Vướng mắc về xử lý nợ xấu khiến lãi suất khó giảm và khả năng quay vòng vốn ngân hàng chậm lại đang được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) khẩn trương tháo gỡ để các ngân hàng đẩy nhanh tốc độ bơm vốn ra nền kinh tế với chi phí thấp hơn.
Các rào cản về xử lý nợ xấu đang gây khó khăn cho quá trình bơm vốn của các ngân hàng. Ảnh: Đức Thanh
Rào cản với tăng trưởng tín dụng, hạ lãi suất
NHNN đang lấy ý kiến Hồ sơ đề nghị xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng để luật hóa một số nội dung của Nghị quyết số 42/2017/QH14 của Quốc hội về xử lý nợ xấu. Dự kiến, Luật sẽ được đưa vào chương trình xây dựng luật của Quốc hội ngay tại kỳ họp diễn ra vào tháng 5/2025 theo trình tự, thủ tục rút gọn bởi tính cần thiết, cấp bách.
Năm nay, nhu cầu vốn để phục vụ tăng trưởng GDP trên 8% là rất lớn, trong khi các rào cản về xử lý nợ xấu đang cản quá trình bơm vốn của các ngân hàng. Theo NHNN, các vướng mắc về xử lý nợ xấu đang gián tiếp ảnh hưởng đến khả năng xoay vòng vốn, cũng như tiếp cận tín dụng với chi phí hợp lý của người dân và doanh nghiệp.
Trước đó, nhiều ngân hàng cho biết, từ năm 2024 đến nay, tình trạng chây ỳ trả nợ của nhiều khách hàng tăng lên sau khi Nghị quyết 42/2017/QH14 hết hiệu lực. Quá trình xử lý nợ xấu chậm lại khiến một lượng lớn vốn ngân hàng nằm “chết” trong các tài sản đảm bảo của khoản nợ xấu. Việc kẹt một lượng vốn lớn trong nợ xấu cũng khiến các ngân hàng khó khăn hơn trong giảm lãi suất.
“Sau khi Nghị quyết 42/2017/QH14 hết hiệu lực từ ngày 1/1/2024, các tổ chức tín dụng không còn được quyền thu giữ tài sản đảm bảo, chỉ còn cách khởi kiện ra tòa để xử lý tài sản đảm bảo, gây khó khăn trong xử lý nợ xấu. Tình trạng khách hàng cố tình chây ỳ và bất hợp tác với ngân hàng trong xử lý tài sản đảm bảo tăng lên”, ông Nguyễn Quốc Hùng, Tổng thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam cho biết.
Không chỉ “vướng” về thu giữ tài sản đảm bảo, các ngân hàng còn rất khó khăn về xử lý nợ xấu liên quan đến các vụ án. Một lượng vốn ngân hàng bị kẹt do tài sản đảm bảo đang là vật chứng trong các vụ án hình sự hoặc là tang vật, phương tiện vi phạm hành chính.
NHNN khẳng định, xử lý những vướng mắc về thể chế liên quan đến công tác xử lý nợ xấu, xử lý tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu là một trong những nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu. Cần phải kịp thời tháo gỡ các điểm nghẽn, tạo thuận lợi không chỉ cho chính các ngân hàng trong việc khơi thông “cục máu đông nợ xấu,” mà còn tạo điều kiện để người dân và doanh nghiệp được tiếp cận tín dụng với chi phí phù hợp.
Ông Đặng Khắc Vỹ, Chủ tịch HĐQT Ngân hàng VIB cũng khẳng định, để đẩy mạnh tăng trưởng tín dụng, cần phải hoàn thiện hành lang pháp lý của ngân hàng. Việc không luật hóa Nghị quyết 42/2017/QH14 như hiện nay gây rủi ro rất lớn cho các ngân hàng. Theo đó, nếu Nghị quyết này được luật hóa, các ngân hàng tin tưởng quyền chủ nợ được bảo đảm, sẽ mạnh dạn cho vay với lãi suất thấp hơn, khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp, người dân sẽ được nâng cao.
