Cánh cửa ngăn cách nguồn tiền của các công ty niêm yết mua cổ phiếu quỹ, “phao cứu sinh” cho giá cổ phiếu trong các đợt bán tháo quá đà như hiện nay đã bị khóa chặt bởi các quy định bó chặt.
Bắt buộc giảm vốn là rào cản lớn
Nhìn lại thời điểm thị trường chứng khoán Việt Nam sụt giảm mạnh vì dịch Covid-19 đầu năm 2020, con số thống kê cho thấy, hơn 40 công ty đã thực hiện mua lại hơn 280 triệu cổ phiếu, tương đương trên 4.000 tỷ đồng trong giai đoạn thị trường giảm 30% trong 1 tháng. Động thái này góp phần giúp thị trường nhanh chóng hồi phục.
Hiện nay, mặc dù trong giai đoạn thắt chặt tiền tệ nhưng không ít công ty có lượng tiền mặt dồi dào, lợi nhuận tích trữ lớn, hoặc giãn tiến độ mở rộng đầu tư có thể mua cổ phiếu quỹ, nhưng các quy định hiện hành đã không cho phép doanh nghiệp làm điều này.
Theo Luật Chứng khoán 2019, có hiệu lực từ 1/1/2021, doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ bắt buộc phải hủy số lượng cổ phiếu quỹ đã mua, giảm vốn điều lệ.
Theo Luật Chứng khoán 2019, có hiệu lực từ 1/1/2021, doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ bắt buộc phải hủy số lượng cổ phiếu quỹ đã mua, giảm vốn điều lệ. Theo đại diện một quỹ đầu tư lớn, đây là hạn chế lớn nhất đối với các doanh nghiệp, vì vốn điều lệ vẫn đóng vai trò quan trọng trong quy định pháp luật đối với hoạt động của doanh nghiệp. Chẳng hạn, việc giảm vốn ảnh hưởng đến hệ số an toàn vốn của ngân hàng (CAR), hay các chỉ số tài chính của công ty chứng khoán thường phải báo cáo cơ quan quản lý, chỉ số vốn tự có trong triển khai dự án đầu tư...
Quy định cũng ràng buộc các công ty có ý định mua cổ phiếu quỹ phải được đại hội cổ đông thông qua, trong khi trước đây, hội đồng quản trị có thẩm quyền quyết định mua lại tối đa 10% số lượng cổ phần đã phát hành làm cổ phiếu quỹ.
Thủ tục này khiến quyết định mua cổ phiếu quỹ không thể tức thời khi cổ phiếu được các doanh nghiệp đánh giá bị bán dưới giá trị. Các doanh nghiệp cũng không được phát hành tăng vốn trong 6 tháng sau khi mua cổ phiếu quỹ, làm giảm tính linh hoạt của ban lãnh đạo doanh nghiệp trong việc thực hiện các hoạch định về tài chính trong chiến lược huy động vốn. Một trường hợp thực tế là công ty có thể mua cổ phiếu quỹ để giải quyết lợi ích của các cổ đông cũ và phát hành chiến lược cho cổ đông mới trong vòng 6 tháng.
Nhìn chung, quy định hiện hành về việc mua cổ phiếu quỹ của Luật Chứng khoán 2019 không nằm trong thông lệ quốc tế. Ngoài những quy định chung về việc công ty phải đảm bảo có đủ vốn để thực hiện việc mua cổ phiếu quỹ, hiện nay các quốc gia trong khu vực thuộc nhóm các thị trường mới nổi, hay các quốc gia lớn phương Tây thuộc nhóm đã phát triển đều không có quy định bắt buộc phải giảm vốn khi mua cổ phiếu quỹ.
Tại thị trường Mỹ, công ty có thể thực hiện mua cổ phiếu quỹ lên đến 25% vốn trong năm tài chính mà không bắt buộc phải giảm, hủy số cổ phiếu quỹ đã mua, dù có quyền lựa chọn hủy cổ phiếu quỹ nếu muốn.
Tại Anh, công ty có thể mua cổ phiếu quỹ lên đến 15% vốn, có quyền lựa chọn phát hành lại số cổ phiếu quỹ đã mua, đảm bảo tuân thủ đúng quy định về việc phát hành cổ phần mới, hoặc hủy số cổ phiếu quỹ này.
Ở thị trường Trung Quốc, công ty có thể mua lại cổ phiếu quỹ sau khi giá cổ phiếu giảm 25% trong 20 phiên giao dịch liên tục.
Ở Malaysia, công ty có thể thực hiện mua cổ phiếu quỹ lên đến 10%, có thể được dùng cổ phiếu quỹ để phát hành lại hoặc một phần của đợt phát hành cổ phiếu mới, chia cho cổ đông hiện hữu, phát hành theo chương trình lựa chọn cho người lao động (ESOP), hoặc hủy bỏ.
Cổ đông lớn cũng đứng nhìn thị trường bán tháo
Theo một nghiên cứu trên diện rộng hơn 10.000 công ty niêm yết trong 17 năm tại Mỹ do Trung tâm Cạnh tranh thị trường vốn (The Center for Capital Markets Competitiveness's - CCMC) tài trợ thực hiện, mua lại cổ phiếu đạt được nhiều mục đích.
