Donald Trump đã luôn nổi bật với một chính sách đối ngoại mang đậm dấu ấn cá nhân và sự khó lường, điều này thể hiện rõ qua những bước đi đầy tranh cãi nhưng không kém phần quyết đoán. Trong kế hoạch của mình, ông không chỉ nhấn mạnh đến việc củng cố sức mạnh của Mỹ mà còn thách thức các chuẩn mực quốc tế, gây dựng mối quan hệ với các đồng minh thông qua các đòn bẩy kinh tế và chính trị. Bất chấp những rủi ro từ các chính sách thiếu sự ổn định lâu dài, Trump vẫn khẳng định rằng đó là cách duy nhất để Mỹ bảo vệ lợi ích quốc gia và duy trì vị thế trên trường quốc tế.
Đồng minh toàn cầu trước chính sách "Nước Mỹ là trên hết" của Trump
Các đồng minh truyền thống của Mỹ tại châu Âu và Đông Á đều nhận thức rõ rằng Donald Trump muốn họ luôn trong tình trạng không chắc chắn về các kế hoạch của ông. Tuy nhiên, các trợ lý của Trump cho biết ông đã có kế hoạch cụ thể về một số vấn đề trọng yếu.
Theo các trợ lý, Trump sẵn sàng hành động nhanh chóng để chấm dứt các cuộc xung đột tại Ukraine và Trung Đông. Ông cũng dự kiến sẽ tăng cường áp lực thương mại lên các đồng minh, yêu cầu họ tăng chi tiêu quốc phòng và cân bằng cán cân thương mại với Mỹ, đồng thời duy trì áp lực đối với Trung Quốc.
Những cố vấn thân cận của Trump cho rằng chính sách “Nước Mỹ là trên hết” sẽ đánh giá các nước dựa trên thặng dư thương mại song phương với Mỹ, bất kể đó là đồng minh hay đối thủ. Thượng nghị sĩ Bill Hagerty, cựu đại sứ tại Nhật Bản, nói: “Không quan trọng bạn là đồng minh hay đối thủ, nếu bạn là đối tác thương mại, bạn cần giao thương công bằng. Trump luôn hướng tới tính đối ứng trong giao thương và cho rằng cần có hành động mạnh mẽ để thu hút sự chú ý của các nước."
Phản ứng đa chiều về chính sách của Trump
Đối thủ của Trump cho rằng các kế hoạch này có phần tự phụ và liều lĩnh. Nhiều nhà kinh tế cho rằng chúng đơn giản hóa quá mức các thách thức kinh tế toàn cầu. Tuy vậy, các quan chức trên thế giới thừa nhận rằng cách tiếp cận hướng nội trong nhiệm kỳ đầu của Trump đã tác động mạnh mẽ tới cả hai đảng về vai trò của Mỹ trên trường quốc tế.
Các đồng minh của Mỹ đồng thuận rằng họ sẽ gặp nhiều sóng gió với Trump. Nhiều nhân vật chính trong chính sách đối ngoại của ông đã giữ khoảng cách hoặc thậm chí công khai chỉ trích chính quyền trước đây. Những người thân cận với Trump tin rằng sự lo lắng từ các đồng minh là có cơ sở. Ric Grenell, một người ủng hộ Trump, nhận định: “Sự ổn định không phải là điều tốt, dĩ nhiên các đối thủ của Mỹ muốn sự ổn định, nhưng Trump không phải là người dễ đoán, và người Mỹ thích điều này."
Chính sách đối ngoại mạnh mẽ và chọn lọc
Những người thân cận với Trump bác bỏ cáo buộc của Đảng Dân chủ rằng họ đang theo đuổi chủ nghĩa biệt lập, nhấn mạnh rằng họ sẵn sàng sử dụng sức mạnh quân sự khi cần thiết nhưng theo cách chọn lọc. Họ khẳng định Mỹ sẽ duy trì liên minh nhưng yêu cầu các đối tác chia sẻ trách nhiệm nhiều hơn.
Nghị sĩ Mike Waltz, một chuyên gia an ninh quốc gia của Đảng Cộng hòa, cho biết: "Từ 20 năm trước, chúng tôi đã kêu gọi các đối tác tăng trách nhiệm. NATO có thể chia sẻ nhiều hơn gánh nặng phòng thủ. Nếu không phải bây giờ, thì là bao giờ?"
