Hỗ trợ kênh trái phiếu doanh nghiệp phát triển minh bạch, bền vững

Chính phủ và các cơ quan quản lý sẽ tiếp tục phát triển kênh trái phiếu doanh nghiệp, hướng tới mục tiêu phát triển an toàn, minh bạch, bền vững qua việc nghiên cứu các giải pháp để doanh nghiệp đẩy mạnh phát hành trái phiếu ra công chúng.

• Làm gì trước các cú sốc gần đây của thị trường trái phiếu doanh nghiệp?
• Ứng xử với rủi ro doanh nghiệp tạm hoãn thanh toán gốc, lãi trái phiếu ra sao?

Đây là khẳng định của ông Hồ Đức Phớc, Bộ trưởng Bộ Tài chính, trong cuộc trao đổi với báo chí về định hướng phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) thời gian tới.

Định vị đúng vai trò của TPDN

– KTSG Online: Bộ trưởng đánh giá thế nào về sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam những năm gần đây?

– Bộ trưởng Hồ Đức Phớc: Thị trường TPDN Việt Nam đã hình thành khá lâu, nhưng đúng là mới thực sự được thị trường quan tâm và phát triển trong vòng 5 năm trở lại đây, nhất là 2–3 năm qua và trở thành kênh huy động vốn trung – dài hạn hiệu quả cho doanh nghiệp, góp phần cân đối cơ cấu thị trường vốn, giảm một phần sự phụ thuộc về vốn trung – dài hạn vào kênh tín dụng ngân hàng.

Nhưng so với tiềm năng và tương quan với thị trường trong khu vực, quy mô thị trường TPDN Việt Nam vẫn ở mức khá khiêm tốn, chưa đạt mục tiêu đề ra. Cụ thể, dư nợ toàn thị trường TPDN tương đương khoảng 15% GDP. Trong đó, dư nợ TPDN riêng lẻ là 1,204 triệu tỉ đồng, tương đương 12,8% GDP.

Đối chiếu với mục tiêu đến năm 2025, dư nợ thị trường TPDN tối thiểu đạt 20% GDP và đến năm 2030 tối thiểu đạt 25% GDP được Chính phủ đề ra tại Chiến lược phát triển tài chính đến năm 2030 thì chúng ta vẫn còn cách khá xa mục tiêu.

Với các nước có thị trường vốn phát triển, dư nợ thị trường TPDN đều duy trì ở mức cao như Malaysia tương đương 56% GDP, Singapore tương đương 38% GDP, Thái Lan tương đương 25% GDP.

Về chất lượng, đánh giá một cách khách quan, thị trường TPDN đã có sự phát triển khá tích cực trong những năm gần đây. Chúng ta cơ bản đã xây dựng được một khung khổ pháp lý khuyến khích thị trường TPDN phát triển, hỗ trợ doanh nghiệp huy động vốn cho sản xuất kinh doanh, giúp nhiều nhà đầu tư có thêm kênh đầu tư hiệu quả.

Nhưng vì sự tăng trưởng nhanh, lại trong bối cảnh dịch Covid-19 bùng phát, nên tốc độ phát triển về quy mô chưa tương xứng với chất lượng của thị trường TPDN riêng lẻ. Thị trường này đã và đang bộc lộ một số rủi ro cần được nhìn nhận chính xác, hợp lý, đúng mức độ để có giải pháp phù hợp, giúp thị trường phát triển đúng hướng, an toàn, bền vững.

– KTSG Online: Sự phát triển “nóng” của thị trường TPDN riêng lẻ đã tạo ra nhiều rủi ro cho thị trường, cần làm gì để các bên tham gia thị trường này nâng cao trách nhiệm, tính tuân thủ pháp luật, giúp thị trường TPDN tăng chất lượng phát triển, tăng tính an toàn và minh bạch?

Dù có sự tăng trưởng nhanh những năm gần đây, nhưng thị trường TPDN Việt Nam mới ở giai đoạn đầu của sự phát triển. Trong quá trình đó, thị trường sẽ trải qua giai đoạn phát triển từ thấp đến cao, khởi nguồn từ “lượng” và chuyển dần sang tăng về “chất”.

Những sai phạm của một số cá nhân, tổ chức trên thị trường TPDN riêng lẻ vừa qua là bài học quan trọng nhưng không đại diện cho toàn thị trường. Vì vậy, cần có giải pháp điều chỉnh, hướng thị trường phát triển lành mạnh hơn.

