Trong thế giới đầu tư đầy biến động, tính linh hoạt được xem là lợi thế độc nhất của nhà đầu tư cá nhân (nhà đầu tư nhỏ lẻ) so với các nhà đầu tư tổ chức.
Một nhà đầu tư nhỏ lẻ với danh mục gọn nhẹ có thể mua hoặc bán bất cứ lúc nào, dễ dàng thoát khỏi vị thế nếu thị trường diễn biến bất lợi. Ngược lại, các quỹ đầu tư lớn thường bị ràng buộc bởi quy định, quy trình nội bộ, và quy mô vốn quá lớn khiến họ khó phản ứng nhanh. Điều này đặc biệt thể hiện rõ trong những sự kiện “thiên nga đen” - các biến cố hiếm gặp, bất ngờ khiến thị trường “rơi tự do”.
Thiên nga đen và cú sốc thị trường
Thuật ngữ “thiên nga đen” (black swan) ám chỉ các sự kiện cực kỳ hiếm và khó dự đoán, nhưng khi xảy ra lại có hậu quả nghiêm trọng và lan rộng. Điển hình trong lịch sử, thị trường chứng khoán đã nhiều lần chứng kiến các cú sụp đổ đột ngột do thiên nga đen, gây thiệt hại nặng nề cho cả nhà đầu tư nhỏ lẻ lẫn tổ chức. Tuy nhiên, xét về mức độ ảnh hưởng, các tổ chức lớn thường chịu tổn thất nặng hơn vì không thể xoay xở kịp. Một số sự kiện tiêu biểu:
Khủng hoảng LTCM (1998): Long-Term Capital Management (LTCM) là một quỹ đầu cơ khổng lồ do các huyền thoại tài chính điều hành. Quỹ thành công vang dội những năm đầu, nhưng đến năm 1998 đã mất 4.6 tỷ USD chỉ trong chưa đầy 4 tháng, do sử dụng đòn bẩy quá cao và gặp biến cố “thiên nga đen” - cuộc khủng hoảng tài chính Nga.
Sự kiện LTCM cho thấy: ngay cả một quỹ với đội ngũ chuyên gia hàng đầu cũng có thể sụp đổ vì biến cố khó lường, và quy mô quá lớn khiến họ không thể trở tay kịp trước cú sốc thị trường.
Đại dịch COVID-19 (2020): Thị trường toàn cầu đã trải qua cú sụp đổ nhanh chưa từng có trong mùa xuân năm 2020, khi đại dịch COVID-19 bùng phát. Chỉ số S&P 500 trên Phố Wall đã rơi 34% từ đỉnh tháng 2 xuống đáy tháng 3/2020 chỉ trong 33 ngày - đợt thị trường giá xuống ngắn nhất trong lịch sử nhưng mức giảm rất mạnh. Tốc độ rơi tự do này khiến nhiều quỹ đầu tư lớn trở tay không kịp.
Thực tế cho thấy, ngay cả quỹ phòng hộ lớn nhất thế giới là Bridgewater Associates cũng bị ảnh hưởng nặng nề khi quỹ Pure Alpha chủ lực của Bridgewater sụt khoảng 20% giá trị chỉ trong khoảng giữa tháng 3/2020. Tài sản do Bridgewater quản lý giảm từ 163 tỷ USD (tháng 2) xuống còn 138 tỷ USD vào tháng 4 - mất 25 tỷ USD (15%) chỉ trong 2 tháng, do cú sốc COVID-19. Điều này cho thấy, các tổ chức lớn, dù giàu kinh nghiệm, cũng khó tránh khỏi thiệt hại khi thị trường rơi vào hoảng loạn đột ngột. Ngược lại, một số nhà đầu tư cá nhân nhanh nhạy đã kịp thời rút lui về tiền mặt hoặc mua các công cụ phòng ngừa (như quyền chọn bán) trước khi thị trường giảm sâu, nhờ vậy giảm thiểu thiệt hại cho danh mục của mình.
