Ranh giới giữa đầu tư và đánh bạc không rõ ràng như nước với lửa nhưng các bậc thầy trong ngành như Warren Buffett, Jamie Dimon, Paul Samuelson … đã chỉ ra những đặc điểm đáng chú ý.
Paul Samuelson - Kinh tế gia đoạt giải Nobel: Đầu tư cũng buồn tẻ như ngồi xem cỏ mọc
Paul Samuelson trở thành Giáo sư tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) danh giá vào năm 32 tuổi và nhận giải Nobel Kinh tế năm 1970 khi 55 tuổi. Sách giáo khoa kinh tế vĩ mô và kinh tế vi mô của ông được nhiều thế hệ sinh viên Mỹ, Việt Nam cũng như các nước khác theo học.
Samuelson nổi tiếng với câu nói: "Đầu tư cũng phải buồn tẻ như ngồi đợi sơn khô hay xem cỏ mọc vậy. Nếu thích cảm giác mạnh thì đi mà cầm 800 USD rồi đến Las Vegas".
Theo vị giáo sư này, sự khác biệt lớn nhất giữa đầu tư và đánh bạc ở Las Vegas phồn hoa là cảm xúc của con người. Trong thị trường chứng khoán, nhà đầu tư cần một cái đầu lạnh để không hùa theo tâm lý đám đông, không bán tháo khi thị trường hoảng loạn, không lạc quan thái quá lúc thị trường lên cao.
(Đồ họa: Alex Chu).
Nếu cổ phiếu mình nắm giữ không tăng hoặc tăng chậm, nhà đầu tư cũng không nên sốt ruột mà "sút đi" để chạy theo cổ phiếu đã tăng mạnh.
Rất nhiều người từng kêu than rằng những cổ phiếu mà mình vừa bán xong thì chạy vù vù còn cổ phiếu mình vừa mua thì cắm đầu giảm. Thực tế là không ai biết khi nào cổ phiếu sẽ lên hay xuống, quyết định đầu tư nên được đưa ra dựa trên các phân tích logic thay vì các kỳ vọng vô căn cứ.
Việc giá cổ phiếu không tăng trong một khoảng thời gian là bình thường, trên thị trường có vô vàn cổ phiếu như vậy. Nhà đầu tư cần bình tĩnh đánh giá; khi muốn bán, hãy thử nghĩ xem tại sao lúc đầu mình lại muốn mua cổ phiếu này, liệu lý do đó có còn đúng không?
Nếu ham giàu nhanh, muốn cổ phiếu mà mình vừa mua lập tức tăng kịch trần ba phiên liên tiếp thì tâm lý của nhà đầu tư lúc này cũng không khác gì một con bạc.
Từ trái qua phải: Jamie Dimon, Warren Buffett, Peter Lynch. (Ảnh: Getty Images, AP; Đồ họa: Alex Chu).
Huyền thoại Peter Lynch: Khó tách bạch, nhưng cũng có những khác biệt
Trong cuốn sách "One up on Wall Street", Peter Lynch nhận xét rằng: "Nói thẳng là không có cách nào để tách bạch đầu tư và đánh bạc theo các tiêu chí rõ ràng". Có khi mua cổ phiếu bị coi là đánh bạc, mua trái phiếu được gọi là đầu tư. Vài chục năm sau mua cổ phiếu lại được coi là quyết định đầu tư đúng đắn.
Theo kinh nghiệm của Peter Lynch, có lúc cổ phiếu vốn hóa lớn được gọi là đầu tư và cổ phiếu vốn hóa nhỏ bị coi là công cụ đầu cơ. Nhưng mấy năm sau, cổ phiếu nhỏ trở thành khoản đầu tư hợp lý, còn dân đầu cơ thì chuyển sang hợp đồng tương lai, quyền chọn.
Việc phân biệt đầu tư và đánh bạc không phụ thuộc vào việc bạn mua cái gì mà phụ thuộc vào kỹ năng, sự cam kết và can đảm của nhà đầu tư.
Đầu tư vào một cổ phiếu chỉ vì được "phím hàng" thì chẳng khác nào đặt cược cả tháng lương vào một trận đua ngựa chỉ dựa theo tên và màu lông của con vật, Peter Lynch nói.
