Phí sàn tăng cao, biên lợi nhuận thu hẹp, trong khi quyền lợi không được đảm bảo khiến việc kinh doanh trên các sàn thương mại điện tử ngày càng bấp bênh.
Gánh nặng chi phí lên nhà bán hàng
Thời gian gần đây, nhiều sàn thương mại điện tử (TMĐT) lớn như Shopee và TikTok Shop thông báo sẽ điều chỉnh chính sách thu phí sàn bắt đầu từ ngày 1/4, tăng từ 0,5% đến 6% tùy ngành hàng, đồng thời TikTok Shop cũng nâng phí hoa hồng thêm 1%, đẩy tổng mức phí cố định lên khoảng 9 - 13%. Điều này tạo nên các làn sóng mạnh mẽ đến cộng đồng nhà bán hàng.
Nhiều ý kiến cho rằng, chính sách tăng phí đã đẩy nhà bán hàng vào thế bị động, buộc họ phải chấp nhận các điều khoản của sàn dù không mong muốn. Với mức phí ngày càng cao, mô hình kinh doanh trên nền tảng TMĐT trở nên bấp bênh hơn, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ lẻ vốn có ít dư địa để xoay xở.
Từ ngày 1/4, Shopee sẽ thay đổi các khoản phí cố định, mức phí sẽ tăng từ 0,5%-6% tuỳ ngành hàng.
Chị Nguyễn Hải Anh, một tiểu thương kinh doanh mặt hàng đồ gia dụng trên sàn thương mại điện tử cho biết, chị đang phải đứng giữa hai lựa chọn, cắt giảm lợi nhuận hoặc tăng giá bán.
"Sau ngày 1/4, phí cố định và phí thanh toán sẽ tăng lên khoảng 12 - 15% trên mỗi đơn hàng, so với mức 9% hiện nay. Khi phí tăng, nhà bán hàng hoặc phải cắt giảm lợi nhuận, hoặc phải tăng giá bán. Nhưng ngay cả khi chưa tăng giá, khách hàng đã cân nhắc rất nhiều khi mua sắm", chị Hải Anh chia sẻ.
Không chỉ dừng lại ở việc tăng phí, chính sách đổi trả hàng của các sàn thương mại điện tử cũng khiến nhiều nhà bán hàng gặp khó khăn. Thời gian đổi trả lên đến 15 ngày đã tạo ra lỗ hổng cho người mua lợi dụng, gửi trả hàng sau khi đã sử dụng hoặc làm ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm. Điều này khiến người bán chịu thiệt hại nhưng không có quyền phản hồi hay khiếu nại một cách hiệu quả.
Ví dụ Shopee đưa ra cho gói PiShip mới.
Anh Thành Trung, chủ một gian hàng kinh doanh thời trang, cũng bày tỏ sự lo ngại: "Khách hàng mua sản phẩm về dùng thử rồi trả lại với lý do không ưng ý. Nhưng thực tế sản phẩm đã bị hao mòn hoặc thay thế linh kiện. Nhà bán hàng phải chịu lỗ, trong khi sàn luôn đứng về phía người mua mà không có cơ chế bảo vệ người bán. Nếu tình trạng này kéo dài, nhiều nhà bán hàng nhỏ lẻ sẽ không thể trụ vững".
Thực tế, việc tăng phí của các sàn TMĐT đã được nhiều chuyên gia dự báo trước là xu hướng tất yếu trong chiến lược kinh doanh của họ. Các nền tảng này đang chuyển từ mô hình tăng trưởng nóng sang tối ưu hóa lợi nhuận và phát triển bền vững. Điều này đồng nghĩa với việc họ không còn đổ tiền trợ giá như trước mà sẽ tìm cách khai thác tối đa nguồn thu từ nhà bán hàng.
Vào năm 2024, ông Nguyễn Hòa Bình, hay được biết đến với tên gọi Shark Bình, có hơn 20 năm hoạt động trong lĩnh vực TMĐT, đã đưa ra dự báo về việc các sàn sẽ phải "vặt lông vịt" để kiếm lời. Ông cho rằng, sau khi các nền tảng “đốt” hàng tỷ USD để chiếm lĩnh thị trường, đến một giai đoạn nhất định, họ sẽ cần tăng phí, siết chặt các chính sách để tối ưu hóa lợi nhuận.
