Những công nhân "sống mòn" xây giấc mơ xe điện Trung Quốc: Xe lăn bánh trên đường, đời lạc trôi về đâu?

Nhà máy BYD như một thế giới khép kín: công nhân làm việc tại BYD, kết hôn với đồng nghiệp tại BYD, lái xe BYD, sống trong cộng đồng BYD và gửi trẻ em đến trường BYD.

Xe điện biến đổi vùng nông thôn

Sau một năm thất nghiệp, Han Jinzhong, 34 tuổi, thấy mình đang ở một băng chuyền sản xuất ở tây bắc Trung Quốc, cầm một chiếc tua vít điện thông minh.

Tám giờ mỗi ngày, anh cầm dụng cụ, siết chặt ốc vít, quét mã QR và kích hoạt camera để xác nhận công việc. Lặp đi lặp lại, 1.500 lần mỗi ca.

Han là một trong số hơn 40.000 công nhân tại khu phức hợp nhà máy rộng lớn ở Jixian, một thị trấn thuộc Tây An, thủ phủ tỉnh Thiểm Tây, và hiện là chốt chặn trong chiến lược sản xuất của hãng sản xuất ô tô Build Your Dreams (BYD).

Vào năm 2024, nơi đây trở thành thành phố đầu tiên của Trung Quốc sản xuất được hơn một triệu xe, củng cố vai trò là một trong những đầu tàu sản xuất ô tô có giá trị nhất đất nước.

"Chúng tôi gọi công việc này là vặn vít", Han, người đề nghị không dùng tên thật nói với Sixth Tone. Những thay đổi liên tục này là một phần của động cơ không ngừng thúc đẩy cuộc cách mạng xe điện Trung Quốc — xung lực giúp BYD vượt qua Tesla về doanh số bán hàng theo quý và đưa sản lượng ô tô của Trung Quốc vượt qua 10 triệu xe vào năm 2024.

Các nhà máy của BYD tại Tây An, trải dài hàng dặm và sử dụng hơn 102.000 công nhân, chính là trọng tâm của nỗ lực này.

Vào những ngày đầu bùng nổ xe điện, các thành phố lớn như Thượng Hải và Thâm Quyến đi đầu, tận dụng nền tảng công nghiệp và sức mạnh tài chính để thu hút các nhà sản xuất ô tô. Giờ đây, sự cạnh tranh đã đẩy trọng tâm vào sâu trong đất liền.

Những sáng kiến mới đang biến những vùng nông nghiệp vốn yên bình thành các trung tâm công nghiệp.

Bên ngoài cổng nhà máy BYD ở Tây An, thị trấn Jixian nhộn nhịp với các cửa hàng mới — quán trà sữa, quán mì và phòng bi-a — tất cả đều chen chúc để thu hút sự chú ý của những công nhân mặc đồng phục xanh tràn ra ngoài vào giờ đổi ca.

Đối với người dân địa phương, các nhà máy mang lại cơ hội, nhưng cũng là một kiểu phụ thuộc mới vào nhịp điệu của dây chuyền lắp ráp. Một số người gọi đây là sự tiến bộ; những người khác than thở về cách hệ sinh thái khép kín của BYD — với các tiệm cắt tóc, phòng tập thể dục và cửa hàng tiện lợi riêng — giữ phần lớn cuộc sống hàng ngày bên trong nhà máy.

"Công việc này có thể rất mệt mỏi, nhưng ổn định và có chế độ phúc lợi an sinh xã hội", Han thừa nhận.

Vào ban đêm, đường phố Jixian trở nên yên tĩnh. Ánh sáng của nhà máy vẫn trải dài khắp đường chân trời, và những chiếc xe được sản xuất tại đây sẽ thúc đẩy sự thay đổi trên toàn cầu. Đối với ngành công nghiệp xe điện của Trung Quốc, Jixian là một câu chuyện thành công, một thế giới thu nhỏ mang tham vọng của đất nước.

Nhưng đối với cư dân thị trấn, và hiện tại là hàng nghìn công nhân BYD, sự thịnh vượng mới gắn liền với mục tiêu sản xuất và sự thay đổi liên tục — một lời nhắc nhở rằng sự tiến bộ phải trả giá.

