Cứu tinh lớn nhất của châu Âu khi Nga cắt khí đốt nay bị tố 'nước đục thả câu', thu tiền bán nhiên liệu đút vào 'túi riêng': Thực hư ra sao?

Trong khi nhiều nền kinh tế châu Âu chịu ảnh hưởng tiêu cực vì Nga cắt nguồn cung khí đốt, một quốc gia xuất hiện như vị cứu tinh và đang hưởng lợi lớn.

Sau khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine vào tháng 2/2022, các chính phủ châu Âu đã tìm kiếm nguồn tài chính để hỗ trợ Ukraine. Đối với hầu hết các quốc gia, đây là một nhiệm vụ đầy thách thức.

Nga đã cắt nguồn cung khí đốt tự nhiên sang châu Âu ngay sau khi cuộc xung đột nổ ra, nhằm gây sức ép và ngăn cản việc hỗ trợ Ukraine. Điều này khiến giá khí đốt tăng vọt, tạo ra áp lực tài chính lớn đối với nhiều doanh nghiệp và hộ gia đình. Từ góc độ người tiêu dùng, giá năng lượng cao giống như đột ngột bị đánh thuế carbon ở mức rất cao.

Tuy nhiên, trong khi nhiều nền kinh tế châu Âu chịu ảnh hưởng tiêu cực, một quốc gia lại hưởng lợi. Đó là Na Uy. Và chuyên gia cho rằng quốc gia này giờ có trách nhiệm sử dụng nguồn thu vì lợi ích chung của châu Âu.

Việc Nga cắt giảm nguồn cung khí đốt đã giúp Na Uy trở thành nhà cung cấp lớn nhất của châu Âu, với một thị trường tiêu thụ gần như phụ thuộc hoàn toàn. Kết quả là một lượng tiền đáng lẽ được sử dụng để hỗ trợ Ukraine lại chảy vào quỹ đầu tư quốc gia của Na Uy.

Theo ước tính của Bộ Tài chính Na Uy, trong giai đoạn 2022-2023, trước khi các quốc gia châu Âu nhập khẩu khí đốt hóa lỏng (LNG) thông qua các cơ sở mới xây dựng, Na Uy đã thu về khoản lợi nhuận từ xuất khẩu khí đốt lên tới 109 tỷ euro.

Phần lớn số tiền này chảy vào ngân khố của Na Uy, thay vì các công ty sản xuất khí đốt. Đó là nhờ chính sách thuế lợi nhuận biên lên tới 78% trong lĩnh vực dầu khí, cùng với lợi nhuận từ các khoản đầu tư trực tiếp của chính phủ vào các mỏ dầu khí và cổ tức từ công ty dầu khí quốc gia Equinor.

Các doanh nghiệp dầu khí tại Na Uy đã phản ứng trước giá cả tăng bằng cách đẩy mạnh sản lượng. Thị trường đã phân bổ nguồn khí đốt khan hiếm một cách hiệu quả, mặc dù trong nhiều trường hợp, chính phủ các nước châu Âu đã phải trợ cấp năng lượng để giảm bớt tác động tiêu cực. Nhưng trong khoảng 18 tháng, chỉ có Na Uy và Nga là hai quốc gia thực sự hưởng lợi từ tình trạng này.

Trong khi đó, các chính phủ châu Âu khác buộc phải chi những khoản tiền lớn để giảm bớt gánh nặng năng lượng cho doanh nghiệp và người dân. Khả năng tăng thuế nhằm hỗ trợ Ukraine cũng bị hạn chế bởi chi phí năng lượng cao.

Không thể phủ nhận rằng nguồn cung khí đốt từ Na Uy đã giúp châu Âu duy trì hoạt động vào thời điểm quan trọng. Tuy nhiên, chính phủ Na Uy chưa công nhận khoản lợi nhuận này là thu nhập đặc biệt từ xung đột.

Năm 2023, Na Uy chỉ dành 3 tỷ euro để hỗ trợ Ukraine, một con số khiêm tốn so với khoản thu từ khí đốt. Tính theo tỷ lệ GDP, mức hỗ trợ của Na Uy dành cho Ukraine chỉ chiếm 0,7%, thấp hơn so với các nước láng giềng như Thụy Điển (0,9%) hay Đan Mạch (2,2%).

Giáo sư tài chính bền vững Havard Halland tại Đại học Heriot-Watt cho rằng Na Uy cần đóng góp nhiều hơn. Nhiều người hy vọng rằng khi cựu Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Tài chính Na Uy vào tháng trước, tình trạng này sẽ thay đổi.

Tuy nhiên, đến nay, ông vẫn tuân theo quan điểm của Thủ tướng Jonas Gahr Støre, rằng khoản lợi nhuận từ khí đốt không khác gì các nguồn thu dầu khí khác và cần được tiết kiệm cho thế hệ tương lai. Chính phủ Na Uy lập luận rằng bất kỳ khoản hỗ trợ bổ sung nào cho Ukraine đều phải tuân theo quy định tài chính quốc gia, vốn chỉ cho phép chi tiêu tối đa 3% giá trị quỹ đầu tư quốc gia mỗi năm.

Trong một cuộc phỏng vấn gần đây với Financial Times, ông Stoltenberg bác bỏ những cáo buộc rằng Na Uy đang hưởng lợi từ xung đột. Tuy nhiên, trong bối cảnh an ninh châu Âu đang chịu rủi ro lớn, thì điều này không còn quan trọng nữa.

Khoản lợi nhuận từ khí đốt của Na Uy gần như tương đương với tổng số tiền Mỹ đã hỗ trợ Ukraine tính đến thời điểm hiện tại. Khi chính sách của Mỹ đối với an ninh châu Âu ngày càng trở nên khó đoán, Giáo sư tài chính Havard Halland cho rằng Na Uy nên sử dụng khoản lợi nhuận này để hỗ trợ Ukraine, đảm bảo an ninh cho chính châu Âu – khu vực đã gián tiếp đóng góp vào khoản lợi nhuận này.

Theo FT