Kể từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine vào tháng 2 năm ngoái, Moscow đã phải hứng chịu các lệnh trừng phạt chưa từng có của phương Tây và bị cách ly khỏi phần lớn nền kinh tế toàn cầu.
Nhưng theo hãng tin CNN, Trung Quốc - quốc gia đã tuyên bố "không có giới hạn" trong tình hữu nghị với nước láng giềng phương bắc, đã “ném phao cứu sinh” cho Điện Kremlin, làm giảm tác động của việc loại Nga khỏi hệ thống tài chính toàn cầu.
Nhấn mạnh sự gần gũi của mối quan hệ giữa hai nước, ông Tập Cận Bình đã có chuyến thăm Nga ba ngày (20-22/3) trong đợt công du nước ngoài đầu tiên sau khi tái đắc cử Chủ tịch Trung Quốc nhiệm kỳ thứ ba.
"Trung Quốc và Nga là láng giềng tốt, đối tác tin cậy. Trung Quốc sẵn sàng cùng Nga bảo vệ trật tự thế giới dựa trên luật pháp quốc tế", hãng thông tấn Nga TASS dẫn lời ông Tập nói sau khi đặt chân đến sân bay quốc tế Vnukovo-2 ở ngoại ô thủ đô Moscow; đồng thời đưa tin thêm rằng, Chủ tịch Trung Quốc kỳ vọng chuyến thăm sẽ mang lại động lực mới cho quá trình phát triển quan hệ và hợp tác chiến lược giữa hai nước.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đặt chân đến sân bay quốc tế Vnukovo-2 ở ngoại ô thủ đô Moscow trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Nga 20-22/3/2023. Ảnh: Tân Hoa Xã
Theo hãng tin CNN, dưới đây là ba cách mà Trung Quốc - khách hàng lớn nhất thế giới và là một cường quốc tài chính và công nghệ - đã và đang hỗ trợ nền kinh tế Nga:
Mua năng lượng của Nga
Các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Moscow bao gồm: lệnh cấm vận dầu và giới hạn giá dầu thô; ngăn chặn các ngân hàng của Nga truy cập vào SWIFT - hệ thống nhắn tin quốc tế cho phép giao dịch ngân hàng; đóng băng tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga ở nước ngoài. Những động thái này nhằm làm suy yếu khả năng hỗ trợ tài chính của Nga cho chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine.
Những biện pháp này thực sự đã có tác động. Theo ước tính gần đây nhất của Ngân hàng Thế giới, nền kinh tế Nga đã rơi vào suy thoái vào năm 2022, giảm 4,5%.
Nhưng sau đó, theo Chính phủ Nga, doanh thu tài chính của Moscow đã tăng lên. Điều đó chủ yếu nhờ vào giá năng lượng cao và những nỗ lực của Nga trong việc chuyển hướng xuất khẩu sang những khách hàng khác có nhu cầu, chẳng hạn như Trung Quốc và Ấn Độ.
Neil Thomas - nhà phân tích cấp cao về Trung Quốc và Đông Bắc Á tại công ty tư vấn và nghiên cứu về rủi ro chính trị toàn cầu Eurasia Group - nói rằng, “tình trạng bên lề” của Moscow trong nền kinh tế toàn cầu hiện nay cho phép Bắc Kinh dùng nhiều biện pháp hơn để có được năng lượng giá rẻ, công nghệ quân sự tiên tiến hay hỗ trợ ngoại giao cho các lợi ích quốc tế của Bắc Kinh.
Theo số liệu của hải quan Trung Quốc, tổng kim ngạch thương mại giữa Trung Quốc và Nga đạt mức cao kỷ lục mới vào năm 2022, tăng 30% lên 190 tỷ USD. Đặc biệt, thương mại năng lượng đã tăng trưởng rõ rệt kể từ khi chiến sự Nga – Ukraine bùng nổ.
Từ tháng 3 đến tháng 12/2022, Trung Quốc đã mua lượng dầu thô trị giá 50,6 tỷ USD từ Nga, tăng 45% so với cùng kỳ năm trước. Nhập khẩu than tăng 54% lên mức 10 tỷ USD. Các giao dịch mua khí đốt tự nhiên bao gồm khí đốt tự nhiên đường ống và khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) tăng vọt 155% lên mức 9,6 tỷ USD.
Trung Quốc đã mua thêm nhiều năng lượng từ Nga kể từ khi chiến sự Nga- Ukraine bùng nổ. Ảnh: CNN
CNN nhận định, đó là một lợi ích cho cả hai bên. Đối với Nga, nước này rất cần những khách hàng mới vì nhiên liệu hóa thạch của nước này đang bị phương Tây xa lánh. Đối với Trung Quốc, hiện đang tập trung vào việc đưa nền kinh tế thoát khỏi suy thoái, cần năng lượng giá rẻ để cung cấp cho ngành sản xuất khổng lồ của mình.
Hai bên đang có kế hoạch mở rộng quan hệ đối tác hơn nữa, bao gồm thỏa thuận giữa Gazprom của Nga và Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC) để cung cấp thêm khí đốt cho Trung Quốc trong 25 năm tới.
"Với việc nền kinh tế Trung Quốc mở cửa vào năm 2023, chúng ta có thể mong đợi sự gia tăng hơn nữa trong xuất khẩu của Nga sang Trung Quốc, bao gồm xăng dầu và các sản phẩm dầu tinh chế khác" , Anna Kireeva - phó giáo sư tại Viện Quan hệ Quốc tế Nhà nước Moscow - cho biết.
