Tận dụng thời gian trên đất nước mặt trời mọc

10:00 24/04/2025

Kinh tế Sài Gòn Online

Các chương trình làm việc tại Nhật Bản đều có thời hạn cố định, đa phần lao động Việt Nam sau khi kết thúc hợp đồng với doanh nghiệp Nhật Bản sẽ quay trở về quê hương.

Trong nhiều năm gần đây, hoạt động gia hạn thời gian làm việc tại Nhật Bản trở nên phổ biến hơn, đặc biệt là với chương trình kỹ sư - là công việc mà vị thế người Việt tại Nhật được cải thiện, các lao động bậc kỹ sư có quyền đàm phán để tiếp tục công việc sau khi hết thời hạn hợp đồng hoặc nộp đơn xin việc tại một công ty khác có điều kiện hấp dẫn hơn.

Tuy nhiên, về bản chất, việc lao động Việt có thể tận dụng tối đa thời gian làm việc tại Nhật là một trong những yếu tố quan trọng quyết định cơ hội chuyển đổi nhân lực Việt.

• Cơ hội chuyển đổi nhân lực trong mối quan hệ Việt - Nhật: Thu nhập lao động Việt tại thị trường Nhật nói lên điều gì?
• Nhân lực Việt làm nghề gì tại Nhật?

Áp lực thiếu hụt lao động của doanh nghiệp Nhật có thể là cơ hội cho lao động Việt?

Những mô tả công việc mà người lao động có thể tiếp cận tại Việt Nam có thể sẽ rất khác so với thực tiễn làm việc tại Nhật Bản. Đa phần lao động Việt mong đợi có được cơ hội làm thêm giờ tại Nhật để tăng thu nhập và học tập nhiều hơn là chỉ theo đúng những thỏa thuận về thời gian và vị trí nắm giữ mà họ được trao đổi trước đó.

Tình trạng thiếu hụt lao động tại các doanh nghiệp Nhật ở nhiều vị trí khác nhau có thể là cơ hội cho lao động Việt làm thêm giờ để có thêm thu nhập hoặc được điều chuyển đến những công việc đòi hỏi trình độ chuyên môn cao hơn. Tuy nhiên, cơ hội này không phải lúc nào cũng có thể có được, nhất là đối với những vị trí đòi hỏi trình độ chuyên môn và kỹ năng đặc thù hơn. Mặc dù có những giai đoạn doanh nghiệp Nhật không có đủ nhân sự bố trí cho những vị trí này, nhưng việc điều chuyển người không đủ năng lực từ những khâu khác đến đảm nhận cũng không thể là giải pháp.

Theo khảo sát kinh tế ngắn hạn do Ngân hàng Nhật Bản thực hiện, tình trạng thiếu hụt lao động của các doanh nghiệp Nhật đang ở mức cao nhất kể từ năm 1990. Mặc dù tình trạng thiếu hụt lao động có giảm trong hai năm 2020, 2021 nhưng bắt đầu tăng cao trở lại từ năm 2022, trở về mức nghiêm trọng như trước đại dịch Covid-19.

Để tránh nền kinh tế bị phá sản do thiếu nhân lực, Nhật Bản có khuynh hướng tuyển lao động nhập cư ồ ạt, thực hiện các chính sách làm thêm giờ hoặc điều chuyển vị trí của người lao động để đảm bảo đảm nhận mọi khâu hoạt động trên các chuỗi sản xuất, cung ứng sản phẩm, dịch vụ.

Nếu nhìn câu chuyện làm thêm giờ hay thêm việc dưới góc độ cơ hội học tập giúp nâng cao năng lực, việc dấn thân cũng có thể sẽ đem lại nhiều trải nghiệm làm việc quý giá, giúp nhân lực Việt nắm vững các công đoạn khác nhau của một ngành hoặc học tập quy trình, văn hóa làm việc hiệu quả của người Nhật.

