Đưa thị trường chứng khoán (TTCK) lên hạng là nhiệm vụ quan trọng của ngành chứng khoán. Tuy vậy mục tiêu này vẫn còn gặp nhiều trở ngại.
Trong chiến lược phát triển TTCK Việt Nam, nâng hạng thị trường từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi là một trong những mục tiêu trọng điểm. Mục tiêu này đã được đưa vào Đề án “Cơ cấu lại TTCK và thị trường bảo hiểm đến năm 2020 và định hướng đến năm 2025” cùng dự thảo Chiến lược phát triển TTCK đến năm 2030. Theo đó, Việt Nam hướng đến nâng hạng TTCK từ thị trường cận biên lên mới nổi trước năm 2025.
Nâng hạng thị trường sẽ mang lại vị thế mới cho TTCK Việt Nam đồng thời thu hút vốn đầu tư, đặc biệt là vốn đầu tư nước ngoài. Tuy vậy, tới năm 2023, thị trường Việt Nam vẫn chưa được các tổ chức đánh giá nâng hạng lên thị trường mới nổi.
Theo kết quả xếp hạng thị trường tháng 3/2023 của FTSE Russell, Việt Nam chưa được nâng hạng lên thị trường mới nổi hạng 2 (Secondary Emerging market) dù đã được thêm vào danh sách theo dõi từ năm 2018.
Theo bộ tiêu chí xếp hạng của FTSE Russell, Việt Nam đã hoàn thành 7/9 tiêu chí nâng hạng.
Ở tiêu chí “Cách giải quyết và các chi phí đi kèm với giao dịch thất bại” (trước đây được gọi là “tỷ lệ giao dịch thất bại hiếm"), FTSE Russell đã đánh giá Việt Nam ở mức "hạn chế". Nguyên nhân là do nhà đầu tư phải ký quỹ đủ tiền mặt trước khi đặt lệnh và yêu cầu thanh toán (ký quỹ trước) hiện tại dẫn tới việc khả năng giao dịch thất bại gần như không tồn tại.
Tiêu chí “Chu kỳ thanh toán (DvP)" vốn đang được xếp ở mức “hạn chế” (Restricted). Điều này là do thông lệ thị trường thực hiện kiểm tra trước giao dịch để đảm bảo sự sẵn có về vốn trước khi thực hiện giao dịch.
Đối với bộ tiêu chí xếp hạng của MSCI, Việt Nam chỉ mới hoàn thành 8/17 tiêu chí, vẫn còn hơn một nửa số tiêu chí phải cải thiện. Trong đó, bên cạnh các vấn đề về độ mở đối với nhà đầu tư nước ngoài (room ngoại, tự do thị trường ngoại hối, công bố thông tin…) thì nhiều tiêu chí về hạ tầng công nghệ thông tin được MSCI đánh giá cần phải cải thiện.
Cụ thể, tại Việt Nam, nhà đầu tư phải chuyển tiền mua chứng khoán trước 1 ngày rồi mới được nhận chứng khoán, tiền bán chứng khoán cũng phải sau 3 ngày mới về tài khoản nhà đầu tư. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả đầu tư và quản lý rủi ro, nhiều nhà đầu tư nước ngoài cần tiền và chứng khoán phải chuyển giao đồng thời. Đối với tiêu chí này, thị trường Việt Nam chưa đáp ứng được. Mặt khác, thị trường Việt Nam vẫn chưa có phương thức cho vay chứng khoán và bán khống nhằm nâng cao hiệu quả thị trường cung cấp sản phẩm phòng ngừa rủi ro cho nhà đầu tư.
Có thể thấy, hạ tầng công nghệ thông tin đóng vai trò rất quan trọng đối với mục tiêu nâng hạng thị trường. Để có thể đáp ứng được các tiêu chí do tổ chức xếp hạng đưa ra thì cải tiến hệ thống giao dịch là điểm mấu chốt.
Hiện tại, quá trình nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin giao dịch chứng khoán đang trông chờ vào hệ thống công nghệ thông tin KRX (dự án được triển khai từ năm 2012). Đây là hệ thống được kỳ vọng sẽ mang tới làn gió mới cho TTCK.
Hệ thống mới được kỳ vọng sẽ mang tới làn gió mới cho TTCK. Ảnh minh họa
Điểm quan trọng là khi đi vào vận hành, hệ thống KRX được kỳ vọng giúp cơ quan quản lý cũng như các bên tham gia thị trường triển khai được các giải pháp mới về giao dịch và thanh toán. Các giao dịch rất được nhà đầu tư trông chờ như giao dịch trong ngày, bán chứng khoán đang trên đường về, bán khống, rút ngắn thời gian thanh toán chỉ có thể được triển khai trên nền tảng công nghệ mới; từ đó đặt ra nhiệm vụ gấp rút hoàn thiện dự án đối với cơ quan quản lý. Năm 2023, một trong những nhiệm vụ trọng tâm của UBCKNN là đẩy nhanh tiến độ đưa hệ thống KRX vào vận hành.
Liên quan tới vấn đề này, bà Tạ Thanh Bình - Vụ Trưởng vụ Phát triển Thị trường UBCKNN cho biết, đây là câu chuyện phức tạp, KRX là gói thầu lớn. Hệ thống mới sẽ thay thế toàn bộ hệ thống giao dịch và hệ thống thanh toán bù trừ đang vận hành hiện nay, nên đòi hỏi phải có độ an toàn tuyệt đối trước khi tiến hành thay thế hệ thống hiện tại và vận hành hệ thống mới.
Cập nhật tiến độ triển khai, bà Bình cho biết hiện đang đến giai đoạn kiểm thử đối với nhà thầu.
Song song đó, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (VSD) - một trong những đơn vị quan trọng liên quan tới hệ thống giao dịch thanh toán bù trừ của TTCK Việt Nam, với tư cách là đơn vị thụ hưởng đang phối hợp với chủ đầu tư là Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM (HOSE), nhà thầu KRX tích cực triển khai hệ thống công nghệ thông tin cho hoạt động sau giao dịch trong gói thầu công nghệ thông tin mới nhằm thống nhất hệ thống công nghệ thông tin cho toàn thị trường, kết nối trực tiếp từ khâu đăng ký, lưu ký giao dịch đến bù trừ thanh toán, thực hiện quyền và các sản phẩm gia tăng cho thị trường.
Tựu chung lại, hệ thống KRX đi vào vận hành là mấu chốt trong tiến trình nâng hạng thị trường khi giúp cơ quan quản lý cũng như các bên tham gia thị trường gỡ bỏ những hạn chế cốt yếu.
