Cái lý đằng sau việc Mỹ muốn bỏ chi tiêu chính phủ khỏi GDP

09:45 16/03/2025

Kinh tế Sài Gòn Online

Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick tuyên bố với báo chí Mỹ sẽ loại bỏ chi tiêu chính phủ ra khỏi GDP vì cho rằng trong quá khứ các chính phủ đã sử dụng chi tiêu công để làm méo mó tăng trưởng GDP. Trước đó tỉ phú Elon Musk, người được giao cắt giảm bộ máy hành chính Mỹ, cũng nói: “Để đo lường chính xác GDP hơn, cần loại trừ chi tiêu chính phủ. Bằng không, có thể đẩy GDP lên cao một cách giả tạo bằng cách chi tiền cho các thứ không làm cuộc sống của người dân tốt đẹp hơn”.

• Thương mại điện tử Trung Quốc trước áp lực từ Mỹ và EU
• Khi mô hình kinh tế thị trường trục trặc trong bối cảnh mới

Phương pháp phổ biến để tính GDP (tổng sản phẩm nội địa) dựa trên mức chi tiêu của các thành phần kinh tế trong một nước: GDP = C + I + G + NX, trong đó C là chi tiêu cá nhân, I là đầu tư, G là chi tiêu chính phủ và NX là xuất khẩu trừ cho nhập khẩu.

Elon Musk đưa ra ví dụ: “Chẳng hạn, ta có thể chuyển hết những người đang sản xuất xe hơi sang làm cho cơ quan đăng ký xe. Kết quả là không có chiếc xe nào được làm ra và chất lượng cuộc sống sẽ tệ hại đi nhiều nhưng GDP vẫn như cũ!”.

Các nhà kinh tế lập tức phản bác ý định này vì cho rằng loại bỏ chi tiêu chính phủ ra khỏi GDP sẽ làm méo mó bức tranh tổng quát về sức khỏe của nền kinh tế Mỹ. Khi chính phủ bỏ tiền ra mua máy bay phản lực, xây cây cầu hay chi tiền cho giáo dục, ghi nhận việc chi tiêu này phản ánh hoạt động sản xuất hay cung cấp dịch vụ cho nền kinh tế. Nếu bỏ đi, sẽ không có bức tranh đầy đủ.

Tuy nhiên, cũng đúng là chi tiêu của chính phủ được tính vào GDP nhưng không đo lường hiệu quả của đồng tiền bỏ ra. Bộ trưởng Lutnick nêu ví dụ: “Nếu chính phủ mua một chiếc xe tăng, đó là GDP. Nhưng trả lương cho 1.000 người ngồi nghĩ về chuyện mua xe tăng không phải là GDP. Đó là sự phung phí không hiệu quả, phí tiền”. Nói cách khác nếu chính phủ tuyển dụng hàng ngàn người ngồi chơi búng tay suốt ngày, chi như thế sẽ làm GDP tăng lên nhưng không đem lại lợi ích cho ai, trừ người được tuyển. Chuyện này đã từng xảy ra với các dự án kích cầu như xây cầu không ai đi hay làm nhà không người ở.

Trước đây, Cục Phân tích Kinh tế thuộc Bộ Thương mại Mỹ, nơi công bố số liệu GDP hàng quí, cũng thừa nhận các hạn chế này. Cẩm nang tính toán GDP của cục này viết: “Các vấn đề khái niệm và thực tiễn khó khăn đã nảy sinh trong đo lường đầu ra của chính phủ, chủ yếu vì hầu hết các đầu ra này không được bán trên thị trường (tức để được định giá chính xác)”.

Vấn đề nằm ở chỗ hạn chế này cũng xảy ra với chi tiêu cá nhân hay đầu tư. Một người vào tiệm ăn gọi một chai rượu đắt giá đến 10.000 đô la; chi tiêu này được ghi nhận vào GDP nhưng cũng kéo theo sự lãng phí không tính được. Một hãng phim đầu tư 100 triệu đô la làm ra một bộ phim dở tệ, không ai xem; tiền đầu tư được tính vào GDP nhưng hiệu quả xem ra là con số không.

Thật ra thống kê của nước Mỹ ghi nhận GDP chung và tỷ lệ đóng góp của chi tiêu chính phủ vào mức GDP này. Bất kỳ nhà kinh tế nào cũng có thể tự mình loại trừ chi tiêu chính phủ cho mục đích phân tích nào đó. Chẳng hạn, trong quí 4-2024, số liệu GDP cả năm của Mỹ là 29,7 ngàn tỉ đô la, trong đó 1,9 ngàn tỉ đô la là chi tiêu và đầu tư của chính phủ liên bang cộng với 3,2 ngàn tỉ đô la chi tiêu và đầu tư của chính quyền tiểu bang và địa phương. Phần đóng góp của chính phủ liên bang trong GDP nước Mỹ hiện đang ở mức thấp - 6.4% vào năm 2024 so với mức rất cao, lên đến 18% năm 1953. Trong mức tăng trưởng GDP quí 4-2024 là 2,3%, chi tiêu chính phủ đóng góp chừng 0,25 điểm phần trăm, chủ yếu từ chi tiêu quốc phòng.

Như vậy, có thể nói Chính phủ Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump không muốn nhấn mạnh đến việc dùng các biện pháp đầu tư hay chi tiêu chính phủ như một cách thức kích thích nền kinh tế. Đó là lý do tại sao ông Trump thích giảm thuế cho người giàu và doanh nghiệp để khuyến khích tiêu dùng cá nhân cũng như đầu tư từ doanh nghiệp, trong khi chính quyền ông Biden muốn đầu tư mạnh cho các dự án năng lượng xanh, xe điện, chip bán dẫn và các dự án hạ tầng từ tiền của ngân sách.

Cũng có những nhận xét cho rằng nỗ lực của Elon Musk gồm sa thải nhiều nhân viên liên bang, đóng cửa nhiều cơ quan, hủy bỏ các hợp đồng đã ký, đóng băng việc cấp ngân sách cho nhiều dự án dẫn đến chi tiêu chính phủ sẽ giảm sút so với trước. Musk không muốn điều này thể hiện như một hệ quả không mong muốn của chiến dịch tinh gọn bộ máy hành chính nên muốn thay đổi cách tính GDP để loại trừ yếu tố này. Dù sao đây chỉ mới là ý định của Bộ Tài chính Mỹ chưa đi kèm một kế hoạch hay lộ trình cụ thể nào cả.