Chiến lược định hình lại dòng chảy thương mại của Trung Quốc để thúc đẩy xuất khẩu sang Đông Nam Á đã bị thử thách bởi một loạt rào cản ngày càng tăng trong khu vực đang phản ứng với sự thay đổi của chuỗi cung ứng.
Trung Quốc đang phải đối mặt với sự gia tăng các hạn chế thương mại trong bối cảnh lo ngại về tình trạng dư thừa công suất công nghiệp - vì nước này sản xuất nhiều hàng hóa nhất định hơn mức có thể bán hoặc sử dụng, và Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia mới nhất chính thức khởi động cuộc điều tra chống bán phá giá đối với một số loại thép cuộn cán nóng từ Trung Quốc và Ấn Độ vào cuối tháng trước.
Tổng cộng có 96 cuộc điều tra rào cản thương mại nhắm vào Trung Quốc đã được các đối tác thương mại của nước này công bố từ tháng 1 đến tháng 7, vượt quá 63 cuộc trong toàn bộ năm ngoái.
Theo China Trade Remedies Information, có ít nhất 74 vụ liên quan đến chống bán phá giá - xuất khẩu sản phẩm với giá thấp hơn giá thông thường tại thị trường của nước này. Trong đó, Mỹ, Ấn Độ và Liên minh châu Âu là những đối tác thương mại của Trung Quốc có nhiều khiếu nại nhất.
Hôm thứ Tư (7/8), Trung Quốc cho biết, xuất khẩu của nước này đã tăng 7% trong tháng 7 so với cùng kỳ năm trước, với các lô hàng đến ASEAN vượt xa mức tăng trưởng chung với mức tăng 12,15% vào tháng 7, chiếm 15,8% tổng giá trị thương mại nước ngoài. Tuy nhiên, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang khối ASEAN vẫn yếu đi so với mức tăng trưởng 15% được ghi nhận vào tháng 6.
Các nền kinh tế ASEAN đã báo cáo thâm hụt thương mại với Trung Quốc đã tăng từ 44,8 tỷ USD vào năm 2013 lên 137,3 tỷ USD vào năm 2022.
Và nhiều rào cản thương mại hơn từ khối các nền kinh tế ASEAN có nguy cơ sắp xảy ra.
Bộ Thương mại Malaysia đã công bố trong tuần này rằng sẽ trình các kế hoạch về luật chống bán phá giá lên quốc hội vào năm tới để bảo vệ các ngành công nghiệp khỏi "những tác động của thương mại không công bằng sau khi hàng hóa nhập khẩu giá rẻ từ các nước, bao gồm cả Trung Quốc tràn vào".
Vào tháng 6, Bộ Thương mại Indonesia cũng đã công bố kế hoạch áp thuế lên tới 200% đối với một số sản phẩm do Trung Quốc sản xuất để bảo vệ ngành sản xuất nội địa khỏi các hoạt động bán phá giá.
Các động thái của các nước láng giềng của Trung Quốc cho thấy khu vực này đang nhận thấy nhu cầu cấp thiết hơn trong việc cân bằng lại một số mối quan hệ thương mại với Trung Quốc, vì tỷ lệ hàng nhập khẩu rẻ hơn từ Trung Quốc ngày càng tăng có thể gây hại cho các ngành công nghiệp nội địa.
Các nền kinh tế ASEAN tập trung vào sản xuất để xuất khẩu, đồng thời cũng là những địa điểm chính cho hàng xuất khẩu của Trung Quốc và các doanh nghiệp tìm cách tránh tác động của cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung.
Thép là một lĩnh vực ngày càng được chú ý, với Việt Nam là điểm đến của 11,9% lượng thép xuất khẩu của Trung Quốc trong nửa đầu năm nay. Con số này thể hiện sự gia tăng nhẹ trong bối cảnh ngày càng có nhiều cáo buộc liên quan đến tình trạng dư thừa công suất xuất khẩu của Trung Quốc, điều này đã khiến Trung Quốc có khả năng phải chịu nhiều rào cản thương mại hơn.