Sau áp lực từ nhiệm kỳ đầu của Trump, các nước NATO và đồng minh Đông Á đã tăng chi tiêu quốc phòng. Tính đến tháng 6, 23 trong số 32 thành viên NATO đã đạt mục tiêu chi tiêu 2% GDP cho quốc phòng, gấp đôi số lượng so với bốn năm trước. Tuy nhiên, họ vẫn sẽ tiếp tục đối mặt với áp lực lớn hơn nếu Trump trở lại.
Các quốc gia đang tăng cường chi tiêu quốc phòng
Áp lực gia tăng đối với các đồng minh NATO và thặng dư thương mại
Nghị sĩ Mike Waltz cho rằng NATO đã "tự mãn quá sớm" tại hội nghị thượng đỉnh hồi tháng Bảy khi nhiều nước chỉ vừa đạt mức chi tiêu 2% GDP cho quốc phòng. Waltz nhấn mạnh: "Chúng ta chỉ nên khen ngợi khi đạt 100% thành viên đạt 2%, và tôn vinh những nước chi tiêu đến 3% hay 4%."
Đức và Pháp, hai nền kinh tế lớn của châu Âu, dù đã đạt mức chi tiêu 2% này, có thể sẽ phải đối mặt với áp lực gia tăng từ Mỹ không chỉ về quốc phòng mà còn về thặng dư thương mại. Fred Fleitz, cựu phân tích viên CIA và hiện là thành viên Viện Chính sách, nhận định rằng ưu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump có thể là an ninh năng lượng, cân bằng thương mại, và bảo vệ chuỗi cung ứng.
Chính sách bảo hộ và thuế quan mới
Trump đã đe dọa áp dụng các mức thuế mới, bao gồm 20% lên tất cả các mặt hàng nhập khẩu và có thể lên tới 60% đối với hàng hóa từ Trung Quốc. Theo Thượng nghị sĩ Bill Hagerty, một mức thuế đồng loạt như vậy “hoàn toàn có thể xảy ra,” mà không miễn trừ cho bất kỳ quốc gia nào.
Trong tình hình này, các đồng minh của Mỹ cho rằng quan hệ song phương sẽ trở nên quan trọng hơn các liên minh đa quốc gia. Elbridge Colby, cựu cố vấn Bộ Quốc phòng dưới thời Trump, gợi ý rằng chính quyền Trump có thể ủng hộ liên minh, nhưng với một cách tiếp cận khác, với các nước như Ba Lan, Hàn Quốc, Ấn Độ và Israel làm hình mẫu, những quốc gia tự lực, có khả năng và sẵn sàng vì lợi ích chung, dù có thể không hoàn toàn đồng thuận với Mỹ.
Về chính sách đa phương, Mỹ dưới thời Trump có thể sẽ giảm trọng tâm vào các tổ chức quốc tế. Ric Grenell, cựu đại sứ Mỹ tại Đức và là đặc phái viên trong khu vực Balkans thời kỳ đầu của Trump, cho rằng các đồng minh Tây Âu của Mỹ vẫn "mắc kẹt" trong tư duy lỗi thời, khi quá phụ thuộc vào Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc để tìm kiếm giải pháp chung. Ông nói: "Chúng tôi ưu tiên những liên minh luôn sẵn lòng hành động. Liên Hợp Quốc có thể quan trọng, nhưng không phải là công cụ duy nhất và đôi khi không hiệu quả. Chúng tôi muốn hợp tác với những quốc gia thực sự muốn hành động."
Trump và ứng viên phó tổng thống của ông, JD Vance, đã nhiều lần tuyên bố mong muốn chấm dứt xung đột tại Ukraine, nhưng chưa rõ phương thức thực hiện. Một ý tưởng nổi lên gần đây là thiết lập "xung đột đóng băng", với các vùng tự trị ở hai bên khu vực phi quân sự và để Kyiv trong tình trạng không gia nhập NATO.
Một kế hoạch khả thi mà các cố vấn của Trump đang cân nhắc là điều chỉnh lại các hiệp định Minsk thất bại năm 2014 và 2015. Các thỏa thuận này từng đề xuất bảo toàn lãnh thổ Ukraine và thiết lập các khu tự trị cho cộng đồng nói tiếng Nga, nhưng chưa bao giờ được thực thi. Lần này, Trump có thể thêm các biện pháp trừng phạt khi vi phạm, với lực lượng giám sát là quân đội châu Âu, không phải lực lượng NATO hay Liên Hợp Quốc. Theo một cố vấn thân cận của Trump, “Mỹ sẽ không cử quân nhân tham gia và cũng không chi trả, đây là trách nhiệm của châu Âu.”