Thế giới khép kín

Han chưa bao giờ gặp người đã giúp anh có được công việc. Anh tình cờ thấy bài đăng của một nhân viên BYD trên Xiaohongshu, quảng cáo việc làm tại nhà máy Jixian.

"Tôi thực sự không thể tìm được việc làm. Gia đình tôi gây áp lực, và tôi không thể trả phí an sinh xã hội. Người này nói rằng họ có thể giới thiệu tôi, vì vậy tôi đã gửi họ tên, số điện thoại và thông tin thẻ căn cước", Han nhớ lại.

Vài tuần sau, Han có mặt tại nhà máy.

"Bất kỳ ai cũng có thể vào được," Han khẳng định. "Hầu hết đồng nghiệp của tôi đến từ đủ mọi hoàn cảnh — công nhân làm việc tự do, bồi bàn, công nhân xây dựng. Chỉ cần bạn có trình độ trung học cơ sở trở lên là đủ."

Trung bình, công nhân lắp ráp của BYD kiếm được ít nhất 4.000 nhân dân tệ một tháng (14 triệu đồng) — gấp đôi thu nhập khả dụng bình quân đầu người ở các làng địa phương. Ít công ty nào có thể sánh được với BYD khi nói đến việc làm lâu dài và chế độ phúc lợi an sinh xã hội ổn định.

Meng Yao, 24 tuổi, tìm đường đến nhà máy Tây An của BYD vào tháng 9 này, cũng thông qua giới thiệu nội bộ. Giống như Han, anh đến để "vặn vít", bị thu hút bởi lời hứa về mức lương và phúc lợi ổn định.

Nhưng công việc này còn hơn cả một tấm séc trả lương. Meng mắc một chứng bệnh về mắt hiếm gặp đòi hỏi phải dùng thuốc đắt tiền hàng tháng, và một người mẹ mắc chứng rối loạn thắt lưng suy nhược. Bảo hiểm y tế của BYD sẽ chi trả cho một ca phẫu thuật trong tương lai để bảo vệ thị lực của anh.

Lời hứa về sự ổn định đã thu hút nhiều làn sóng công nhân đến Jixian. Ít nhất 20.000 người dân địa phương được BYD tuyển dụng, và nhiều người khác, như Han, đã đi từ các tỉnh lân cận. Tại các ngôi làng xung quanh Tây An, những người dân địa phương trẻ tuổi, trước đây buộc phải rời đi làm việc ở các thành phố xa xôi, đang trở về nhà để tham gia vào dây chuyền lắp ráp của BYD.

"Những người trẻ tuổi đều đến với BYD," Ren, một thợ làm tóc địa phương ở độ tuổi bốn mươi, cho biết. Một phần của nhà máy hiện nằm trên trang trại hạt dẻ của gia đình cô. Vài năm trước, cô bán đất với giá 40.000 nhân dân tệ một mẫu mà không do dự nhiều. "Những người trẻ tuổi không còn hứng thú với nghề nông nữa; họ muốn có một công việc," cô nói thêm.

Câu trả lời của BYD không chỉ nằm ở việc xây dựng các nhà máy mà còn cả hệ sinh thái, gắn kết cuộc sống của người lao động vào quỹ đạo của công ty thông qua các tiện ích tại chỗ, nhà ở và trường học, xóa nhòa ranh giới giữa việc làm và cộng đồng.

"Tại BYD, mọi thứ đều được bảo đảm: làm việc tại BYD, kết hôn với đồng nghiệp tại BYD, lái xe BYD, sống trong cộng đồng BYD và gửi trẻ em đến trường BYD", trích từ "The Soul of Engineers", cuốn sách được phát hành kỷ niệm 30 năm thành lập BYD vào ngày 18/11.

"Điều này khiến nhân viên cảm thấy rằng gia nhập BYD không chỉ là có được một công việc mà còn là bắt tay vào một tương lai chung với cộng đồng".

Cuộc sống người máy

Với Manh Dao, cuộc sống bên trong nhà máy giống như một vòng lặp, không có thời gian cũng như mong muốn tận hưởng các sân thể thao, phòng tập thể dục hay quán trà sữa.