Sự cố quỹ Archegos (2021): Không chỉ các biến cố vĩ mô, đôi khi một vụ sụp đổ đơn lẻ cũng có thể gây rung chuyển thị trường và giáng đòn đau lên nhiều tổ chức lớn. Trường hợp Archegos Capital Management năm 2021 là một ví dụ. Đây là một family office (văn phòng đầu tư gia đình), do Bill Hwang điều hành, đã vay nợ lớn để đầu tư tập trung vào một số cổ phiếu. Tại thời điểm đỉnh cao nhất, Archegos chỉ có 36 tỷ USD vốn nhưng sử dụng phái sinh để mua khống lượng cổ phiếu trị giá tới 160 tỷ USD - vượt qua cả tỷ lệ sở hữu của các cổ đông lớn nhất ở những công ty đó.
Khi giá một số cổ phiếu giảm vào cuối tháng 3/2021, Archegos bị gọi ký quỹ (margin call) nhưng không nộp thêm tiền được, buộc các ngân hàng phải bán tháo cổ phiếu thế chấp. Hậu quả là một đợt “cháy” tài khoản kỷ lục - khoảng 20 tỷ USD cổ phiếu bị bán tháo trong vài ngày, Archegos phá sản và nhiều ngân hàng toàn cầu thua lỗ tổng cộng hơn 10 tỷ USD. Riêng Credit Suisse lỗ khoảng 5.5 tỷ USD, lớn hơn cả cú sốc tài chính năm 2008 đối với ngân hàng này. Nomura (Nhật) lỗ gần 2.9 tỷ USD, Goldman Sachs và Morgan Stanley cũng chịu thiệt hại hàng trăm triệu USD mỗi ngân hàng. Đáng chú ý, việc thoát các vị thế lớn của Archegos không thể diễn ra trong một sớm một chiều. Credit Suisse thậm chí còn dự báo sẽ lỗ thêm khoảng 600 triệu USD trong các quý tiếp theo khi tiếp tục xử lý danh mục còn lại của Archegos.
Sự kiện Archegos cho thấy, một cú sốc bất ngờ (đối với các ngân hàng) từ một quỹ đơn lẻ cũng có thể làm lung lay hệ thống tài chính, và các tổ chức lớn đôi khi bị “mắc kẹt” trong cơn bán tháo do quy mô vị thế quá lớn.
Sự bất lợi của các “ông lớn”: Quy mô lớn và tính thanh khoản hạn chế
Lý do chính khiến các tổ chức đầu tư lớn kém linh hoạt là quy mô giao dịch quá lớn so với thị trường. Khi một quỹ hoặc bộ phận tự doanh nắm giữ danh mục có giá trị vượt xa thanh khoản bình quân của thị trường, họ sẽ không thể thoát hàng nhanh chóng mà không làm giá giảm mạnh thêm. Thực tế, các quỹ lớn khi muốn bán một lượng cổ phiếu lớn thường phải chia nhỏ lệnh và bán dần trong nhiều ngày hoặc nhiều tháng; nếu không, giá cổ phiếu sẽ “rơi tự do”.
Bên cạnh vấn đề thanh khoản, rào cản về quy trình và áp lực giám sát cũng làm giảm tính linh hoạt của nhà đầu tư tổ chức. Các quỹ lớn thường có mandate (nhiệm vụ đầu tư) cố định, ví dụ phải đầu tư đúng ngành, đúng loại tài sản và phải giải ngân hết tiền vào thị trường (ít khi được cầm tiền mặt quá lâu).
Người quản lý quỹ phải báo cáo với ủy ban đầu tư và khách hàng, do đó khó đưa ra quyết định đột ngột như chuyển toàn bộ danh mục sang tiền mặt khi cảm thấy rủi ro, vì làm vậy có thể bị chất vấn hoặc vi phạm chính sách quỹ. Ngay cả hoạt động tự doanh ở các công ty chứng khoán cũng có quy trình chặt chẽ, phê duyệt qua nhiều cấp - mỗi quyết định mua/bán lớn thường phải trình lên hội đồng đầu tư xem xét, không thể linh hoạt như tài khoản cá nhân tự giao dịch.