Thứ nhất, tăng tính thanh khoản cho cổ phiếu, đặc biệt trong trường hợp thị trường rơi vào trạng thái cận khủng hoảng hoặc khủng hoảng. Điều này càng trở nên quan trọng với các thị trường mới nổi hoặc cận biên khi sự tham gia của các định chế tài chính còn ít.
Thứ hai, giảm mức độ biến động của giá cổ phiếu. Việc công ty có thể linh hoạt trong việc mua bán cổ phiếu quỹ sẽ làm giảm mức độ biến động mạnh của giá cổ phiếu, đặc biệt đối với chiều giảm giá.
Thứ ba, gia tăng lợi ích cho nhà đầu tư cá nhân trong dài hạn. Việc mua cổ phiếu quỹ dần trở thành lựa chọn đầu tiên của nhiều doanh nghiệp trên thế giới, vượt qua hành động trả cổ tức bằng tiền.
Thứ tư, mang lại lợi ích cho tất cả các cổ đông trong giai đoạn khủng hoảng. Ngoài việc tạo thanh khoản giúp nhà đầu tư cá nhân có thể giao dịch dễ dàng hơn trong khủng hoảng, việc mua lại cổ phần của công ty khi giá thị trường rớt xuống dưới giá trị thực giúp gia tăng giá trị thực trên mỗi cổ phần. Lợi ích này có thể được chia sẻ lại với cổ đông thông qua việc phát hành cổ phiếu thưởng bằng cổ phiếu quỹ, hoặc bán lại ở giá cao hơn giá trị thực khi thị trường đã ổn định trở lại sẽ mang lại nhiều thặng dư hơn cho công ty và cổ đông.
CCMC là tổ chức uy tín, Chủ tịch kiêm giám đốc điều hành Trung tâm này đồng thời là Phó chủ tịch điều hành Phòng Thương mại Mỹ.
Tác giả của nghiên cứu trên khẳng định: “Trong nghiên cứu này, sử dụng một mẫu rộng hơn 10.000 doanh nghiệp được liệt kê tại Mỹ trong khoảng thời gian từ 2004 - 2020, chúng tôi đưa ra bằng chứng mạnh mẽ rằng, các nhà quản lý tận dụng chiến lược mua lại cổ phần để tăng tính thanh khoản của cổ phiếu và giảm biến động giá. Kết quả, giá cổ phiếu ổn định mang lại lợi ích cho tất cả các nhà đầu tư, bao gồm cả các nhà đầu tư nhỏ lẻ chiếm hơn 20% khối lượng giao dịch trên thị trường Mỹ”.
Theo thống kê, số lượng các công ty trong chỉ số S&P 500 thực hiện mua cổ phiếu quỹ vượt số công ty chọn trả cổ tức bằng tiền mặt. Giá trị mua cổ phiếu quỹ cũng vượt giá trị chi trả cổ tức bằng tiền (xem đồ thị 1).
Các số liệu của nghiên cứu này cũng cho thấy, số lượng công ty mua cổ phiếu quỹ tăng lên là xu hướng chung ở các thị trường phát triển cũng như các nước châu Á (xem đồ thị 2) và thị trường chứng khoán Mỹ phục hồi tốt hơn sau giai đoạn suy giảm nhờ các doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ.
Trong giai đoạn hiện tại của thị trường chứng khoán Việt Nam, việc các doanh nghiệp gặp quá nhiều rào cản khi mua cổ phiếu quỹ là một trong những nguyên nhân khiến giá cổ phiếu giảm mạnh mà không có lực đỡ.
Thông thường, trong các đợt giảm trước đây, việc doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ có tác động tâm lý tích cực tới cổ đông khi giá cổ phiếu sụt giảm, đồng thời kích hoạt dòng tiền tham gia bắt đáy, chặn đà giảm giá.
Doanh nghiệp không thể mua cổ phiếu quỹ còn có ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định mua vào của cả các cổ đông lớn, cổ đông nội bộ.
“Chúng tôi đã tiếp xúc với một số lãnh đạo doanh nghiệp, họ cho biết, doanh nghiệp có tiền nhàn rỗi nhưng không thể mua cổ phiếu quỹ. Cá nhân họ không dám mua, vì nếu họ mua sai thời điểm thì không thể mua cổ phiếu quỹ bình ổn lại giá đảm bảo quyền lợi cho họ cũng như cổ đông nói chung. Cá nhân cổ đông lớn hay lãnh đạo doanh nghiệp cũng là nhà đầu tư cá nhân không thể đi ngược lại với đám đông”, giám đốc một quỹ đầu tư chia sẻ lý do vì sao giá cổ phiếu giảm mạnh nhưng công ty niêm yết không mua cổ phiếu quỹ, cũng như số cổ đông nội bộ, lãnh đạo doanh nghiệp đăng ký mua vào rất ít trong khi các tin đồn hoành hành nhấn chìm giá cổ phiếu doanh nghiệp.
Nhìn trong ngắn hạn cũng như dài hạn, việc sửa đổi các quy định mua cổ phiếu quỹ đang trở nên cấp thiết, nhất là thị trường chứng khoán Việt Nam rất dễ bị tổn thương, giảm giá quá đà khi nhà đầu tư cá nhân chiếm hơn 95% cả về số lượng tài khoản cũng như giá trị giao dịch trên thị trường.