"Bạn dành phần lớn thời gian trong ngày để làm việc; không có thời gian cho bất cứ việc gì khác", người công nhân 24 tuổi nói với Sixth Tone. "Trong hai tháng tôi ở đây, hầu như không ra ngoài vì khi ăn xong, tôi kiệt sức đến mức chỉ muốn ngã vật ra giường".

Đây là một lịch trình bắt buộc. Với mức lương cơ bản chỉ 2.000 nhân dân tệ mỗi tháng (7 triệu đồng), Meng dựa vào làm thêm giờ để trang trải cuộc sống. Làm thêm giờ giúp anh kiếm được khoảng 6.000 nhân dân tệ mỗi tháng (21 triệu), nhưng phải đứng làm việc 10 tiếng bên cạnh máy hàn phát tia lửa, chỉ đeo một chiếc mặt nạ chống bụi mỏng, chịu đựng tiếng ồn chói tai và nguy cơ bị bỏng do tia lửa bắn ra.

Bất chấp sự vất vả, Meng vẫn coi công việc ở BYD là "tốt lành", đặc biệt là khi so sánh với công việc trước đây của anh tại Foxconn, nhà cung cấp chính cho Apple, khi anh mới 18 tuổi.

Nhưng anh thừa nhận hệ thống phân cấp khắc nghiệt tại BYD, nơi nhân viên được xếp hạng và đánh số từ A đến I. Những công nhân như Meng và Han được phân loại là H hoặc I, tách biệt hoàn toàn khỏi các quyền lợi dành cho nhân viên bậc cao hơn.

"Dù sao thì thế giới này vẫn vận hành như vậy. Đối với những người như chúng tôi, dù bạn ra đi hay ở lại, dù bạn còn sống hay đã chết, thì điều đó cũng có ý nghĩa gì đâu", Meng nói.

Bên ngoài cổng BYD, các cửa hàng cũng gắn chặt với nhịp điệu của nhà máy, vận may của họ tăng lên và giảm xuống tùy theo dòng công nhân và tiền lương. Công nhân thường đến thị trấn để mua đồ. Nhưng giờ BYD đã có cửa hàng và cơ sở riêng bên trong nhà máy, nên họ không mua nữa.

Mỗi buổi sáng, những chiếc xe buýt màu xanh lá cây nhạt lướt qua những con phố yên tĩnh, chở những công nhân làm ca ngày đến nhà máy. Khi họ vào làm, những công nhân làm ca đêm tản ra, dừng lại ở những quầy hàng ven đường trước khi rút lui về ký túc xá. Đến giữa buổi sáng, những con phố lại trở nên im lặng.

Nhịp điệu lặp lại vào lúc chạng vạng. Mặc dù ca làm việc ban ngày kết thúc vào khoảng 5:30 chiều, hầu hết công nhân vẫn ở lại làm thêm giờ, khiến các nhà hàng và ký túc xá chỉ rộn ràng hoạt động trong chốc lát trước khi sự tĩnh lặng trở lại.

Các khu trò chơi điện tử, phòng bi-a và quán cà phê internet trở nên sôi động vào cuối tuần, nhộn nhịp với những công nhân trẻ háo hức muốn trốn thoát trong chốc lát. Nhưng vào các ngày trong tuần, chúng lại im ắng đến kỳ lạ.

Han coi mình chỉ là người qua đường. Anh hy vọng thoát khỏi sự mệt mỏi của dây chuyền lắp ráp, hướng đến một vai trò trong công chức hoặc thăng chức lên trưởng nhóm, nhưng thừa nhận con đường phía trước có vẻ không chắc chắn.

Meng không chắc chắn về bước đi tiếp theo của mình. "Tôi muốn trở thành người sáng tạo nội dung", anh nói, mơ về tương lai trên Douyin. Xung quanh anh, các đồng nghiệp trò chuyện về trò chơi điện tử và hôn nhân — những chủ đề mà anh cảm thấy xa lạ. "Họ đã quá quen với cuộc sống bên trong nhà máy, và mọi khát vọng của họ bị bào mòn".

Tuy nhiên, Meng vẫn giữ hy vọng. "Một ngày nào đó, tôi sẽ mua một ngôi nhà, mua một chiếc xe tôi yêu thích và tìm thấy sự ổn định", anh nói. "Tôi chỉ cần một cơ hội phù hợp".