng vốn đóng vai trò động lực thúc đẩy nền kinh tế.

Mặt khác, Nga dường như cũng nhắm đến việc đẩy người dân Ukraine vào cảnh lạnh lẽo và tối tăm trong mùa đông, khiến cuộc sống của họ trở nên khó khăn cùng cực đến mức phá vỡ tinh thần chiến đấu trong xã hội.

Volodymyr Kudrytskyi, cựu giám đốc Ukrenergo, công ty điện lực quốc gia Ukraine, cho hay Nga liên tục thay đổi mục tiêu và chiến thuật không kích, khiến Kiev chật vật trong nỗ lực bảo vệ hệ thống năng lượng.

Nga sử dụng kết hợp giữa máy bay không người lái (UAV) tấn công tầm xa và tên lửa đạn đạo nhằm áp đảo hệ thống phòng không Ukraine. Sau khi Kiev gia cố những trạm biến áp quan trọng bằng boongke bê tông, Moskva chuyển sang tấn công trực tiếp các nhà máy nhiệt điện và trạm biến áp ít được bảo vệ hơn kết nối với nhà máy điện hạt nhân.

Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng Ukraine Oleksandr Kharchenko đánh giá lệnh ngừng tấn công hạ tầng năng lượng trong 30 ngày sẽ không mang lại nhiều bước ngoặt đối với nước này. Thay vào đó, ông tin rằng nó có thể giúp Nga tập hợp lại sức mạnh và tăng cường bảo vệ những cơ sở của mình khỏi các cuộc tấn công của Ukraine.

"Đây chỉ là tạm dừng, một cơ hội để họ xem xét lại cách bảo vệ các cơ sở của mình và định hình lại hệ thống phòng thủ. Họ đang tìm cách chống lại những cuộc tấn công của chúng ta và tôi cho rằng trong 30 ngày, họ sẽ tìm ra biện pháp đối phó", Kharchenko lưu ý.

Peter Tesch, cựu đại sứ Australia tại Nga, cũng nhận định lệnh ngừng tấn công hạ tầng năng lượng có thể giúp Ukraine cảm thấy dễ chịu hơn đôi chút, nhưng khó tác động mạnh mẽ đến cục diện xung đột.

"Việc ngừng các cuộc tấn công vào hạ tầng năng lượng Ukraine rõ ràng rất quan trọng với họ, nhưng đây không phải kết thúc, mà chỉ là một yếu tố", ông nói.

Trường Kinh tế Kiev ước tính thiệt hại cho ngành năng lượng Ukraine vì các cuộc tập kích của Nga đã lên tới ít nhất 14,6 tỷ USD. Một số nhà máy thủy điện và nhiệt điện đã bị tên lửa Nga phá hủy hoàn toàn.

Theo DiXi Group, tổ chức nghiên cứu năng lượng Ukraine, đến cuối năm ngoái, tổng công suất phát điện của nước này đã giảm xuống còn khoảng 22 gigawatt, chưa bằng 50% so với mức trước xung đột.

Tình trạng thiếu điện buộc Ukraine phải thực hiện cắt điện luân phiên trên toàn quốc để giảm bớt áp lực. Vào một số ngày, các khu phố ở thủ đô Kiev chỉ có điện trong 4 tiếng. Nhiều người dân phải dùng nến thắp sáng nhà cửa và dùng đèn flash trên điện thoại di động để đi trên những con phố không đèn.

Các trạm bơm nhiều lúc không thể vận hành để cung cấp nước sinh hoạt, khiến cuộc sống của người dân càng trở nên khó khăn hơn. Trong mùa đông đầu tiên sau khi xung đột nổ ra, người dân phải xếp hàng dài tại các giếng nước ở Kiev để chở những bình nước sạch về căn hộ không có hệ thống sưởi của họ.

Tuy nhiên, Nga đến nay vẫn chưa thể làm sụp đổ hoàn toàn hệ thống năng lượng Ukraine. Nhờ hệ thống phòng không do phương Tây cung cấp, Kiev dần đánh chặn thành công nhiều tên lửa Moskva hơn. Bên cạnh đó, việc áp dụng chiến lược sửa chữa linh hoạt cùng khả năng tiết kiệm năng lượng của người dân cũng phần nào giúp Ukraine đứng vững.

Ukraine hiện dựa vào ba nhà máy điện hạt nhân để đáp ứng tới 50% nhu cầu điện của đất nước vào một số thời điểm nhất định. Nga đến nay tránh nhắm tới những cơ sở này nhằm ngăn ngừa nguy cơ xảy ra thảm họa.

