Các nước loay hoay trước thuế quan của chính quyền Trump

Việc Tổng thống Donald Trump khởi động lại chính sách “Nước Mỹ trên hết” đã lập tức thổi bùng căng thẳng thương mại toàn cầu.

Quyết định áp thuế nhập khẩu 10% đối với tất cả hàng hóa, cùng mức thuế cao hơn từ 60% đến 145% đối với nhiều nhóm sản phẩm, không chỉ khiến các đồng minh như EU, Nhật Bản và Hàn Quốc lúng túng mà còn gây chấn động đối với ba đối tác thương mại lớn khác của Mỹ: Trung Quốc, Mexico và Canada.

Tiến sĩ Jeffrey Wilson, chuyên gia thương mại tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS), nhận định: “ Đây là cách tiếp cận đầy tính đối đầu, phản ánh tư duy thương mại song phương thay vì hợp tác đa phương mà các chính quyền tiền nhiệm từng theo đuổi".

Trung Quốc, Canada, Mexico phản ứng gay gắt

Sau một thời gian tạm lắng, cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung lại bùng phát với cường độ mới. Chính quyền Trump tuyên bố áp thuế đối ứng từ 60% đến 145% đối với hàng loạt mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, bao gồm pin, xe điện, thiết bị viễn thông, thép và hàng tiêu dùng. Đòn đánh này giáng mạnh vào các ngành xuất khẩu chủ lực của Trung Quốc, vốn đã chịu áp lực từ suy giảm tăng trưởng toàn cầu và cạnh tranh công nghệ gay gắt.

Theo Tổng cục Hải quan Trung Quốc, giá trị xuất khẩu sang Mỹ trong quý I/2025 đã giảm 18% so với cùng kỳ năm trước. Tình trạng sụt giảm đơn hàng buộc các doanh nghiệp lớn như BYD, Huawei, CATL và Xiaomi phải tái cơ cấu hoạt động hoặc tìm kiếm thị trường thay thế. Các khu công nghiệp lớn tại Quảng Đông, Chiết Giang và Phúc Kiến chứng kiến nhiều nhà máy thu hẹp quy mô, ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm và thu nhập của người lao động.

Đáp trả, Bắc Kinh triển khai một loạt biện pháp: áp thuế lên hơn 130 tỷ USD hàng hóa Mỹ, chủ yếu tập trung vào các mặt hàng có ý nghĩa chính trị như nông sản, linh kiện máy bay, xe bán tải và đậu tương. Đồng thời, Trung Quốc đệ đơn kiện Mỹ lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), cáo buộc Washington vi phạm các nguyên tắc thương mại quốc tế.

Không dừng lại ở đó, chính phủ Trung Quốc đẩy mạnh chiến lược đa dạng hóa thị trường xuất khẩu thông qua tăng cường hợp tác với ASEAN, Trung Đông, châu Phi và Nam Mỹ. Gói tín dụng hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu cũng được tung ra nhằm giảm thiểu nguy cơ suy thoái trong nước.

Không chỉ Trung Quốc, hai nước láng giềng của Mỹ là Mexico và Canada cũng “lao đao” trước làn sóng thuế quan mới. Dù là thành viên của Hiệp định USMCA (gồm Mỹ, Mexico, Canada), Mexico vẫn không thoát khỏi đòn đánh thuế của Washington. Mỹ áp mức thuế cao lên các mặt hàng như ô tô lắp ráp tại Mexico, sản phẩm điện tử, nông sản và các sản phẩm có liên kết với chuỗi cung ứng Trung Quốc.

Theo Ngân hàng Trung ương Mexico, GDP nước này có thể giảm từ 2 - 3% trong năm 2025 nếu căng thẳng tiếp tục. Các khu công nghiệp phía Bắc như Monterrey, Tijuana và Ciudad Juárez - nơi tập trung các nhà máy sản xuất hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ - đang đứng trước nguy cơ giảm đơn hàng và sa thải công nhân hàng loạt.

Tổng thống Andrés Manuel López Obrador phản đối chính sách thuế quan của Mỹ, gọi đây là hành động “thiếu công bằng với đối tác láng giềng". Tuy nhiên, Mexico chọn cách tiếp cận mềm dẻo, ưu tiên giải quyết thông qua cơ chế USMCA và các cuộc đàm phán song phương. Song song, nước này thúc đẩy thu hút đầu tư từ EU, Nhật Bản và Hàn Quốc nhằm giảm sự lệ thuộc vào Mỹ.

Về phía Canada - đối tác thân cận hàng đầu của Mỹ trong nhiều thập kỷ - Ottawa vẫn không tránh khỏi các đòn thuế nhắm vào thép, nhôm, gỗ xẻ và nông sản. Các nhà máy thép và nhôm tại Ontario, Quebec và Alberta thiệt hại nặng nề khi giá trị xuất khẩu sang Mỹ giảm hơn 10% trong quý I/2025.