Tất cả yếu tố đó khiến các tổ chức lớn hành động chậm chạp như “tàu chở dầu quay đầu”, trong khi nhà đầu tư nhỏ lẻ có thể linh hoạt như “ca nô lướt sóng”, chuyển hướng kịp thời trước sóng gió.
Lợi thế linh hoạt của nhà đầu tư cá nhân
Trái ngược với các định chế lớn, nhà đầu tư cá nhân có quy mô nhỏ và hoàn toàn tự chủ, nhờ vậy sở hữu mức độ linh hoạt mà tổ chức không có được.
Cụ thể, nhà đầu tư nhỏ lẻ không bị ràng buộc bởi bất cứ “mandate” hay yêu cầu nào. Họ có thể đầu tư vào bất kỳ cổ phiếu, ngành hay nắm giữ tiền mặt tùy ý, nếu cảm thấy thị trường không có cơ hội hấp dẫn. Việc không phải báo cáo cho ai giúp họ tự do “chơi theo luật của mình” mà không lo bị soi xét hàng quý. Nếu dự báo thị trường xấu, nhà đầu tư cá nhân có thể bán hết cổ phiếu để bảo toàn vốn mà không sợ bị sa thải hay khách hàng phàn nàn, trong khi một nhà quản lý quỹ khó lòng làm điều tương tự vì sẽ lệch hẳn chiến lược đã cam kết.
Một lợi thế nữa là quy mô danh mục nhỏ giúp giao dịch linh hoạt hơn. Nhà đầu tư cá nhân có thể dễ dàng mua/bán những cổ phiếu vốn hóa nhỏ hoặc tài sản ít thanh khoản mà không làm biến động giá nhiều. Họ cũng thoát khỏi vị thế nhanh chóng chỉ với một cú click chuột.
Ngược lại, các quỹ lớn thường né tránh cổ phiếu nhỏ, vì không thể mua đủ khối lượng (và khi mua vào dễ đẩy giá lên cao). Do đó, những cơ hội định giá sai ở quy mô nhỏ (ví dụ cổ phiếu công ty nhỏ bị bán tháo quá đà) thường chỉ có nhà đầu tư cá nhân mới khai thác được hiệu quả.
Sự tự do và linh hoạt này, nếu được sử dụng khôn ngoan, chính là lợi thế cạnh tranh giúp nhà đầu tư nhỏ lẻ vượt trội hơn so với các “ông lớn” trong nhiều tình huống.
Kết luận
Trong một thị trường đầy rẫy biến động và biến cố bất ngờ, nhà đầu tư nhỏ lẻ tuy không có nguồn lực đồ sộ hay thông tin ưu thế như các tổ chức lớn, nhưng lại sở hữu “lợi thế duy nhất” vô cùng quý giá: sự linh hoạt.
Lịch sử đã chứng minh qua các sự kiện “thiên nga đen”, rằng tính linh hoạt cao giúp các cá nhân phản ứng kịp thời để bảo toàn vốn hoặc chớp thời cơ, trong khi nhiều “ông lớn” chậm chạp đã chịu thua lỗ nặng. Đương nhiên, lợi thế này chỉ phát huy nếu nhà đầu tư nhỏ lẻ biết kỷ luật và sáng suốt trong quyết định của mình. Không bị bó buộc bởi quy tắc cứng nhắc, mỗi cá nhân có thể tự đặt ra “luật chơi” phù hợp với bản thân, kết hợp nghiên cứu kỹ lưỡng và quản trị rủi ro chặt chẽ. Khi đó, có lẽ “dân thường chơi đẹp sẽ đè bẹp dân chơi”.
