Cỗ máy công nghiệp của Đức đang rệu rã

Thiếu khí đốt giá rẻ của Nga, lực lượng lao động già cỗi, hạ tầng cũ kỹ và tình trạng quan liêu khiến sản lượng công nghiệp của Đức ngày càng suy giảm. Nhiều nhà máy có tuổi đời hơn một thế kỷ phải đóng cửa vì mất khả năng cạnh tranh trong bối cảnh Trung Quốc chuyển sang sản xuất cao cấp và giảm mua hàng hóa của Đức.

• Nguy cơ Đức trở thành 'người bệnh của châu Âu'

Các nhà máy lâu đời đóng cửa

Vào mùa thu năm ngoái, tại khu sản xuất rộng lớn của Công ty ống thép Vallourec ở thành phố Düsseldorf, giai điệu réo rắt của người chơi kèn khép ngày cuối cùng của một nhà máy có tuổi đời hơn một thế kỷ.

Giữa ánh sáng bập bùng của pháo sáng và đuốc, nhiều người trong số 1.600 công nhân mất việc đứng ngơ ngác khi ánh sáng lóe lên từ sản phẩm cuối cùng của nhà máy, một ống thép được mài nhẵn thành một hình trụ hoàn hảo trên máy cán. Buổi lễ này kết thúc 124 năm hoạt động của nhà máy, được xây dựng từ thời kỳ hoàng kim của công nghiệp hóa nước Đức, rồi trải qua hai cuộc chiến tranh thế giới nhưng không thể tồn tại sau cuộc khủng hoảng năng lượng kể từ cuộc xung đột Nga-Ukraine.

Đã có rất nhiều buổi lễ như vậy trong năm qua, nhấn mạnh thực tế đau đớn mà nước Đức đối mặt: những ngày tháng của một siêu cường công nghiệp có thể sắp kết thúc. Sản lượng công nghiệp của nền kinh tế lớn nhất châu Âu có xu hướng giảm kể từ năm 2017. Sự suy giảm này ngày càng gia tăng khi năng lực cạnh tranh bị xói mòn.

“Thành thật mà nói thì không có nhiều hy vọng. Tôi thực sự không chắc liệu chúng tôi có thể ngăn chặn xu hướng này hay không. Nhiều thứ sẽ thay đổi rất nhanh”, Stefan Klebert, CEO của GEA Group, nhà cung cấp máy móc sản xuất, có lịch sử hình thành từ cuối thập niên những năm 1800, nói.

Nền tảng của cỗ máy công nghiệp Đức đã sụp đổ như quân cờ domino. Mỹ đang rời xa châu Âu và đang tìm cách cạnh tranh với các đồng minh xuyên Đại Tây Dương để đầu tư vào các công nghệ bảo vệ khí hậu. Trung Quốc đang trở thành một đối thủ lớn hơn và không còn mua nhiều hàng hóa của Đức như trước đây.

Đòn cuối cùng giáng vào một số nhà sản xuất công nghiệp nặng ở Đức là dòng chảy của khối lượng lớn khí đốt tự nhiên giá rẻ của Nga bị bóp nghẹt sau cuộc chiến ở Ukraine.

Bên cạnh sự biến động toàn cầu, tình trạng tê liệt chính trị ở Berlin đang làm trầm trọng thêm các vấn đề lâu đời trong nước như cơ sở hạ tầng ọp ẹp, lực lượng lao động già hóa và nạn quan liêu. Hệ thống giáo dục từng là thế mạnh lại là biểu tượng của tình trạng thiếu đầu tư dai dẳng vào các dịch vụ công. Viện nghiên cứu Ifo (Đức) ước tính, vấn đề suy giảm kỹ năng toán học sẽ khiến nền kinh tế thiệt hại khoảng 14 nghìn tỉ sản lượng vào cuối thế kỷ này.

Năng lực cạnh tranh suy giảm

Trong một số trường hợp, quá trình giảm tốc sản xuất công nghiệp đang diễn ra theo từng bước nhỏ như thu hẹp quy mô mở rộng và kế hoạch đầu tư. Những vấn đề khác biểu hiệu rõ hơn như chuyển đổi dây chuyền sản xuất và cắt giảm nhân sự. Trong những trường hợp cực đoan như nhà máy ống thép của Vallourec thì hậu quả là phải đóng cửa vĩnh viễn.

