Credit Suisse - đại gia ngân hàng Thụy Sĩ - bị loại khỏi cuộc chơi vì không kiểm soát được rủi ro và chậm thay đổi sau khủng hoảng tài chính 2008.
Hôm 19/3, ngân hàng lớn nhất tại Thụy Sĩ - UBS đạt thỏa thuận mua Credit Suisse với giá 3,25 tỷ USD. Thỏa thuận này đã chấm dứt 167 năm tồn tại của Credit Suisse với tư cách một tổ chức độc lập. Ngân hàng này từng đối đầu trực tiếp với các gã khổng lồ phố Wall và vốn hóa có thời điểm đạt gần 100 tỷ USD.
Chủ tịch UBS Colm Kelleher cho biết việc tiếp quản Credit Suisse là một cuộc giải cứu khẩn cấp. Bởi khủng hoảng tại Credit Suisse là đòn giáng mạnh với Thụy Sĩ - đất nước có 243 ngân hàng và 24 chi nhánh nhà băng quốc tế. Sự ổn định và giàu có của Thụy Sĩ chủ yếu phụ thuộc vào ngành tài chính.
Tổng giá trị tài sản của UBS và Credit Suisse gần gấp đôi GDP Thụy Sĩ. Credit Suisse từng có tổng tài sản hơn 1.000 tỷ USD, nhưng sau nhiều năm sụt giảm chỉ còn khoảng 580 tỷ USD. Con số này tương đương gần một nửa tổng giá trị tài sản của UBS.
Credit Suisse thất bại vì quá tự tin sau khi thoát khỏi khủng hoảng 2008. Khi hệ thống tài chính sụp đổ, Credit Suisse lại nổi lên nhờ tình trạng sức khỏe tốt hơn so với nhiều đối thủ. Không như các ngân hàng khác, Credit Suisse không cần gói cứu trợ nào.
Tuy nhiên, sau đó, họ lại chậm chạp trong việc điều chỉnh theo sự thay đổi của ngành ngân hàng sau khủng hoảng. Credit Suisse dựa nhiều vào mảng ngân hàng đầu tư - vốn ngày càng phát triển mất kiểm soát. Họ cũng tìm cách chuyển trọng tâm sang các mảng kinh doanh ổn định hơn. Nhưng vấn đề nằm ở chỗ các lãnh đạo vẫn thích rủi ro.
"Họ cảm thấy mình như người chiến thắng trong khủng hoảng tài chính, trong bối cảnh những bên khác đều thiệt hại. Vì vậy, họ tiếp tục mở rộng mô hình kinh doanh này", Andreas Venditti - nhà phân tích ngân hàng tại Vontobel nhận xét.
Dòng chữ "Tạm biệt" trước trụ sở Credit Suisse ở Zurich, Thụy Sĩ. Ảnh: Bloomberg
Credit Suisse đã hỗ trợ vốn cho các tuyến đường sắt trên dãy Alpine và sự phát triển của Thung lũng Silicon. Họ cũng quản lý tài sản cho hoàng gia Arab, các tài phiệt Nga và cạnh tranh với những gã khổng lồ phố Wall. Tuy nhiên, Credit Suisse cũng phải chật vật kiểm soát rủi ro và kiếm doanh thu.
Những năm gần đây, ngân hàng này còn liên tục thay đổi quản lý cấp cao. Mỗi đợt xáo trộn nhân sự lại tạo thêm áp lực lên hoạt động. Cổ phiếu Credit Suisse đã giảm hơn 95% so với mức đỉnh trước khủng hoảng tài chính. Theo giá chốt phiên cuối tuần trước, vốn hóa của ngân hàng khoảng 8 tỷ USD.
Bloomberg cho rằng hạt giống cho sự khủng hoảng và đi đến sụp đổ của Credit Suisse đã được gieo vào mùa hè năm 1990. CEO khi đó là Rainer Gut nhìn thấy cơ hội nắm quyền kiểm soát đối tác tại Mỹ - ngân hàng đầu tư First Boston với một khoản vốn khiêm tốn.
First Boston đã góp phần thổi bùng thị trường cho các khoản vay lãi suất cao trong suốt thập niên 80. Ngân hàng này cho vay hàng tỷ USD với các giao dịch thâu tóm đầy rủi ro. Sau đó, bong bóng tín dụng này vỡ vụn.