Giống như Paul Samuelson, Peter Lynch cũng khuyên những người ham cảm giác mạnh và thích sự hưng phấn hãy tìm đến những sòng bạc nổi tiếng thế giới ở Monte Carlo hay Nassau vì "nếu bạn thua khi đánh bạc ở những nơi xa xỉ đó, ít nhất bạn còn cảm thấy mình đã có những giây phút vui vẻ. Nếu bạn thua trên thị trường chứng khoán, bạn chẳng có được sự an ủi nào cả".
Đôi bạn tỷ phú Warren Buffett và Charlie Munger: Đánh bạc là dở rồi
Trong một cuộc phỏng vấn với CNBC năm 2018, nhà đầu tư huyền thoại Warren Buffett nói: "Rất nhiều người thích đánh bạc trên thị trường chứng khoán. Thật sự là điên rồ khi mọi người chấp nhận rủi ro mất đi tất cả và phải làm lại từ đầu".
Theo Chủ tịch Tập đoàn Berkshire Hathaway, thị trường chứng khoán là nơi để đầu tư, nếu dùng nó làm nơi đánh bạc thì thực sự là một sai lầm. Vậy khi nào thì tham gia thị trường chứng khoán là đầu tư, khi nào thì là đánh bạc?
Đầu tháng 5/2021, Warren Buffett cho biết các ứng dụng giao dịch miễn phí thông dụng như Robinhood đang biến thị trường chứng khoán thành một sòng bạc.
Ứng dụng Robinbood "đã trở thành một phần cực kỳ quan trọng giúp thu hút đông đảo người mang tư tưởng sòng bạc tham gia thị trường chứng khoán trong một năm rưỡi qua" kể từ khi đại dịch bùng phát.
Warren Buffett chơi bài vào tháng 5/2019. (Ảnh: AP).
Warren Buffett cho rằng việc đánh bạc trên thị trường chứng khoán "không có gì phạm pháp hay trái với đạo đức. Tuy nhiên, tôi không nghĩ rằng chúng ta có thể xây dựng một xã hội dựa trên những người đánh bạc như vậy".
Robinhood cho phép người dùng mua bán cổ phiếu mà hoàn toàn không mất phí giao dịch, vì thế nên cũng khuyến khích hành động mua đi bán lại liên tục. Thị trường chứng khoán Mỹ lại vận hành theo chu kỳ T+0, tức là mua bán xong là chứng khoán và tiền về tài khoản ngay chứ không phải đợi hai ngày như chu kỳ T+2 của Việt Nam, vậy nên người dùng Robinhood rất tích cực mua bán.
Warren Buffett coi việc ra vào liên tục kiểu "lướt sóng" này không khác gì trò cờ bạc. Một nhà đầu tư giá trị dài hạn như Buffett luôn cân nhắc kỹ càng trước khi xuống tiền và thường nắm giữ trong nhiều năm, thậm chí là nhiều thập kỷ.
Bạn thân của Warren Buffett là Phó Chủ tịch Charlie Munger thì có lần ví von: "Chọn cổ phiếu giống với đánh bạc ở chỗ: Những người chiến thắng rất ít khi đặt cược, nhưng khi đã đặt thì rất mạnh tay".
Ý của cụ Munger cũng không khác gì cụ Buffett: Người đầu tư giỏi không mua đi bán lại nhiều mà thường nghiên cứu kỹ và đặt cược một khoản lớn rồi nắm lâu dài.
Vậy còn việc dàn trải tiền ra nhiều cổ phiếu để đa dạng hóa danh mục thì sao? Warren Buffett cho rằng "Đa dạng hóa giúp bảo vệ trước tác hại của sự ngu ngốc. Nếu bạn biết mình đang làm gì thì đa dạng hóa hầu như không có ý nghĩa".
Chủ tịch JPMorgan Chase: Đầu tư không phải đánh bạc
Năm 2012, ngân hàng lớn nhất nước Mỹ là JPMorgan Chase vướng phải vụ bê bối "Cá voi London" khi một nhân viên tại chi nhánh London gây ra khoản lỗ ước tính hơn 2 tỷ USD trong giao dịch các sản phẩm phái sinh phức tạp. Chủ tịch kiêm CEO ngân hàng là Jamie Dimon đã tự nguyện ra điều trần trước quốc hội để làm rõ vấn đề.
Trong buổi điều trần này, Hạ nghị sĩ Gary Ackerman của bang New York đặt câu hỏi: "Theo ông thì đầu tư có phải là đánh bạc không?"
Jamie Dimon – vốn là người nói năng khúc chiết – lập tức trả lời thẳng thắn: "Không phải".