Một số quốc gia chịu áp lực về cán cân thương mại song phương
Chính quyền Kyiv lo ngại rằng thỏa thuận thiếu các cam kết an ninh rõ ràng sẽ đồng nghĩa với đầu hàng Putin, cho phép Nga chuẩn bị cho các cuộc tấn công tiếp theo. Điều này cũng có thể gây chia rẽ nội bộ châu Âu nếu Mỹ rút lui.
Các cố vấn của Trump cho rằng tình hình ở Ukraine đang nghiêng về phía Nga và việc thúc đẩy đàm phán hòa bình là hợp lý. Trump tin rằng Biden đáng lẽ nên đối thoại với Putin, giống như các tổng thống Mỹ từng đàm phán với Liên Xô trong Chiến tranh Lạnh. Đồng thời, ông cho rằng Ukraine gia nhập NATO là điều không thực tế trong tương lai gần.
Fred Fleitz, cựu quan chức dưới thời Trump, cho rằng Mỹ có thể tạm hoãn triển vọng gia nhập NATO của Ukraine trong vài năm để thúc đẩy Nga đàm phán. Theo ông, Mỹ nên giữ nguyên hiện trạng, không yêu cầu Ukraine từ bỏ lãnh thổ nào và chờ đợi đến khi Putin rời khỏi chính trường: “Đóng băng xung đột, Ukraine không nhượng lãnh thổ và tiếp tục đàm phán, chờ đến khi Nga có sự thay đổi lãnh đạo.”
Tuy nhiên, không phải tất cả các thành viên Đảng Cộng hòa đều ủng hộ cách tiếp cận này. Đảng đang chia thành ba nhóm quan điểm về an ninh quốc gia, theo Hội đồng Đối ngoại châu Âu. Nhóm “Nước Mỹ là trên hết” muốn giảm sự can thiệp của Mỹ trên toàn cầu, nhóm ưu tiên đối phó với Trung Quốc, và nhóm “chủ nghĩa thống trị” vẫn ủng hộ việc Mỹ duy trì sức mạnh toàn cầu. Hai nhóm đầu có khuynh hướng để châu Âu đảm nhận trách nhiệm với Ukraine.
Elbridge Colby, cựu quan chức Bộ Quốc phòng, phản bác ý kiến cho rằng nhượng bộ Ukraine sẽ khiến Trung Quốc mạnh lên. Ông cho rằng Trung Quốc quan tâm đến cán cân quyền lực tại châu Á và sẽ thấy có lợi khi Nga ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc trong cuộc xung đột kéo dài. Colby cũng cảnh báo rằng Mỹ nên tập trung nguồn lực để bảo vệ khu vực châu Á nhằm tránh nguy cơ chiến tranh với Trung Quốc.
Nghị sĩ Mike Waltz cho rằng Trump có thể dùng đến đòn bẩy kinh tế bằng cách hạ giá dầu và khí đốt để tạo áp lực lên Nga. Theo Waltz, Trump sẽ tăng cường sản xuất dầu khí Mỹ để làm giảm giá trên thị trường toàn cầu, gây sức ép lớn cho nền kinh tế Nga. Dù cách này có thể không làm Saudi Arabia hài lòng, Trump vẫn sẽ sử dụng đòn bẩy kinh tế để đạt mục tiêu.
Các cố vấn của Trump cũng nhấn mạnh thỏa thuận Abraham giữa Israel và các nước Trung Đông như UAE và Bahrain trong nhiệm kỳ đầu của Trump, cho thấy khả năng hòa giải của ông. “Trump biết cách đưa các bên vào bàn đàm phán,” cố vấn Ric Grenell nói. “Ông ấy đã làm được với các nước Ả Rập và Israel, và sẽ làm tương tự với Nga và Ukraine.”
Trong bài phát biểu tại Washington vào tháng 9, Trump cảnh báo rằng nếu ứng viên Đảng Dân chủ Kamala Harris trở thành Tổng thống, Israel có thể “không còn tồn tại trong hai năm.” Đây là cách ông thu hút cử tri Do Thái bằng cách nhấn mạnh cam kết mạnh mẽ với Israel, hơn cả Tổng thống Joe Biden. Mặc dù mối quan hệ giữa Trump và Thủ tướng Israel Netanyahu có lúc gặp trắc trở, các cố vấn cho biết Trump sẽ không ngần ngại gây áp lực nếu ông thấy cần thiết để thúc đẩy một giải pháp hòa bình.