Sau khi tiếp quản First Boston, Credit Suisse vẫn chấp nhận các loại hình kinh doanh có rủi ro tương tự, như giao dịch thế chấp trái phiếu. Vụ thâu tóm First Boston chỉ là một phần chiến lược mở rộng nhanh chóng của Credit Suisse. Họ mua lại nhiều đối thủ trong nước, và sự phức tạp ngày càng tăng.
Sau khi kế nhiệm vị trí CEO của Rainer Gut, Lukas Muehlemann thâu tóm Winterthur Insurance năm 1997. Sau đó, họ tiếp tục mua Donaldson, Lufkin & Jenrette (DLJ) năm 2000. Tuy nhiên, thương vụ đầu tư vào ngân hàng có trụ sở tại New York này cũng lại là một sai lầm đắt giá với Credit Suisse. Những nhân viên mang về nguồn thu nhiều nhất cho DLJ chuyển ngay sang các đối thủ chỉ trong thời gian ngắn. Winterthur sau đó cũng được bán lại năm 2006.
Dưới thời CEO Dougan - người có nhiều kinh nghiệm mảng ngân hàng đầu tư, Credit Suisse tiếp tục dồn nguồn lực vào các hoạt động như cho vay, chứng khoán hóa và trái phiếu lợi suất cao. Trên thị trường, Credit Suisse ngày càng phải vật lộn để cạnh tranh với những ngân hàng lớn khác như Goldman Sachs và JPMorgan Chase & Co.
Năm 2019, Credit Suisse ghi nhận doanh thu 21,6 tỷ franc Thụy Sĩ, kém 25% so với UBS. Trong khi năm 2010, cả hai có doanh thu ngang nhau, ở mức 32 tỷ franc Thụy Sĩ.
Tháng 1/2019, mối bất hòa dai dẳng giữa CEO lúc đó là Tidjane Thiam và Iqbal Khan - người điều hành mảng quản lý tài sản của Credit Suisse đã nổ ra ngay trong một bữa tối trên hồ Zurich. Xuất phát từ lời chê của Khan về khu vườn của Thiam, mâu thuẫn này đã biến thành một bê bối lớn với Credit Suisse về quản trị doanh nghiệp.
Vài tuần sau bữa tiệc này, Khan nghỉ việc và chuyển sang làm tại chính đối thủ UBS. Điều này gây lo ngại ông có thể lôi kéo các nhân sự chủ chốt của Credit Suisse. Một công ty an ninh tư nhân đã được thuê giám sát các hoạt động của Khan, nhưng đã bị ông phát hiện.
Credit Suisse nhanh chóng phủ nhận điều này. Tuy nhiên, đến tháng 2/2020, Thiam bị buộc thôi việc. Chủ tịch Credit Suisse khi đó - Urs Rohner đổ lỗi cho ông làm suy giảm lòng tin, danh tiếng và uy tín của ngân hàng. Cơ quản quản lý ngân hàng Thụy Sĩ cũng phát hiện thêm 5 trường hợp bị Credit Suisse thuê giám sát giai đoạn 2016 -2019 trong cuộc điều tra do Khan thúc đẩy. Bloomberg cho rằng bầu không khí độc hại ở cấp cao nhất đã góp phần tạo ra những sai lầm trong hoạt động ở Credit Suisse.
Tháng 3/2021, Credit Suisse nhận tin khách hàng lớn nhất của họ không thể trả hơn 2 tỷ USD đúng hạn. Archegos Capital Management - quỹ đầu tư có trụ sở tại New York của Bill Hwang - đã mất hai ngày trước đó để dàn xếp với những bên cho vay khác và không còn đủ tiền trả Credit Suisse.
Việc này khơi mào cho một cuộc chiến đổ lỗi trong nội bộ ngân hàng này. Các giám đốc điều hành ở New York, London và Zurich đá trách nhiệm cho nhau thay vì tập trung kiểm soát thiệt hại. Trong khi các nhà băng khác nhanh chóng bán bớt tài sản thế chấp của Archegos, Credit Suisse mất gần hai tuần để đưa ra mức thiệt hại ban đầu khoảng 4,7 tỷ USD. Sau đó, con số này tăng lên 5,5 tỷ USD, xóa sạch lợi nhuận hơn một năm của họ. Nó cũng góp phần đẩy Credit Suisse vào vòng xoáy chật vật vài năm qua, và cuối cùng là rơi vào cuộc khủng hoảng niềm tin tuần trước.
