Giá xuất khẩu gạo Việt Nam loại 5% tấm đã giảm xuống dưới 400 USD/tấn, khiến giá lúa Đông Xuân 2024 - 2025 cũng sụt giảm mạnh. Trước tình hình này, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) một lần nữa đề xuất Bộ Công Thương xem xét quy định giá sàn cho việc xuất khẩu gạo. Đây không phải là một đề xuất mới, nhưng vẫn thu hút nhiều ý kiến trái chiều.
Bốc xếp gạo Việt Nam xuất khẩu. Ảnh minh họa: TTXVN
Về đề xuất giá sàn, ông Trương Sỹ Bá, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Tân Long, đặt ra một số câu hỏi đáng chú ý: "Ai sẽ là người đưa ra mức giá sàn? Mức giá sàn nào đảm bảo lợi ích cao nhất cho nông dân? Giá sàn cần ở mức nào để có thể cạnh tranh quốc tế?".
Ông Trương Sỹ Bá phân tích, nếu giá sàn mà thấp hơn giá thế giới thì còn bán được. Nhưng nếu cao hơn thì làm sao xuất khẩu được. Điều này dẫn đến hệ quả là giá gạo trong nước sẽ tiếp tục giảm. Ông Bá khẳng định rằng, không nên can thiệp bằng mệnh lệnh hành chính mà hãy để thị trường tự vận hành theo quy luật cung cầu. Lịch sử đã chứng minh rằng các quy định về giá sàn trong xuất khẩu gạo ở Việt Nam trước đây đều thất bại, dẫn đến những lợi ích nhóm và cơ chế "xin cho".
Trước tình trạng hiện nay khi giá xuất khẩu xuống thấp, nông dân khó bán lúa và giá thấp thì để ngành hàng phát triển bền vững, ông Trương Sỹ Bá cho rằng, phải có dự trữ, doanh nghiệp cần đủ mạnh với kho chứa lớn để đến vụ là thu mua cho nông dân. Để ngành hàng phát triển lâu dài, doanh nghiệp cần có trách nhiệm với nông dân và xây dựng thương hiệu quốc gia. Các doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản xuất và xuất khẩu lúa gạo cần phải là những công ty lớn, có tầm nhìn và thực sự quan tâm đến đời sống của nông dân.
Tính đến tháng 10/2024, Việt Nam có 163 doanh nghiệp được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện xuất khẩu gạo. Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản xuất lúa gạo vẫn còn khá hạn chế so với con số trên, vì nhiều doanh nghiệp chỉ tham gia vào khâu thương mại cuối cùng, chẳng hạn như xuất khẩu.
Để tái cấu trúc ngành lúa gạo, ông Trương Sỹ Bá nhấn mạnh rằng cần phải "thanh lọc" doanh nghiệp trong ngành. Việt Nam không cần quá nhiều doanh nghiệp xuất khẩu như hiện nay, mà cần có những quy định rõ ràng, yêu cầu các doanh nghiệp tham gia phải có đủ điều kiện về kho chứa, xay xát, và các hệ thống sấy trữ hiện đại. Nếu doanh nghiệp chỉ cần đi thuê kho chứa để đảm bảo điều kiện xin giấy phép xuất khẩu thì ngành không thể bền vững.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần phải liên kết chặt chẽ với nông dân trong quá trình sản xuất và thu mua. Họ có thể tạm ứng tiền cho nông dân khi vụ mùa bắt đầu. Với mô hình liên kết này, vai trò của các hợp tác xã sẽ được nâng cao và thương lái sẽ dần không còn.
Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cho rằng, giá sàn chỉ nên áp dụng khi có sự chênh lệch lớn giữa giá xuất khẩu và giá nhập khẩu. Mức giá sàn cần phải phản ánh đúng tình hình thị trường và khả năng đáp ứng nhu cầu của thị trường. Ông Thủy cũng cho rằng, mặc dù giá sàn có vẻ minh bạch, nhưng trong thương mại mỗi doanh nghiệp còn có những bí mật kinh doanh.
“Thời điểm này chưa nên sử dụng giá sàn trong xuất khẩu gạo”, ông Hoàng Trọng Thủy nêu quan điểm.
Trong khi đó, ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất Thương mại Phước Thành IV (Vĩnh Long) lại bày tỏ quan điểm rằng, nếu có giá sàn trong xuất khẩu gạo sẽ có lợi cho nông dân và doanh nghiệp.
Tuy nhiên, nếu giá sàn được áp dụng khi giá xuất khẩu gạo trên thế giới đang thấp hơn mức giá sàn, Việt Nam sẽ không thể xuất khẩu được gạo và Nhà nước sẽ phải thu mua tạm trữ để giải quyết vấn đề. Do đó, nếu áp dụng giá sàn, cần phải chuẩn bị đầy đủ điều kiện, nguồn lực để ứng phó với diễn biến thị trường giảm giá.
Theo doanh nghiệp này, hiện nay, các kho chứa ở Đồng bằng sông Cửu Long có khả năng trữ khoảng 7 - 8 triệu tấn lúa. Tuy nhiên, doanh nghiệp gặp khó khăn về nguồn lực tài chính để trữ đầy kho, hoặc họ chỉ mua vào khi có hợp đồng. Nếu áp dụng giá sàn 500 USD/tấn trong khi giá xuất khẩu hiện nay dưới 400 USD/tấn, câu hỏi đặt ra là doanh nghiệp sẽ làm gì và nông dân sẽ bán lúa ở đâu?