Grenell khẳng định rằng Trump có thể phân biệt giữa lợi ích của Israel và quan điểm của các lãnh đạo Israel: “Ông ấy có thể chỉ trích quyết định của Netanyahu nhưng vẫn ủng hộ quyền tự vệ của Israel.”
Trump cũng tuyên bố rằng Mỹ sẽ không cử binh sĩ tham gia giám sát xung đột, cũng không chi trả cho nhiệm vụ này, trách nhiệm đó thuộc về châu Âu.
Ngay khi nhậm chức, Trump có thể sẽ mời Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đến Washington để đàm phán một lệnh ngừng bắn, đồng thời tìm cách giải cứu các con tin bị Hamas bắt giữ. Một cố vấn thân cận cho biết, sau khi giải quyết vấn đề con tin, Trump sẽ yêu cầu Israel “tạm dừng hành động quân sự” và thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình lâu dài trong khu vực.
Trump cũng dự định tăng áp lực lên Iran, đối thủ lâu năm của Israel. Trong nhiệm kỳ đầu, ông đã rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân năm 2015 với Iran. Theo cựu cố vấn Fred Fleitz, Trump có thể áp dụng các biện pháp trừng phạt mạnh tay hơn đối với bất kỳ quốc gia nào vi phạm lệnh cấm vận của Mỹ. Fleitz nói: “Mục tiêu là đưa Iran vào tình trạng khủng hoảng kinh tế và áp lực tối đa.”
Dù có lập trường cứng rắn với Iran, một nhà ngoại giao châu Âu cho rằng Trump thường né tránh xung đột quân sự. “Về điểm này, Trump cũng tương tự Biden.”
Một câu hỏi lớn sau cuộc bầu cử ngày 5 tháng 11 là liệu Trump có thể dung hòa được quan điểm đối đầu Trung Quốc của Đảng Cộng hòa với sự tập trung vào thương mại và kinh tế của mình. Nghị sĩ Mike Waltz nhận định Trung Quốc là “mối đe dọa lớn” với sức mạnh quân sự gia tăng nhanh chóng, nhưng cũng nhấn mạnh rằng Trump tin Trung Quốc cần Mỹ hơn. Trump tập trung vào thương mại, thuế quan và tiền tệ nhiều hơn là căng thẳng quân sự tại eo biển Đài Loan.
Với Đài Loan, Trump cho rằng họ cần tăng cường chi tiêu quốc phòng để đảm bảo an ninh. Heino Klinck, một cựu quan chức Lầu Năm Góc, cho biết các đồng minh của Mỹ ở Đông Á sẽ được đánh giá dựa trên việc đóng góp cho an ninh khu vực. “Mỹ không còn như trước đây, nguồn lực có giới hạn hơn nhiều.”
Dù từng ám chỉ rằng Đài Loan không thể dựa hoàn toàn vào Mỹ nếu có xung đột với Trung Quốc, các đồng minh của Trump khẳng định rằng ông sẽ duy trì sự răn đe mạnh mẽ để ngăn chặn bất kỳ hành động nào từ phía Bắc Kinh. Cố vấn Hagerty nhấn mạnh: “Tập Cận Bình biết rằng nếu có hành động gây hấn, Trump sẽ đáp trả mạnh mẽ.”
Về chính sách với Trung Quốc, Trump và Biden có điểm chung khi cả hai đều áp dụng thuế quan để bảo vệ ngành công nghiệp chiến lược của Mỹ. Tuy nhiên, Trump có thể sẽ áp dụng một chế độ trừng phạt toàn diện hơn và mong châu Âu cùng tham gia tăng thuế với hàng xuất khẩu từ Trung Quốc. Cựu đại sứ Grenell cảnh báo rằng châu Âu cần nhìn rõ mối đe dọa từ Trung Quốc và tránh lặp lại sai lầm như đã từng bỏ qua dấu hiệu từ Nga.
Mặc dù có lo ngại rằng những bất đồng nội bộ có thể làm chậm tiến độ trong nhiệm kỳ thứ hai, các đồng minh của Trump khẳng định ông đã chuẩn bị kỹ lưỡng. Hagerty nhấn mạnh: “Trump hiểu rằng ông chỉ có bốn năm, nên sẽ phải thực hiện các bước đi quyết liệt để đưa Mỹ vào thế cân bằng với các quốc gia khác.”
Financial Times