"Vậy chúng khác nhau ở điểm nào?", vị nghị sĩ hỏi thêm.
Chủ tịch của JPMorgan nhanh chóng đáp: "Khi ông đánh bạc, thường thường ông sẽ thua và nhà cái thắng".
Nghị sĩ Ackerman tiếp tục nói như muốn dồn đối thủ vào thế khó: "Thực ra khi đầu tư tôi cũng toàn thua thôi". Khán giả trong hội trường bật cười khúc khích.
Vậy nhưng Jamie Dimon cũng chẳng phải tay vừa, ông đáp trả không chút ngập ngừng và thể hiện rõ phong cách của một salesman chuyên nghiệp: "Tôi rất sẵn lòng cử chuyên gia tư vấn giỏi nhất của JPMorgan tới giúp ông cải thiện kết quả đầu tư".
Việc Chủ tịch của JPMorgan mời chào một nghị sĩ đang giận giữ sử dụng dịch vụ của ngân hàng mình ngay trong buổi điều trần về khoản lỗ tỷ đô đã trở thành đề tài bàn tán sôi nổi khi đó.
Jamie Dimon - Chủ tịch kiêm CEO JPMorgan Chase ra điều trần trước quốc hội Mỹ, tháng 6/2012. (Ảnh: AFP).
Qua đoạn nói chuyện này, có thể thấy Jamie Dimon phân biệt đánh bạc và đầu tư thông qua khả năng thắng cuộc (có lãi) của người chơi.
Trong đầu tư, người chơi có thể đạt được xác suất thắng cuộc (có lãi) cao trên mức trung bình thông qua việc tăng cường phân tích, trau dồi kiến thức hoặc đơn giản là thuê "chuyên gia tư vấn giỏi nhất" như gợi ý của Jamie Dimon.
Khi được trang bị các kỹ năng và hiểu biết một cách đầy đủ, nhà đầu tư hoàn toàn có thể đánh bại thị trường, thắng nhiều hơn thua.
Với trò cờ bạc may rủi, nhà cái thường thắng và những người chơi khác thường thua. Ví dụ dễ thấy nhất là đánh đề. Một người đặt cược vào một số có hai chữ số từ 00 đến 99, nếu đúng thì được 70 lần số tiền cược, nếu sai thì mất tiền đã cược. Vì xác suất thắng chỉ là 1/100 trong khi phần thưởng chỉ là 1 ăn 70 nên nếu chơi lâu dài (liên tiếp 100 ngày hay 1.000 ngày), con bạc gần như chắc chắn sẽ lỗ khoảng 30% cho nhà cái.
Kiểu tư duy "ngã ở đâu, đứng lên ở đó" hay "nuôi mãi một con, kiểu gì nó cũng về" là một trong những sai lầm thường thấy nhất ở những người chơi lô đề. Chẳng hạn, hôm nay bạn đặt cược vào con số 96 nhưng đề lại về 68; ngày mai và ngày kia bạn tiếp tục đặt cược vào 96 với hy vọng rằng "sớm muộn gì nó cũng xuất hiện".
Xét theo toán học thống kê, xác suất một con số xuất hiện của ngày hôm nay không ảnh hưởng tới kết quả của ngày mai. Xác suất đề về 96 ngày hôm nay là 1% thì ngày mai vẫn là 1%, muôn đời vẫn luôn là 1%, không tăng cũng không giảm theo thời gian.
Hay một ví dụ khác: Tung một đồng xu cân đối đồng chất, xác suất được mặt ngửa là 50%. Tung đồng xu lần nữa, xác suất được mặt ngửa vẫn là 50%, không phải vì lần trước ngửa rồi nên lần này khả năng được ngửa giảm đi, cũng không phải vì lần trước mặt xấp rồi nên lần này khả năng ngửa tăng lên.
Nhà đầu tư chứng khoán cũng dễ gặp phải sai lầm tương tự với suy nghĩ: "Giá giảm mạnh quá rồi, phải tăng thôi" hoặc "Giá tăng nhiều rồi, phải giảm thôi".
Rất khó để nói thế nào là giảm mạnh và thế nào là tăng nhiều. Có những cổ phiếu giảm 50% rồi tiếp tục giảm luôn về 0 vì công ty phá sản. Cũng có những cổ phiếu tăng gấp 5 lần rồi tiếp tục tăng gấp 10 lần nữa vì doanh nghiệp làm ăn phát đạt.