“Xu hướng này được thúc đẩy bởi sự mất cân bằng thương mại ngày càng tăng và mối lo ngại về sự phụ thuộc kinh tế”, Shay Wester, Giám đốc các vấn đề kinh tế châu Á và giám đốc tiếp cận tại Viện Chính sách Xã hội châu Á cho biết.
“Sự mất cân bằng này là do sự gia tăng nhập khẩu từ Trung Quốc, từ hàng tiêu dùng giá rẻ đến các sản phẩm công nghệ cao như xe điện… Những mặt hàng nhập khẩu này gây áp lực đáng kể lên các ngành công nghiệp nội địa và làm dấy lên mối lo ngại về sự phụ thuộc quá mức vào Trung Quốc, đặc biệt là khi ngành sản xuất của ASEAN phụ thuộc rất nhiều vào các thành phần của Trung Quốc”, ông cho biết.
Trong khi đó, những cân nhắc về địa chính trị từ các nước Đông Nam Á là Trung Quốc có thể sử dụng đòn bẩy kinh tế của mình “để trừng phạt”.
Tỷ trọng xuất khẩu của Trung Quốc sang các nền kinh tế phát triển như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc đã giảm trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ-Trung và các chính phủ kêu gọi loại bỏ rủi ro cho Trung Quốc khỏi chuỗi cung ứng.
Tuy nhiên, các quan chức Trung Quốc đã nhiều lần ca ngợi mối quan hệ của Trung Quốc với các quốc gia ASEAN và các thành viên của Sáng kiến Vành đai và Con đường là đang phát triển mạnh mẽ, và kể từ năm 2020, khối ASEAN đã vượt qua EU để trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc.
Cùng với hiệp định thương mại Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) có hiệu lực vào tháng 1/2022, Trung Quốc đã ca ngợi mối quan hệ thương mại của mình với các đối tác trong khu vực là mạnh mẽ bất chấp "những bất ổn trong môi trường địa chính trị".
Deborah Elms, người đứng đầu chính sách thương mại tại Hinrich Foundation cho biết, bối cảnh thương mại thay đổi trên toàn cầu đại diện cho sự kết hợp của nhiều vấn đề, bao gồm sự thay đổi trong sự phụ thuộc vào các tác nhân kinh tế mới, lo ngại về khả năng gián đoạn chuỗi cung ứng trong tương lai, sự tăng tốc công nghệ và cảm giác trôi dạt mạnh mẽ từ các tác nhân kinh tế lớn.
“Giờ đây, việc sử dụng các công cụ bảo hộ thương mại dưới mọi hình thức đã trở nên dễ dàng hơn nhiều, ngay cả khi có lý do chính đáng tối thiểu. Nếu hành vi bảo hộ thương mại được cho phép và thậm chí được khuyến khích, thì nhiều chính phủ khác có thể sẽ làm theo…Áp lực trong nước có thể rất gay gắt để giữ cho thị trường đóng, trong khi lợi ích của sự cởi mở luôn bị phân tán”, ông cho biết.
Mặt khác, các đối tác thương mại khác, bao gồm Mexico và Thổ Nhĩ Kỳ đã áp dụng thuế quan đối với Trung Quốc trong năm qua.
Ông Shay Wester cũng dự kiến các rào cản thương mại đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc vào thị trường ASEAN sẽ tăng lên, "nhưng không đến mức của Mỹ hoặc EU".
"Các nước ASEAN có thể sẽ áp dụng một cách tiếp cận tinh tế, bảo vệ có chọn lọc các ngành công nghiệp chính trong khi vẫn duy trì sự cởi mở kinh tế nói chung…Có khả năng sẽ ngày càng chú trọng vào việc phát triển hệ sinh thái sản xuất trong nước và thúc đẩy đầu tư vào các ngành công nghiệp có giá trị cao", ông nhận định.
