Theo báo cáo của Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành VI, thời gian qua có một số doanh nghiệp nhà nước lợi dụng kẽ hở của pháp luật để chuyển nhượng đất thuê của Nhà nước dưới hình thức góp vốn liên doanh, hợp tác đầu tư bằng giá trị lợi thế quyền thuê đất Nhà nước, sau đó thực hiện thoái toàn bộ phần vốn góp.
Kiểm toán Nhà nước (KTNN) chuyên ngành VI mới đây đã nêu lên một số thực trạng và vướng mắc trong quản lý, sử dụng đất đai của các tập đoàn kinh tế, tổng công ty Nhà nước.
Báo cáo của KTNN cho thấy, do yếu tố lịch sử để lại, các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước được giao quản lý và sử dụng số lượng diện tích đất rất lớn, có nhiều vị trí nằm ở trung tâm của các tỉnh, thành phố.
Tuy nhiên các đơn vị này chưa tận dụng, phát huy hết lợi thế về nắm giữ nguồn lực đất đai. Một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước còn để xảy ra tình trạng vi phạm quy định của Nhà nước trong quản lý, sử dụng đất đai, gây thất thoát tài chính công, tài sản công; một số cán bộ quản lý đã bị các cơ quan chức năng phát hiện và xử lý về các hành vi tham nhũng, lãng phí liên quan đến quá trình sắp xếp, xử lý cơ sở nhà đất, di dời nhà máy ra khỏi các đô thị lớn, chuyển mục đích sử dụng đất, góp vốn liên doanh, liên kết bằng quyền sử dụng đất, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước…
Quá trình kiểm toán, KTNN đã phát hiện một số bất cập. Thứ nhất, do yếu tố lịch sử, nhiều tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước đã và đang quản lý, sử dụng đất hàng chục năm nay nhưng không có đầy đủ hồ sơ pháp lý chứng minh nguồn gốc đất.
Tình trạng đất chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chưa ký hợp đồng thuê đất, đất được nhà nước giao đất không thu tiền sử dụng đất hết hạn nhiều năm nhưng không làm thủ tục ký hợp đồng thuê đất, hồ sơ đất không phù hợp với tư cách pháp lý hiện tại của doanh nghiệp, có chênh lệch giữa hồ sơ so với thực tế… còn diễn ra phổ biến.
Thậm chí, có tổng công ty nhà nước 87,7% diện tích đất đang sử dụng chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hợp đồng thuê đất.
Một số doanh nghiệp nhận chuyển nhượng đất từ cá nhân, doanh nghiệp khác không đúng quy định của pháp luật, không phù hợp với quy hoạch sử dụng đất, nhận chuyển nhượng đất nông nghiệp, đất trồng lúa khi chưa có văn bản cho phép, chấp thuận của cơ quan có thẩm quyền; nhận hợp tác kinh doanh bằng quyền sử dụng đất trả tiền hàng năm của các doanh nghiệp khác không đúng pháp luật về đất đai.
Thứ hai, nhiều tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước có số lượng diện tích đất rất lớn, trải rộng trên phạm vi cả nước nên công tác quản lý, theo dõi, thống kê, lập hồ sơ sắp xếp cơ sở nhà đất gặp nhiều khó khăn.
Trong đó, nhiều diện tích đất bị lấn chiếm, tranh chấp nhưng không được xử lý dứt điểm, nhất là tại các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp.
Tình trạng để hoang hóa, chậm đưa đất vào khai thác sử dụng và thực hiện dự án, lãng phí nguồn lực đất đai, sử dụng đất không đúng mục đích theo hợp đồng thuê đất, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất còn diễn ra phức tạp.
Một số doanh nghiệp sử dụng đất ở, đất trồng lúa, đất trồng cây hàng năm, đất làm muối, đất cơ sở sản xuất kinh doanh phi nông nghiệp vào mục đích kinh doanh, không đúng quy định của pháp luật. Đến nay, hầu hết các tập đoàn, tổng công ty chưa hoàn thành việc sắp xếp lại, xử lý nhà, đất thuộc sở hữu nhà nước theo quy định.
Thứ ba, nhiều doanh nghiệp có các diện tích đất không còn nhu cầu sử dụng hoặc thuộc diện phải di dời nhưng không trả lại đất cho Nhà nước mà tiếp tục thực hiện cho thuê lại đất, liên doanh, hợp tác đầu tư không đúng mục đích sử dụng đất.
Một số doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở của pháp luật để chuyển nhượng đất thuê của Nhà nước dưới hình thức góp vốn liên doanh, hợp tác đầu tư bằng giá trị lợi thế quyền thuê đất Nhà nước, sau đó thực hiện thoái toàn bộ phần vốn góp.
Hoạt động này cùng với những bất cập, thiếu minh bạch trong việc xác định giá trị lợi thế quyền thuê đất khi góp vốn của doanh nghiệp, xác định giá trị quyền sử dụng đất khi chuyển đổi mục đích sử dụng đất của các địa phương đã tạo cơ hội để các tổ chức, cá nhân liên quan trục lợi, tham nhũng, gây thất thoát vốn, tài sản nhà nước thời gian qua.
Thứ tư, việc thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai với NSNN tại một số doanh nghiệp cũng có nhiều tồn tại, hạn chế, vướng mắc do chưa được cơ quan thuế quản lý thu, xác định đơn giá cho thuê đất.
Nhiều diện tích hết thời hạn ổn định đơn giá thuê đất 5 năm nhưng chưa được các cơ quan chức năng của địa phương thông báo đơn giá đất hiện hành để kê khai, xác định đầy đủ số tiền thuê đất, thuế đất phi nông nghiệp; có doanh nghiệp được miễn, giảm tiền thuê đất, tiền sử dụng đất theo dự án đầu tư nhưng lại cho thuê lại đất, chuyển nhượng tài sản trên đất dẫn đến sử dụng đất không đúng mục đích theo giấy chứng nhận đầu tư, dẫn đến thất thoát NSNN.