Thay thế các nhà cung cấp phương Tây
Theo báo cáo của Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ từ tháng 5 năm ngoái, ngoài năng lượng, Nga cũng đã chi hàng tỷ USD để mua máy móc, thiết bị điện tử, kim loại cơ bản, phương tiện giao thông, tàu và máy bay từ Trung Quốc.
Nga cũng cần tìm những sản phẩm thay thế cho hàng nhập khẩu từ các nước phương Tây, chẳng hạn như ô tô và đồ điện tử.
“Và ở đây, Trung Quốc có năng lực công nghiệp không thể bị cạnh tranh bởi bất kỳ nhà sản xuất lớn nào khác” , bà Kireeva nói.
Thị phần của các thương hiệu xe hơi Trung Quốc tại thị trường Nga đã tăng từ 10% lên 38% trong vòng một năm. Ảnh: FT
Theo dữ liệu gần đây nhất từ công ty nghiên cứu Autostat của Nga, các thương hiệu xe hơi Trung Quốc, bao gồm Havel, Chery và Geely, đã chứng kiến thị phần của họ tăng từ 10% lên 38% trong vòng một năm sau khi các thương hiệu phương Tây rút lui. Và tỷ lệ đó có thể sẽ tăng thêm trong năm nay.
Theo công ty nghiên cứu thị trường Counterpoint, trong lĩnh vực điện tử tiêu dùng, các thương hiệu Trung Quốc chiếm khoảng 40% thị trường điện thoại thông minh tại Nga vào cuối năm 2021. Một năm sau, họ gần như chiếm lĩnh toàn bộ với 95% thị phần.
Cung cấp giải pháp thay thế đồng USD
Sau khi một số ngân hàng Nga bị loại khỏi SWIFT, Moscow đã bỏ đồng USD để lấy đồng nhân dân tệ (CNY) của Trung Quốc. Theo CNN, các công ty Nga đã và đang sử dụng nhiều CNY hơn để tạo thuận lợi cho việc gia tăng thương mại với Trung Quốc; và các ngân hàng Nga cũng đã tiến hành nhiều giao dịch bằng CNY hơn để bảo vệ họ khỏi rủi ro bị trừng phạt.
Truyền thông Nga dẫn lời người đứng đầu Sàn giao dịch Moscow cho biết, thị phần của CNY trên thị trường ngoại tệ của Nga đã tăng từ mức dưới 1% vào tháng 1/2022 lên mức 48% vào tháng 11/2022.
Theo số liệu do SWIFT công bố, Nga đã nhanh chóng trở thành trung tâm giao dịch nước ngoài lớn thứ ba thế giới đối với CNY vào tháng 7 năm ngoái, sau Hồng Kông và Vương quốc Anh. Kể từ đó, Nga luôn là một trong sáu thị trường giao dịch CNY hàng đầu, dù nước này thậm chí còn không nằm trong tốp 15 trước khi xung đột Ukraine nổ ra.
Theo hãng tin Reuters, Bộ Tài chính Nga cũng đã tăng gấp đôi tỷ lệ dự trữ CNY mà quỹ tài sản có chủ quyền của nước này có thể nắm giữ lên mức 60%, sau khi một phần lớn tiền tiết kiệm của nước này bị đóng băng do lệnh trừng phạt quốc tế.
Bộ trưởng Tài chính Anton Siluanov cho biết, Nga sẽ chỉ mua CNY vào năm 2023 để nạp đầy quỹ tài sản có chủ quyền của đất nước.
Sau khi một số ngân hàng Nga bị loại khỏi SWIFT, Moscow đã bỏ đồng USD để lấy đồng nhân dân tệ (CNY) của Trung Quốc. Ảnh: Caixin
Phó giáo sư Anna Kireeva cho biết: “Trong số tất cả các loại ngoại tệ mà Ngân hàng Trung ương Nga dự trữ, chỉ có CNY là không bị đóng băng và vẫn là một đồng tiền 'thân thiện'. Chúng ta có khả năng chứng kiến quá trình phi USD hóa hơn nữa trong ngoại thương của Nga nói chung và tăng tỷ trọng thương mại bằng tiền tệ quốc gia với tất cả các quốc gia thân thiện hoặc trung lập với Moscow."
Theo CNN, với việc dự trữ nhiều CNY hơn, Moscow có thể sử dụng đồng tiền của Trung Quốc để ổn định đồng rúp và thị trường tài chính của nước này. Đồng rúp đã giảm giá trị hơn 40% so với đồng euro và USD trong năm qua, và chỉ số chứng khoán chính của Nga cũng đã giảm hơn 1/3.
Tháng trước, Bộ tài chính Nga tuyên bố sẽ nối lại các biện pháp can thiệp ngoại hối bằng cách bán CNY và mua đồng rúp.
Tuy nhiên, mối quan hệ không hoàn toàn thuận lợi.
Theo tờ Kommersant của Nga, UnionPay - hệ thống thanh toán của Trung Quốc - được cho là đã ngừng chấp nhận thẻ do các ngân hàng Nga phát hành vì lo ngại các lệnh trừng phạt quốc tế.
"Các doanh nghiệp lớn của Trung Quốc cảnh giác với các biện pháp trừng phạt thứ cấp và thận trọng khi giao dịch với các thực thể Nga đang bị trừng phạt hoặc với thị trường Nga nói chung" , bà Kireeva nói.