Hiệu ứng domino khủng hoảng tài chính
Luật Các tổ chức tín dụng 2024 không luật hóa quy định về quyền thu giữ tài sản đảm bảo, không quy định về kê biên tài sản đảm bảo của bên phải thi hành án và quy định về hoàn trả tài sản đảm bảo là vật chứng trong vụ án hình sự. Theo NHNN, việc này khiến quá trình xử lý nợ xấu bị kéo dài.
“Khi không có công cụ hữu hiệu để xử lý nợ xấu, xử lý tài sản đảm bảo gắn liền với khoản nợ xấu, trong thời gian tới, việc xử lý nợ xấu nói chung và xử lý tài sản đảm bảo của khoản nợ xấu nói riêng bị chậm trễ, từ đó ảnh hưởng đến tình hình tài chính của các tổ chức tín dụng, cũng như có thể hạn chế khả năng tiếp cận tín dụng của khách hàng là doanh nghiệp và người dân”, NHNN khẳng định.
Ngoài ra, theo NHNN, hoạt động ngân hàng khá đặc thù (huy động vốn và cho vay có kỳ hạn về trả nợ), nếu áp dụng quy trình xử lý thông thường như giao dịch vay dân sự (khởi kiện và chờ thi hành án), thì sẽ rất mất thời gian. Điều này dẫn đến ngân hàng không có khả năng hoàn trả tiền gửi cho người gửi tiền khi được yêu cầu, làm phát sinh các khủng hoảng tài chính theo hiệu ứng domino.
Để gỡ các khó khăn về xử lý nợ xấu, trong Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng để luật hóa một số nội dung của Nghị quyết số 42/2017/QH14, NHNN đề xuất 3 chính sách. Đó là luật hóa quy định về quyền thu giữ tài sản đảm bảo; luật hóa quy định về kê biên tài sản đảm bảo của bên phải thi hành án; luật hóa quy định về hoàn trả tài sản đảm bảo là vật chứng trong vụ án hình sự và bổ sung quy định về hoàn trả tài sản đảm bảo là tang vật, phương tiện vi phạm hành chính.
TS. Lê Xuân Nghĩa, chuyên gia kinh tế cho rằng, việc không luật hóa Nghị quyết 42/2017/QH14 vào Luật Các tổ chức tín dụng 2024 đã tạo khoảng trống pháp lý lớn trong xử lý nợ xấu. Do đó, việc hoàn thiện hành lang pháp lý về xử lý nợ là rất cấp bách, tránh “cục máu đông” ùn ứ trở lại.
Cũng theo các chuyên gia, dư luận đang có cái nhìn định kiến về hoạt động thu giữ tài sản đảm bảo của ngân hàng. Tuy nhiên, muốn kinh tế phát triển, quyền lợi của chủ nợ và người đi vay cần được cân bằng. Việc bảo vệ quyền chủ nợ sẽ giúp các ngân hàng yên tâm bơm vốn ra nền kinh tế.
Không hẳn chỉ do lỗi của cơ chế
Nợ xấu tăng mạnh thời gian qua không hẳn chỉ do lỗi của cơ chế, mà một phần do các ngân hàng còn yếu trong khâu thẩm định hồ sơ xin cấp tín dụng, cũng như kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn vay, tài sản cho thuê tài chính và trả nợ của khách hàng, dẫn đến việc cấp tín dụng, giải ngân cho các dự án, đối tượng có năng lực tài chính, khả năng trả nợ thấp.
NHNN cho biết, để hạn chế điều này, Luật Các tổ chức tín dụng 2024 đã quy định, các nhà băng phải tổ chức xét duyệt cấp tín dụng theo nguyên tắc phân định trách nhiệm giữa khâu thẩm định và quyết định cấp tín dụng. NHNN cũng đang tích cực rà soát, nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung Nghị định quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng.