Ảnh chụp màn hình từ video do Bộ Tình trạng Khẩn cấp Nga công bố cho thấy hỏa hoạn xảy ra tại một kho dầu ở Bryansk năm ngoái. Ảnh: Reuters

Để đáp trả, Ukraine từ đầu năm 2024 cũng liên tục thực hiện các cuộc tập kích tầm xa bằng UAV vào nhà máy lọc dầu, kho chứa, đường ống và trạm bơm nhiên liệu trên lãnh thổ Nga, nhằm gây thiệt hại tối đa về kinh tế và hạn chế nguồn cung nhiên liệu cho quân đội của đối phương.

Những cuộc tập kích làm gián đoạn dòng chảy đi qua các cảng dầu của Nga và đường ống Druzhba, nơi vận chuyển dầu thô tới một số nước châu Âu. Điều này đe dọa làm giảm doanh thu của Moskva từ việc bán nhiên liệu ra nước ngoài. Theo Reuters, có thời điểm, những cuộc tấn công vào nhà máy lọc dầu đã làm giảm công suất lọc dầu của Nga khoảng 10%.

Theo giới chuyên gia, Kiev dường như có hai mục tiêu khi tiến hành những cuộc tập kích như vậy, là giảm nguồn thu từ dầu mỏ của Điện Kremlin và tạo ra bầu không khí hoang mang, lo lắng bằng cách gây nên những vụ cháy trên diện rộng tại các cơ sở nhiên liệu quan trọng của Nga.

Marc Polymeropoulos, cựu quan chức tình báo Mỹ, nói rằng việc ông Putin chấp nhận đề xuất chấm dứt các cuộc tấn công vào hạ tầng năng lượng là bằng chứng cho thấy các đòn tập kích của Kiev đã gây ra tác động "nghiêm trọng hơn nhiều những gì chúng ta tưởng" với Moskva và Tổng thống Nga muốn chấm dứt điều đó.

Nhưng các công ty dầu mỏ khổng lồ Nga cũng có thể nhanh chóng sửa chữa một số thiệt hại. Theo Mikhail Krutikhin, nhà phân tích năng lượng độc lập Nga hiện sống lưu vong ở Oslo, Na Uy, thiệt hại gây ra cho các nhà máy lọc dầu Nga "chưa đến mức thảm họa".

Krutikhin cho hay Nga luôn có thể chuyển dòng dầu thô ra khỏi các nhà máy lọc dầu bị hư hại vì họ sở hữu rất nhiều cơ sở như vậy. Tuy nhiên, ông lưu ý những cuộc tấn công liên tục nhằm vào cơ sở dầu mỏ có thể gây ra thiệt hại về lâu dài vì một số bộ phận của nhà máy lọc dầu sẽ phải mất nhiều năm để sản xuất và lắp đặt nếu bị hư hại.

Sergey Vakulenko, chuyên gia năng lượng tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, tổ chức nghiên cứu trụ sở tại Washington, ước tính các công ty dầu mỏ Nga hiện chưa phải chi quá một tỷ USD để khắc phục thiệt hại do các cuộc tấn công của Ukraine gây ra.

Các chuyên gia cho biết rất khó để xác định Nga hay Ukraine sẽ hưởng lợi nhiều hơn từ lệnh ngừng tấn công hạ tầng năng lượng.

Binh sĩ Nga bên ngoài nhà máy hạt nhân Zaporizhzhia hồi đầu năm 2022. Ảnh: Reuters

Theo Kudrytsky, thỏa thuận ngừng tập kích lần này sẽ giúp Ukraine có thời gian quan trọng để sửa chữa các trạm biến áp và nhà máy điện mà không lo chúng bị tấn công. Nó cũng cho Kiev thời gian để bổ sung vào kho những thiết bị dự phòng quan trọng, như máy biến áp để truyền điện từ nhà máy tới nhà dân.

Ukraine được cho là đã cạn kiệt kho dự trữ của mình trong nỗ lực thay thế các thiết bị hư hại.

Đối với Nga, việc đình chỉ các cuộc tấn công của Ukraine sẽ tạo ra quãng thời gian yên bình quý giá đối với công chúng Nga. Moskva cũng sẽ không còn phải lo lắng về nguy cơ các cơ sở hạ tầng dầu mỏ quan trọng bị thiệt hại thêm.

Vũ Hoàng (Theo RBC-Ukraine, ABC News, AFP, Reuters)