Ở bất kỳ một thị trường nào, bên cạnh sự quản lý của Nhà nước thông qua khung khổ pháp lý, giám sát, kiểm tra, xử lý sai phạm nghiêm minh thì quan trọng hơn hết vẫn là nhận thức, trách nhiệm và tính tuân thủ của các đối tượng tham gia thị trường.

Để khuyến khích kênh TPDN riêng lẻ, các quy định của Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng khoán về phát hành TPDN riêng lẻ được xây dựng theo thông lệ quốc tế, tạo điều kiện cho doanh nghiệp huy động vốn theo nguyên tắc tự vay, tự trả và tự chịu trách nhiệm. Vì vậy, chất lượng phát triển của thị trường TPDN sẽ phụ thuộc rất lớn vào hành vi của các chủ thể tham gia thị trường.

Cụ thể, trách nhiệm đầu tiên và quan trọng nhất vẫn là chủ thể phát hành. Doanh nghiệp phát hành về nguyên tắc phải là chủ thể chịu trách nhiệm toàn bộ về các đợt phát hành.

Theo thống kê, các ngân hàng đang nắm giữ tới 46% lượng TPDN riêng lẻ, kế đến là doanh nghiệp bất động sản với 37,5%. Như vậy, hai nhóm chủ thể phát hành này đã chiếm tới 83,5% lượng TPDN riêng lẻ.

Nếu các chủ thể phát hành tuân thủ pháp lý cao, đề cao tính minh bạch, công bố thông tin đầy đủ và giữ chữ tín với nhà đầu tư, thanh toán đầy đủ, đúng hạn TPDN đến hạn. Còn nhà đầu tư hiểu biết pháp luật, cẩn trọng xem xét thị trường khi mua TPDN thì chắc chắn chất lượng phát triển của thị trường sẽ được nâng lên.

Về nhà đầu tư tham gia, quy định pháp lý đã nêu rõ, chỉ nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mới được phép tham gia đầu tư, giao dịch TPDN riêng lẻ. Tuy nhiên, có nhiều nhà đầu tư cố tình lách luật để mua TPDN với tâm lý chỉ đề cao lãi suất cao mà phớt lờ việc đánh giá, thẩm định rủi ro trước khi mua. Vì vậy, nhà đầu tư sẽ chính là đối tượng cần được nâng cao nhận thức, trách nhiệm, cũng như trang bị kiến thức để tham gia thị trường an toàn, hiệu quả.

Ngoài ra, trách nhiệm còn thuộc về các đơn vị trung gian cung cấp dịch vụ TPDN riêng lẻ. Thực tế cho thấy một số hạn chế trong việc cung cấp dịch vụ của các công ty chứng khoán, cũng như chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán. Thời gian qua, cơ quan quản lý nhà nước đã tăng cường quản lý, giám sát, thanh tra, xử lý sai phạm. Thời gian tới, chúng tôi đã có chỉ đạo để các đơn vị chức năng của Bộ Tài chính có các biện pháp, giải pháp hiệu quả để tăng chất lượng cung cấp dịch vụ cho các đơn vị trung gian.

Khuyến khích doanh nghiệp phát hành trái phiếu ra công chúng

– KTSG Online: Thị trường TPDN đang tồn tại sự bất cân xứng giữa trái phiếu phát hành ra công chúng và trái phiếu phát hành riêng lẻ. Liệu cơ quan quản lý có nên phát triển thị trường TPDN tập trung, có sự quản lý và thu hẹp dần sự phát triển của thị trường tự do để tránh các rủi ro khó kiểm soát?

Đúng là thị trường TPDN phát triển mạnh mẽ thời gian qua chủ yếu là TPDN phát hành riêng lẻ. Hầu hết các doanh nghiệp lựa chọn kênh trái phiếu riêng lẻ, do yêu cầu đơn giản hơn. Ngược lại, kênh phát hành TPDN ra công chúng không được doanh nghiệp chú trọng vì thủ tục, yêu cầu, điều kiện, tiêu chuẩn cao hơn.

Đây là thực tế chúng ta cần nhìn nhận để có các giải pháp chỉnh tiết hợp lý hơn. Chúng ta không cấm doanh nghiệp phát hành TPDN riêng lẻ, miễn là doanh nghiệp, nhà đầu tư tham gia tuân thủ đúng quy định pháp lý và theo đúng tinh thần là tự vay, tự trả và tự chịu trách nhiệm.

