Cuộc họp thành cuộc cãi vã và toan tính của Mỹ-Nga-Trung

Xung đột Nga-Ukraine có thể sớm kết thúc nếu Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể làm trung gian cho một sự thỏa hiệp để giữ thể diện cho các bên liên quan - có thể là lệnh ngừng bắn với một số biện pháp làm dịu kinh tế cho Nga và những đảm bảo mơ hồ cho Ukraine.

Lý do không ký thỏa thuận khoáng sản

Cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 28/2/2025 tại Nhà Trắng nhằm hoàn tất thỏa thuận cấp cho Mỹ quyền tiếp cận các nguồn tài nguyên khoáng sản khổng lồ của Ukraine, bao gồm các nguyên tố đất hiếm quan trọng đối với ngành công nghiệp công nghệ và quốc phòng. Tuy nhiên, thỏa thuận đã đổ vỡ do trận đụng độ kịch tính trong cuộc gặp tại Phòng Bầu dục.

Căng thẳng leo thang khi Tổng thống Trump và Phó Tổng thống JD Vance cáo buộc Tổng thống Ukraine vô ơn với sự hỗ trợ của Mỹ và thiếu tôn trọng trong thái độ của mình, đặc biệt là sau khi ông Zelensky thách thức cách tiếp cận ngoại giao của ông Trump đối với Nga và nhấn mạnh vào các đảm bảo an ninh mạnh mẽ cho Ukraine - điều mà chính quyền Tổng thống Trump không muốn bảo đảm một cách rõ ràng.

Tổng thống Trump trở nên bực bội, nói với ông Zelensky: “Hoặc là ông sẽ đạt được một thỏa thuận, hoặc là chúng ta rút”, và sau đó tuyên bố trên Truth Social rằng nhà lãnh đạo Ukraine “chưa sẵn sàng cho hòa bình”.

Cuộc họp đã trở thành cuộc cãi vã, dẫn đến việc hủy bỏ họp báo đã lên kế hoạch và Tổng thống Zelensky rời Nhà Trắng sớm, khiến thỏa thuận khoáng sản chưa được ký kết.

Bất đồng cốt lõi bắt nguồn từ sự khác biệt trong ưu tiên vấn đề. Tổng thống Trump coi thỏa thuận này là một thỏa thuận tài chính để bù đắp viện trợ của Mỹ cho Ukraine, trong khi Tổng thống Zelensky coi đó là bước đệm để đảm bảo các cam kết quân sự và an ninh chống lại sự tấn công của Nga trong tương lai của Nga.

Nếu không có những đảm bảo này, Tổng thống Zelensky thấy có ít giá trị trong việc nhượng lại quyền kiểm soát các nguồn tài nguyên của Ukraine, vì lo ngại điều đó sẽ làm suy yếu vị thế của đất nước ông trong các cuộc đàm phán với Nga đang và sẽ diễn ra.

Tại sao ông Trump muốn sớm chấm dứt xung đột?

Việc Tổng thống Trump đang thúc đẩy nhanh chóng kết thúc chiến tranh Nga-Ukraine phù hợp với phép tính chiến lược rộng hơn. Ông đã nhiều lần tuyên bố hỗ trợ tài chính của Mỹ cho Ukraine lên tới 350 tỷ USD (dù con số thực tế chưa bằng một nửa) là gánh nặng không bền vững đối với người nộp thuế Mỹ.

Trong cuộc họp ngày 28/2 và trong các tuyên bố trước đó, ông Trump nhấn mạnh việc thu hồi “khoản đầu tư” này thông qua các thỏa thuận kinh tế như thỏa thuận khoáng sản, cho rằng các nguồn lực của Ukraine có thể hoàn trả cho Mỹ khoản viện trợ trước đây và tạo ra doanh thu trong tương lai. Điều này phản ánh cách tiếp cận giao dịch đối với chính sách đối ngoại, ưu tiên cắt giảm chi phí hơn là tham gia quân sự kéo dài.

Ngoài những lo ngại về tài chính, sự cấp bách của Tổng thống Trump có thể liên quan đến mong muốn chuyển hướng các nguồn lực và sự chú ý của Mỹ sang Trung Quốc, quốc gia mà Washington coi là đối thủ chiến lược chính. Cuộc chiến ở Ukraine đã làm cạn kiệt kho dự trữ quân sự và sự tập trung của phương Tây, gián tiếp mang lại lợi ích cho Trung Quốc bằng cách khiến Mỹ và các đồng minh bận tâm.

Bằng cách chấm dứt xung đột, ông Trump có thể giải phóng băng thông ngoại giao, kinh tế và quân sự để chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc, đặc biệt là ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nơi sự quyết đoán về kinh tế và quân sự của Bắc Kinh tiếp tục thách thức các lợi ích của Washington.

Quan điểm này phù hợp với học thuyết “Nước Mỹ trên hết” rộng hơn của ông Trump - học thuyết này tìm cách giảm thiểu các cam kết ở nước ngoài không mang lại lợi ích hữu hình trực tiếp cho Mỹ.

Nga-Trung bắt tay nhau chặt hơn

Cùng ngày diễn ra cuộc gặp Trump-Zelensky, ngày 28/2/2025, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tiếp ông Sergey Shoigu, Thư ký Hội đồng An ninh Nga, tại Bắc Kinh. Ông Tập ca ngợi “những nỗ lực tích cực” của Nga nhằm chấm dứt xung đột với Ukraine và mô tả mối quan hệ Trung-Nga là “thép đã tôi thế đấy”, báo hiệu một mối quan hệ đối tác ngày càng sâu sắc hơn.

