Đông Nam Á cần thay đổi mô hình khởi nghiệp?

20:30 10/04/2025

Kinh tế Sài Gòn Online

Đông Nam Á cần học hỏi mô hình khởi nghiệp hợp tác với doanh nghiệp lớn giống như ở Nhật Bản và Hàn Quốc thay vì sao chép mô hình cạnh tranh lật đổ các công ty lâu đời mà Thung lũng Silicon Mỹ đang áp dụng, theo nhận định của các nhà nghiên cứu.

• Thị trường khởi nghiệp ASEAN thêm u ám
• Các startup ASEAN không tạo ra nhiều lợi nhuận cho nhà đầu tư

Trong nhiều thập niên qua, Thung lũng Silicon của Mỹ dẫn đầu về hệ sinh thái khởi nghiệp với cách tiếp cận cạnh tranh phá vỡ (disruption) mô hình kinh doanh truyền thống của các doanh nghiệp lâu đời. Thung lũng này đã sản sinh ra nhiều “kỳ lân”, tức công ty khởi nghiệp (startup) được định giá 1 tỉ đô la trở lên và là trung tâm thu hút nhân tài công nghệ.

Tuy nhiên, nghiên cứu mới đây của Trường Kinh doanh King's ở London cho rằng, mô hình “zero-sum” của Thung lũng Silicon, nơi các startup phá vỡ và thay thế các công ty lớn, không phải là mô hình duy nhất hay tối ưu cho Đông Nam Á.

Nghiên cứu gợi ý rằng, Đông Nam Á nên học theo mô hình khởi nghiệp hợp tác với doanh nghiệp lớn mà Nhật Bản và Hàn Quốc đang áp dụng. Ở đó, các công ty khởi nghiệp không thách thức mà hỗ trợ các tập đoàn lớn để tận dụng mạng lưới và tài nguyên rộng lớn để cùng nhau phát triển.

Nghiên cứu lập luận rằng, mô hình Thung lũng Silicon đang lỗi thời do gắn với điều kiện kinh tế đặc thù của Mỹ cuối thế kỷ 20. Hiện các startup ở đó đã trở thành những công ty khổng lồ, giảm tính năng động.

Ngược lại, mô hình khởi nghiệp ở Nhật Bản và Hàn Quốc cho phép các công ty lớn duy trì sức cạnh tranh trong thị trường biến động, đồng thời cung cấp cho các startup nguồn lực như chuỗi cung ứng và mạng lưới khách hàng.

Đông Nam Á có bối cảnh công nghệ đang phát triển nhanh. Indonesia nổi lên như trung tâm công nghệ tài chính. Malaysia dẫn đầu khu vực về huy động vốn thông qua phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) trong năm 2024. Singapore là trung tâm khởi nghiệp hàng đầu của khu vực.

Các nhà nghiên cứu của Trường Kinh doanh King's khuyến nghị, các chính phủ Đông Nam Á học hỏi các sáng kiến J-Startup Initiative (JSI) ở Nhật Bản và K-Startup Grand Challenge (KSGC) ở Hàn Quốc.

JSI là chương trình do chính phủ Nhật Bản khởi xướng nhằm hỗ trợ các startup tiềm năng phát triển nhanh, cạnh tranh trên thị trường toàn cầu và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong nền kinh tế.

Chương trình này chọn lọc 50-100 startup xuất sắc mỗi năm dựa trên tiềm năng đổi mới, khả năng tăng trưởng và tầm nhìn toàn cầu để cung cấp hỗ trợ toàn diện như kết nối với nhà đầu tư, cố vấn và các tập đoàn lớn; tham gia các sự kiện quốc tế, ưu đãi về thuế hoặc thủ tục hành chính.

JSI thúc đẩy “đổi mới mở” (open innovation), khuyến khích hợp tác giữa startup và các tập đoàn lớn như Toyota, SoftBank, hoặc Mitsubishi.

Thông qua chương trình, hồi đầu năm nay, hãng xe Toyota đã đầu tư 44,4 triệu đô la Mỹ vào Interstellar Technologies (IST), một startup phát triển tên lửa thương mại có thể sản xuất hàng loạt. Sự hợp tác này cho phép Toyota mở rộng kinh doanh sang ngành công nghiệp vũ trụ và đóng góp vào tham vọng của chính phủ Nhật Bản trong lĩnh vực này.

Dù đã gặp một số thất bại trong các lần phóng thử nghiệm ban đầu, Interstellar Technologies đã đạt được bước tiến quan trọng khi phóng thành công tên lửa MOMO lên quỹ đạo, đánh dấu cột mốc lớn trong ngành hàng không vũ trụ tư nhân của Nhật Bản. Ngoài ra, công ty cũng đang phát triển các dự án tên lửa lớn hơn như ZERO, với tham vọng cạnh tranh trên thị trường phóng vệ tinh toàn cầu.

“Thúc đẩy đổi mới sáng tạo mở với các doanh nghiệp lớn là trụ cột thứ ba trong chương trình phát triển startup của Nhật Bản”, Ryohei Gamada, giám đốc chiến lược đổi mới ở Tổ chức xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO) nói.

K-Startup Grand Challenge (KSGC) là chương trình tăng tốc khởi nghiệp lớn nhất Hàn Quốc, do chính phủ tài trợ, nhằm thu hút các startup quốc tế đến Hàn Quốc, sử dụng nước này làm bàn đạp để thâm nhập thị trường châu Á.

KSGC không chỉ hỗ trợ startup nước ngoài mà còn thúc đẩy hệ sinh thái nội địa thông qua hợp tác, khác với mô hình cạnh tranh phá vỡ theo kiểu của Thung lũng Silicon. Mục tiêu là nhằm đưa Hàn Quốc thành trung tâm khởi nghiệp toàn cầu ở châu Á, kết nối startup nước ngoài với các công ty, nhà đầu tư và nguồn lực địa phương.

Ngoài ra, chương trình “Deep Tech Value-up” của Bộ Doanh nghiệp nhỏ và startup Hàn Quốc tập trung vào các khoản đầu tư giai đoạn cuối dành cho các startup trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ sinh học và công nghệ xanh. Chương trình có sự sự tham gia của Hyundai Motor và Samsung Electronics.

Hàn Quốc đang xây dựng các trung tâm như Thung lũng Pangyo Techno, được ví như “Thung lũng Silicon của Hàn Quốc”, để nuôi dưỡng các startup công nghệ sâu bằng cách kết hợp sự hỗ trợ từ các tập đoàn lớn (chaebol) và chính sách ưu đãi của chính phủ.

Theo CB Insights, năm trong số 11 quỹ đầu tư mạo hiểm của doanh nghiệp lớn nhất thế giới đến từ Nhật Bản và Hàn Quốc. Trong bảng xếp hạng hệ sinh thái khởi nghiệp năm 2024 của công ty Startup Genome, Seoul và Tokyo lần lượt đứng thứ 9 và thứ 10.

Tim Jackson, nhà đầu tư kỳ cựu của Walking Ventures hoài nghi về triển vọng Đông Nam Á sao chép hoàn toàn mô hình khởi nghiệp của Nhật Bản và Hàn Quốc. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng, AI có thể thay đổi cuộc chơi. AI giúp startup xây dựng sản phẩm khả thi tối thiểu (MVP) nhanh, rẻ và với ít nhân lực hơn, giảm phụ thuộc vào nguồn vốn và tài năng từ Thung lũng Silicon. Điều này có thể là lợi thế lớn cho các  startup ở Đông Nam Á, nơi có chi phí vận hành thấp hơn.

Theo Financial Times