Tuy nhiên, thời gian qua đã bộc lộ hạn chế gồm: lừa dối khách hàng, trái phiếu quán hạn không được thanh toán đầy đủ.

Thời gian tới, cơ quan quản lý sẽ cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính (TTHC), rà soát pháp lý, tạo điều kiện hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp phát hành TPDN ra công chúng.

Có thể sẽ không có mục tiêu cụ thể là mở rộng hay thu hẹp thị trường nào, nhưng rõ ràng việc ưu tiên phát triển các thị trường tập trung có sự quản lý hiệu quả của cơ quan nhà nước sẽ giúp thị trường TPDN phát triển minh bạch, an toàn và bền vững hơn.

– KTSG Online: Các sự việc xảy ra trên thị trường trái phiếu thời gian qua khiến niềm tin của nhà đầu tư giảm sút. Vậy Bộ Tài chính có giải pháp gì để vừa củng cố chất lượng phát triển của thị trường, vừa củng cố niềm tin của nhà đầu tư và doanh nghiệp phát hành?

Niềm tin đóng vai trò rất quan trọng trên thị trường tài chính, đặc biệt là thị trường TPDN. Thị trường phát triển ổn định, hiệu quả, an toàn thì nhà đầu tư sẵn sàng tham gia và khi đó thị trường mới có sự phát triển bền vững bởi “cung vững – cầu chắc”.

Như đã khẳng định ở trên, thị trường TPDN vẫn rất tiềm năng và cần tạo điều kiện để phát triển an toàn, minh bạch, bền vững. Những sai phạm trên thị trường TPDN riêng lẻ thời gian qua, dù không đại diện cho toàn thị trường, nhưng là “con sâu làm rầu nồi canh”, làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư vào kênh TPDN. Vậy nên việc lấy lại niềm tin cho thị trường cũng là trách nhiệm của nhiều cơ quan quản lý và các chủ thể tham gia thị trường.

Vừa qua, Bộ Tài chính cũng đã tham mưu để Chính phủ ban hành Nghị định 65/2022 với nhiều điểm mới, theo hướng chặt chẽ hơn, nâng cao trách nhiệm của các bên tham gia. Chính sách mới sẽ cần thời gian để thị trường làm quen, nhưng đây là cơ hội để thị trường sàng lọc, “gạn đục, khơi trong” tạo điều kiện cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư chuyên nghiệp chân chính.

Nghị định 65 cũng đã đưa ra mốc thời gian cụ thể để khai mở vận hành thị trường TPDN thứ cấp, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp niêm yết và nhà đầu tư có thể giao dịch được TPDN khi có nhu cầu. Bên cạnh đó là những quy định để phát triển dịch vụ xếp hạng tín nhiệm và quy định chi tiết các trường hợp phải có xếp hạng mới được phát hành, tạo điều kiện cho nhà đầu tư có tham chiếu khách quan và tin cậy hơn trước khi mua TPDN.

Về mặt pháp lý, Bộ Tài chính cũng đã chỉ đạo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Vụ Tài chính các ngân hàng và tổ chức tín dụng, Cục Quản lý, giám sát kế toán, kiểm toán gấp rút tổng rà soát các quy định pháp lý, điển hình là Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng khoán và các văn bản có liên quan tới TPDN để phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tư pháp trình Chính phủ, Quốc hội sửa đổi, bổ sung.

Về kỷ cương, kỷ luật thị trường, Bộ Tài chính đã có chỉ đạo các đơn vị chức năng tăng cường giám sát, kiểm tra, thanh tra các doanh nghiệp phát hành, các đơn vị cung cấp dịch vụ trung gian điển hình các công ty chứng khoán và các doanh nghiệp kiểm toán. Nếu phát hiện sai phạm chắc chắn bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật; đồng thời công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Bên cạnh đó, công tác thông tin tuyên truyền cần tiếp tục được đẩy mạnh để các chủ thể phát hành, đặc biệt là nhà đầu tư, người dân hiểu rõ hơn về TPDN, nhất là TPDN riêng lẻ để tham gia an toàn và chịu trách nhiệm trước hành động của mình. Đồng thời, Bộ cũng đôn đốc các công ty phát hành, công ty chứng khoán thanh toán TPDN riêng lẻ đến hạn, phối hợp với các cơ quan chức năng xử lý nghiêm các trường hợp lừa dối khách hàng, không thanh toán trái phiếu đúng hạn.

Xin trân trọng cảm ơn ông!