Nhiều doanh nghiệp Canada đang cân nhắc chuyển cơ sở sang Mỹ hoặc tái cấu trúc để tránh thuế. Thủ tướng Justin Trudeau phản đối chính sách thuế đơn phương của Mỹ, khẳng định Canada “không muốn gây chiến thương mại, nhưng sẽ không đứng yên trước các hành động gây tổn hại đến kinh tế quốc gia". Canada đã áp dụng biện pháp trả đũa và yêu cầu Mỹ tuân thủ các điều khoản trong USMCA.

Đồng thời, Ottawa tăng tốc mở rộng thị trường thông qua các hiệp định thương mại tự do như CPTPP và CETA với EU, đồng thời đầu tư vào các ngành công nghiệp chiến lược không phụ thuộc vào thị trường Mỹ.

Các đồng minh lúng túng

Chính sách thuế quan cứng rắn của chính quyền Trump không chỉ nhằm vào Trung Quốc mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến các đồng minh lâu năm như EU, Nhật Bản và Hàn Quốc. Dù mục tiêu được tuyên bố là bảo vệ sản xuất nội địa Mỹ, nhưng hệ quả là những rạn nứt ngày càng rõ trong quan hệ kinh tế - chiến lược với các đối tác truyền thống.

Liên minh châu Âu - đối tác kinh tế lớn và là đồng minh quân sự trong NATO - bị áp thuế cao lên thép, ô tô và các sản phẩm công nghệ cao. Điều này ảnh hưởng mạnh tới các nền công nghiệp xuất khẩu hàng đầu như Đức, Pháp và Hà Lan.

Theo Hội đồng Công nghiệp châu Âu, nếu chính sách thuế quan kéo dài, EU có thể thiệt hại tới 45 tỷ euro trong năm 2025. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen tuyên bố cứng rắn: “ EU luôn sẵn sàng hợp tác với Mỹ, nhưng nếu các hành động đơn phương tiếp diễn, chúng tôi sẽ có biện pháp tương xứng”.

Ngoài tổn thất kinh tế, một hệ quả lớn hơn là sự suy giảm lòng tin chiến lược. Nhiều lãnh đạo châu Âu bắt đầu thúc đẩy tư tưởng “tự chủ chiến lược” - giảm lệ thuộc vào Mỹ không chỉ về quốc phòng mà còn về công nghệ, năng lượng và chuỗi cung ứng.

Tại châu Á, Nhật Bản - đồng minh thân cận nhất của Mỹ; cũng không thoát khỏi đòn thuế. Các mặt hàng chủ lực như ô tô và linh kiện điện tử đều bị đánh thuế cao. Với hơn 1,7 triệu xe xuất sang Mỹ mỗi năm, các hãng như Toyota, Honda, Nissan đang đối mặt nguy cơ thiệt hại hàng tỷ USD.

Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba nhấn mạnh: “ Chúng tôi tin vào đối thoại và luật lệ quốc tế. Tuy nhiên, Nhật Bản không thể chấp nhận các chính sách gây tổn hại đến ngành công nghiệp và việc làm trong nước.”

Tokyo đang thúc đẩy các hiệp định thương mại song phương với EU, Ấn Độ và ASEAN nhằm giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ.

Hàn Quốc - một nền kinh tế định hướng xuất khẩu - cũng hứng chịu thiệt hại nặng nề khi các mặt hàng như ô tô, thép, điện tử và pin công nghệ cao bị liệt vào danh sách chịu thuế. Các tập đoàn lớn như Samsung, LG, Hyundai đang xem xét lại chiến lược kinh doanh tại Mỹ.

Dù không thể phản ứng quá cứng rắn do phụ thuộc vào Mỹ về an ninh, Seoul vẫn không chấp nhận trở thành nạn nhân lâu dài. Hàn Quốc đang đẩy mạnh thương mại với ASEAN, Mỹ Latinh, Ấn Độ và tham gia sâu hơn vào các hiệp định khu vực như RCEP, CPTPP.

Tác động toàn cầu

Theo Báo cáo triển vọng thương mại toàn cầu của WTO tháng 4/2025: “ Chính sách thuế quan đơn phương của Mỹ có thể khiến thương mại toàn cầu giảm 0,2% trong năm nay, và nếu leo thang, mức sụt giảm có thể lên tới 1,5%.”

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cảnh báo chiến tranh thương mại sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nước đang phát triển có độ mở cao như Thái Lan, Bangladesh và Ethiopia.

Chính quyền Trump đang đặt lại “luật chơi” trên bàn cờ thương mại toàn cầu, buộc các nền kinh tế lớn nhỏ phải thích nghi hoặc phản kháng. Từ kiện tụng quốc tế, trả đũa bằng thuế, đến đối thoại chiến lược - mỗi quốc gia đang loay hoay tìm lời giải riêng cho bài toán khó này.

Giáo sư Anne Krueger, cựu Phó Tổng giám đốc IMF, cảnh báo: " Chính sách của Mỹ đang làm xói mòn hệ thống thương mại đa phương. Nếu không có sự điều chỉnh, trật tự kinh tế toàn cầu có thể bị phân mảnh nghiêm trọng trong thập kỷ tới”.