Nhà bán hàng, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ lẻ, đang rơi vào thế bị động khi buộc phải chấp nhận điều kiện mới từ sàn.
Một số chuyên gia cũng nhận định, bên cạnh những tác động trực tiếp đến nhà bán hàng, chính sách tăng phí sàn cũng ảnh hưởng đáng kể đến người tiêu dùng. Các chương trình khuyến mãi, trợ giá từ sàn có thể bị cắt giảm, buộc người mua phải tìm kiếm giá trị thực từ sản phẩm thay vì chỉ dựa vào các ưu đãi.
Xu hướng giảm sự phụ thuộc vào sàn
Trao đổi với phóng viên Thời báo VTV, ông Hoàng Trung Dũng, chuyên gia trong lĩnh vực đào tạo chiến lược và quản lý bán hàng trên các sàn TMĐT cho rằng, việc tăng phí sàn còn có thể làm thay đổi cục diện ngành TMĐT.
“Nếu mức phí quá cao mà không đi kèm lợi ích tương xứng, nhiều nhà bán hàng sẽ tìm kiếm các nền tảng khác có chính sách ưu đãi hơn để tối ưu chi phí vận hành. Nhiều mô hình như D2C (Direct-to-Consumer) - tức bán trực tiếp cho khách hàng qua website, mạng xã hội, cửa hàng vật lý,.. thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào các sàn TMĐT”, ông Dũng phân tích.
Xu hướng kinh doanh đa kênh (Omnichannel) ngày càng trở thành lựa chọn phổ biến. Khi sự phụ thuộc vào một sàn TMĐT tiềm ẩn nhiều rủi ro, việc kết hợp nhiều kênh bán hàng sẽ giúp doanh nghiệp gia tăng độ phủ sóng và tiếp cận khách hàng tốt hơn.
Theo ông Dũng, các doanh nghiệp nên tập trung vào việc phát triển thương hiệu riêng, tối ưu chi phí vận hành và khai thác nhiều nền tảng khác nhau để duy trì lợi thế cạnh tranh. Công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và cá nhân hóa cũng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu suất bán hàng và tối ưu trải nghiệm mua sắm.
Ông Hoàng Trung Dũng, chuyên gia trong lĩnh vực đào tạo chiến lược và quản lý bán hàng trên các sàn TMĐT.
Đảm bảo quyền lợi cho các nhà bán hàng
Trước tình hình này, các cơ quan quản lý cần có những điều chỉnh để đảm bảo sự cân bằng giữa quyền lợi của các bên tham gia vào hệ sinh thái TMĐT. Ông Dũng đề xuất cần có cơ chế giám sát chính sách thu phí của các sàn, tránh tình trạng lạm dụng vị thế để ép nhà bán hàng. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa, giúp họ tiếp cận TMĐT một cách bền vững thông qua các chương trình đào tạo, hỗ trợ tài chính hoặc ưu đãi thuế.
Theo ông Phạm Văn Hùng, chuyên gia Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đề xuất bổ sung các chính sách về bảo vệ quyền lợi cho người bán trên nền tảng TMĐT trong xây dựng Dự thảo Luật Thương mại điện tử đang được Bộ Công Thương thực hiện để sớm có những tháo gỡ phù hợp thực tiễn.
"Người bán không có cơ chế khiếu nại mà phải chấp nhận quyết định của sàn như một quyết định cuối cùng, chẳng hạn như họ phát hiện người mua đã sử dụng hàng hoá đấy rồi nhưng vẫn phải chấp nhận hoàn tiền. Chúng tôi đề xuất có cơ chế khiếu nại của một bên thứ 3 nếu người bán không chấp nhận quyết định của sàn", ông Hùng cho biết.
Với quy mô thị trường thương mại điện tử trên 25 tỷ USD trong năm 2024, hàng trăm nghìn gian hàng kinh doanh online cần được xem là chủ thể quan trọng, cần được bảo vệ trong hoạt động TMĐT.
Theo Cục Thương mại Điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), 61% người dùng Internet cho biết sàn thương mại điện tử là kênh mua sắm trực tuyến ưa chuộng.
Năm 2024, có 650.000 gian hàng trực tuyến phát sinh đơn hàng trên thương mại điện tử. Doanh số của 5 sàn bán online phổ biến nhất đạt 318.900 tỷ đồng.