Các công ty ở mọi quy mô đều báo cáo tình trạng thiếu hụt lao động đang ngày càng tăng, nhưng các công ty có quy mô nhỏ và vừa có tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng hơn các công ty quy mô lớn. Nếu nhìn ở góc độ học tập trong quá trình làm thêm hoặc điều chuyển lao động, các công ty lớn lại có nhiều khả năng nắm giữ nhiều khâu của chuỗi giá trị và có hoạt động mang tính hệ thống nhiều hơn. Do đó, việc làm thêm giờ và thêm việc sẽ dễ phát huy ưu thế học tập ở các công ty lớn hơn. Nhân lực Việt nếu được cử sang Nhật làm việc tại các công ty lớn về thương hiệu và quy mô hoạt động sẽ có thể tận dụng được nhiều cơ hội học tập thông qua làm thêm giờ và thêm việc hơn.

Cơ hội dấn thân học tập hay bóc lột sức lao động?

Bản chất cần cù của người Nhật đã được cả thế giới công nhận, tuy nhiên, ở góc độ nào đó, làm việc quá sức cũng phần nào được xem là bóc lột sức lao động. Nước Nhật đã có những chính sách gia tăng thời gian làm việc và cho phép gia hạn tuổi nghỉ hưu trễ hơn với lao động bản địa để đối diện thực trạng dân số già. Đối với lao động nhập cư, trước sức ép giám sát từ các tổ chức quốc tế, đặc biệt là Liên hiệp quốc, các chương trình sử dụng lao động nhập cư thường tuân thủ nghiêm ngặt quy định về thời gian làm thêm giờ tối đa và quy định trả lương ngoài giờ.

Tuy nhiên, ở một góc độ nào đó, đối với các lao động trẻ, những yêu cầu làm thêm giờ hoặc hỗ trợ công việc ngoài thỏa thuận ban đầu có thể sẽ gây cảm giác khó chịu. Việc làm thêm tuy có thể đem lại nguồn thu nhập tăng thêm nhưng cũng có thể sẽ ảnh hưởng đến thời gian nghỉ ngơi và tái tạo sức lao động. Trên thực tế, vẫn có tình trạng người lao động né tránh hoặc bê trễ trong công việc khiến các doanh nghiệp Nhật phải phản ánh với các nghiệp đoàn lao động. Điều này thể hiện một khoảng trống rất lớn trong tư duy của người Nhật và người Việt trẻ về bản chất của việc làm thêm giờ hay cố gắng giải quyết công việc chung hiệu quả nhất có thể.

Nếu nhìn câu chuyện làm thêm giờ hay thêm việc dưới góc độ cơ hội học tập giúp nâng cao năng lực, việc dấn thân cũng có thể sẽ đem lại nhiều trải nghiệm làm việc quý giá, giúp nhân lực Việt nắm vững các công đoạn khác nhau của một ngành hoặc học tập quy trình, văn hóa làm việc hiệu quả của người Nhật.

Làm thế nào để làm thêm giờ, thêm việc cũng cùng nghĩa với tăng thêm cơ hội học tập

Để việc làm thêm giờ hoặc thêm việc thực sự đem lại cơ hội chuyển đổi nhân lực, môi trường làm việc ở các doanh nghiệp có quy mô hoạt động sản xuất lớn hoặc có thương hiệu uy tín quốc tế sẽ giúp người lao động có điều kiện học tập nhiều hơn. Do đó, cần có những chính sách liên kết hoặc thúc đẩy phái cử nhân lực Việt đến làm việc tại các doanh nghiệp lớn để nâng cao khả năng chuyển đổi nhân lực.

Ngoài ra, việc học tập không chỉ đến từ bản chất công việc hay môi trường làm việc mà còn tùy thuộc vào năng lực phát huy của người lao động. Việc trang bị kỹ năng tư duy tự học là điều quan trọng giúp nhân lực Việt có thể nhận diện được những kiến thức hoặc kỹ năng mà họ có thể chủ động nắm bắt, tiếp nhận trong suốt quá trình làm việc.

Để đảm bảo việc làm thêm giờ, thêm việc thực sự đúng với quy định về lao động, không ảnh hưởng đến sức khỏe nhân lực Việt, các doanh nghiệp phái cử và Chính phủ Việt Nam cần có tổ chức đại diện cho nhân lực Việt tại Nhật nhằm kịp thời tư vấn, hỗ trợ lao động Việt trước các tình huống phát sinh công việc ngoài dự kiến, hoặc những lo lắng, trăn trở về việc công việc làm thêm có đúng với quy định về quyền lợi của nhân lực Việt hay không.

(*) Tổng giám đốc Tâm Việt Education