Thời điểm này không có khả năng là ngẫu nhiên. Khi Mỹ dưới thời Tổng thống Trump chuyển hướng sang việc tách khỏi Ukraine và tập trung vào Trung Quốc, Bắc Kinh có thể nhìn thấy cơ hội để củng cố liên minh của mình với Mátxcơva.

Một nước Nga mạnh hơn, được Trung Quốc hậu thuẫn về kinh tế và ngoại giao, có thể đóng vai trò là đối trọng với ảnh hưởng của Mỹ ở Âu-Á, làm phức tạp thêm những nỗ lực của Mỹ nhằm cô lập hoặc đối đầu với Trung Quốc một cách đơn phương.

Sự hợp tác này có thể bao gồm các thỏa thuận mới về năng lượng, phối hợp-hợp tác quân sự, sáng kiến ​​ngoại giao chung để bù đắp áp lực của phương Tây, đảm bảo Nga vẫn là đối tác khả thi chống lại trật tự do Mỹ lãnh đạo.

Khó hài hòa lợi ích nhưng vẫn rõ đường đi

Sự sụp đổ của thỏa thuận khoáng sản Trump-Zelensky và sự tham gia đồng thời của Trung Quốc-Nga làm nổi bật những tính toán phức tạp, mập mờ thúc đẩy quỹ đạo của cuộc chiến Nga-Ukraine. Xung đột có thể sớm kết thúc nhưng phụ thuộc vào việc hài hòa nhiều lợi ích hoàn toàn khác biệt giữa các bên tham gia chính: Mỹ, Nga, Ukraine và Liên minh châu Âu (EU).

Đối với Tổng thống Trump, việc nhanh chóng kết thúc chiến tranh không liên quan nhiều đến chủ quyền của Ukraine mà liên quan nhiều hơn đến việc định hình lại vị thế toàn cầu của Mỹ. Việc ông đe dọa rút lại sự hỗ trợ của Mỹ đối với Ukraine cho thấy sự sẵn sàng gây sức ép buộc Tổng thống Zelensky phải nhượng bộ, có khả năng nhượng lại lãnh thổ hoặc tài nguyên cho Nga để đạt được lệnh ngừng bắn.

Điều này có thể cho phép Mỹ tuyên bố giành chiến thắng về mặt ngoại giao, giảm các cam kết tài chính và chuyển hướng sang Trung Quốc. Tuy nhiên, cách tiếp cận này có nguy cơ khiến các đồng minh châu Âu xa lánh - họ lo ngại một Ukraine suy yếu có thể khiến Nga mạnh bạo hơn nữa.

Nước Nga dưới thời Tổng thống Vladimir Putin có thể được hưởng lợi từ việc kéo dài chiến tranh để làm kiệt quệ Ukraine, thử thách quyết tâm của phương Tây, chia rẽ Mỹ và đồng minh, nhưng lệnh ngừng bắn do Mỹ làm trung gian gắn liền với các lợi ích kinh tế (như quyền tiếp cận khoáng sản hoặc nới lỏng lệnh trừng phạt) có thể hấp dẫn nếu nó củng cố các lợi ích ở miền đông Ukraine và bán đảo Crimea.

Sự ủng hộ của Trung Quốc củng cố đòn bẩy của Nga, làm giảm tính cấp thiết phải thỏa hiệp trừ khi các điều khoản có lợi cho Mátxcơva. Động thái này cho thấy Nga có thể thích một cuộc xung đột đóng băng hơn là một nền hòa bình chắc chắn, trừ khi họ khóa chặt các lợi thế về lãnh thổ và chiến lược.

Ukraine dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Zelensky đang phải đối mặt một tình thế tiến thoái lưỡng nan mang tính hiện sinh. Nếu không có sự đảm bảo an ninh vững chắc của Mỹ, bất kỳ thỏa thuận nào cũng có nguy cơ khiến nước này dễ bị tổn thương trước sự quyết đoán, mạnh tay của Nga trong tương lai.

Sự thách thức của Tổng thống Zelensky tại Nhà Trắng phản ánh một tính toán rằng, nhượng bộ quá nhiều ngay bây giờ có thể khiến Ukraine phải chịu hậu quả lâu dài, ngay cả khi điều đó có nghĩa là phải chịu đựng nhiều cuộc chiến hơn. Sự ủng hộ của công chúng Ukraine đối với việc chống lại áp lực của ông Trump vẫn mạnh mẽ, nhưng sự phụ thuộc của Kiev vào viện trợ của phương Tây hạn chế khả năng xoay xở của họ.

Trong khi đó, EU đang bị kẹt giữa việc ủng hộ Ukraine và thích ứng với khả năng rút lui của Mỹ. Các nhà lãnh đạo như Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu Kaja Kallas đã cam kết sẽ “tăng cường” viện trợ, nhưng châu Âu không có sức mạnh quân sự và kinh tế thống nhất để thay thế hoàn toàn sự hỗ trợ của Mỹ.

Một thỏa thuận hòa bình (do Tổng thống Trump thúc đẩy) có thể buộc EU phải chi rất nhiều tiền cho sự hiện diện gìn giữ hòa bình hoặc chấp nhận một nguyên trạng ít thuận lợi hơn. Cả hai kịch bản này đều gây căng thẳng cho sự gắn kết và nguồn lực của EU.

Chiến tranh vẫn có thể kết thúc nếu ông Trump có thể làm trung gian cho một sự thỏa hiệp để giữ thể diện - có thể là lệnh ngừng bắn với các biện pháp làm dịu kinh tế cho Nga và những đảm bảo mơ hồ cho Ukraine.

>> Điều gì chờ Tổng thống Ukraine Zelensky sau thảm hoạ ngoại giao ở Nhà Trắng?