Các giám đốc điều hành Credit Suisse đã bị sa thải vì không bảo vệ được tổ chức và các khách hàng giàu có. Ngân hàng này cũng đang vướng vào các vụ kiện tụng có thể kéo dài 5 năm, do các khoản vay cấp cho quỹ đầu tư Greensill Capital đã phá sản. Credit Suisse đã phải đóng băng 10 tỷ USD liên quan đến Greensill Capital.
Tiền phạt và số vụ kiện tụng tăng lên nhanh chóng cũng làm ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của ngân hàng. Nó cũng cản trở Credit Suisse đầu tư vào các lĩnh vực như công nghệ. Ngân hàng này đã trả 4 tỷ USD cho các vụ kiện từ năm 2020 đến năm 2022. Trong báo cáo thường niên mới nhất, Credit Suisse phải dành hơn 12 trang để liệt kê các vụ kiện, dàn xếp và cuộc điều tra của chính phủ.
Theo một báo cáo độc lập của công ty luật Paul, Weiss, Rifkind, Wharton & Garrison, sự phức tạp, văn hóa và vấn đề kiểm soát của ngân hàng là nguyên nhân họ chịu tổn thất lớn trong vụ Archegos. Credit Suisse đã có thái độ thiếu kiên quyết với rủi ro và thất bại trong nhiều thời điểm cần đưa ra hành động quyết đoán, khẩn cấp.
Đến tháng 10/2022, họ tiếp tục bị giới chức Mỹ và Anh phạt 475 triệu USD vì cho vay các công ty quốc doanh tại Mozambique. Nhà băng này cũng vướng cáo buộc cho phép những kẻ buôn ma túy rửa tiền tại Bulgaria. Credit Suisse năm ngoái đã phải hoãn kế hoạch tăng vốn cho một quỹ đầu tư bất động sản, với lý do biến động thị trường.
Định chế tài chính này đã phản ứng bằng loạt biện pháp khắc phục và tuyên bố các sự cố này sẽ là bước ngoặt để họ thay đổi cách quản lý rủi ro. Tháng 10 năm ngoái, bộ đôi lãnh đạo mới gồm Chủ tịch Axel Lehmann và Giám đốc điều hành Ulrich Koerner được bổ nhiệm. Credit Suisse cắt giảm nhân sự và huy động được thêm 4 tỷ USD.
"Credit Suisse phiên bản mới chắc chắn sẽ có lãi từ năm 2024. Chúng tôi không muốn hứa hẹn quá nhiều mà không thực hiện được. Chúng tôi muốn làm điều đó theo cách khác", Koerner nói về kế hoạch tái cơ cấu Credit Suisse năm ngoái.
Tuy nhiên, thế giới đã thay đổi. Thời kỳ lãi suất thấp đã kết thúc, kinh tế toàn cầu rơi vào hỗn loạn khiến việc lấy lòng tin của nhà đầu tư trở nên khó hơn. Các yếu tố này đều vượt quá sức chịu đựng với một ngân hàng chưa thực sự rút ra được bài học từ khủng hoảng tài chính toàn cầu, theo Bloomberg.
Hôm 15/3, cổ phiếu Credit Suisse giảm 24% xuống thấp kỷ lục. Nguyên nhân là Chủ tịch Saudi National Bank Ammar Al Khudairy - cổ đông lớn nhất của ngân hàng này - phủ nhận khả năng tăng đầu tư vì không muốn thêm ràng buộc pháp lý.
Việc Ngân hàng Trung ương Thụy Sĩ bơm tiền cho Credit Suisse chỉ chặn lại đà giảm trong thời gian ngắn. Quý cuối năm ngoái, các khách hàng đã rút ra hơn 100 tỷ USD do lo ngại sức khỏe tài chính của Credit Suisse.
Tại cuộc họp báo công bố thỏa thuận với UBS đêm 19/3, Chủ tịch Credit Suisse thừa nhận rằng sự mất lòng tin ngày càng tăng. Tình trạng tồi tệ vài ngày qua cho thấy Credit Suisse không thể tiếp tục tồn tại dưới hình thức như hiện nay.
"Ngân hàng không giống bất kỳ lĩnh vực nào khác. Một khi niềm tin đã mất, bạn không thể xây dựng lại nó", John Plassard chuyên gia đầu tư tại Mirabaud (Thụy Sĩ) nói.
Tú Anh (theo Bloomberg/ WSJ)