“Cú sốc rất lớn”, Wolfgang Freitag, người làm việc tại nhà máy từ khi còn là thiếu niên, chia sẻ khi chứng kiến nhà máy dừng hoạt động. Công việc của người đàn ông 59 tuổi giờ đây là tháo rời thiết bị để bán và giúp các đồng nghiệp cũ tìm công việc mới.

Đức vẫn có một danh sách các nhà sản xuất nhỏ, linh hoạt và Ngân hàng trung ương Đức (Bundesbank) cùng các tổ chức khác bác bỏ quan điểm cho rằng quá trình phi công nghiệp hóa toàn diện đang ở rất gần. Tuy nhiên, với những cải cách bị đình trệ thì không rõ điều gì sẽ làm chậm lại sự suy giảm sản xuất công nghiệp của Đức.

“Chúng tôi không còn khả năng cạnh tranh nữa. Chúng tôi ngày càng nghèo hơn vì không có tăng trưởng. Chúng tôi đang tụt lại phía sau”, Bộ trưởng Tài chính Đức Christian Lindner nói tại một sự kiện do Bloomberg tổ chức hồi đầu tháng này.

Liên minh cầm quyền của Thủ tướng Olaf Scholz rơi vào tình trạng hỗn loạn hơn nữa vào giữa tháng 11 năm ngoái do cuộc khủng hoảng ngân sách sau khi tòa án tối cao bác bỏ đề xuất chuyển gần 60 tỉ euro từ quỹ ứng phó Covid-19 sang quỹ đầu tư chống biến đổi khí hậu.

Sự thất vọng của người dân đang lan rộng. Hàng trăm nghìn người đã xuống đường trong những tuần gần đây để phản đảng đối lập Sự lựa chọn khác cho nước Đức (AfD), theo đuổi tư tưởng cực hữu, chống nhập cư. Đảng này đang dẫn trước cả ba đảng trong liên minh cầm quyền trong các cuộc thăm dò, chỉ xếp sau khối bảo thủ.

Theo Maria Röttger, người đứng đầu khu vực Bắc Âu của hãng lốp ô tô Michelin, với năng lực cạnh tranh công nghiệp suy giảm, nước Đức có nguy cơ rơi vào vòng xoáy đi xuống. Nhà sản xuất lốp xe của Pháp sẽ đóng cửa hai nhà máy ở Đức và thu hẹp quy mô 1/3 vào cuối năm 2025. Động thái này sẽ ảnh hưởng đến hơn 1.500 công nhân ở Đức. Đối thủ Goodyear của Mỹ có kế hoạch tương tự cho hai nhà máy ở Đức.

“Chúng tôi không thể xuất khẩu lốp xe tải từ Đức với giá cạnh tranh. Nếu không thể xuất khẩu có tính cạnh tranh, Đức sẽ mất đi một trong những thế mạnh lớn nhất”, Röttger cảnh báo.

GEA Group đang đóng cửa một nhà máy sản xuất máy bơm gần thành phố Mainz (Đức) để chuyển sang địa điểm mới ở Ba Lan. Năm ngoái, nhà sản xuất phụ tùng ô tô Continental công bố kế hoạch đóng cửa một nhà máy sản xuất các bộ phận cho hệ thống phanh và an toàn ở Đức. Đối thủ Robert Bosch GmbH đang trong quá trình sa thải hàng nghìn công nhân.

Đòn giáng khủng hoảng năng lượng

Cuộc khủng hoảng năng lượng vào mùa hè năm 2022 là chất xúc tác chính cho những diễn biến trên. Dù tránh được những tình huống xấu nhất như nhà cửa thiếu khí đốt để sưởi ấm, giá năng lượng ở Đức vẫn cao hơn ở các nền kinh tế khác.

Một trong những lĩnh vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất do mất đi nguồn khí đốt giá rẻ của Nga là hóa chất. Theo một cuộc khảo sát gần đây, gần 10% số công ty hóa chất ở Đức có kế hoạch dừng vĩnh viễn các quy trình sản xuất. BASF, nhà sản xuất hóa chất lớn nhất châu Âu, đang cắt giảm 2.600 việc làm và đối thủ Lanxess cũng sa thải 7% nhân viên.

Bộ máy hành chính trì trệ của Đức cũng kìm hãm các công ty sẵn sàng đầu tư. GEA đã lắp đặt công suất năng lượng mặt trời tại một nhà máy ở thị trấn Oelde, nơi sẽ sản xuất thiết bị có thể tách kem khỏi sữa. Công ty đã xin giấy phép cấp điện vào tháng 1 năm ngoái, hai tháng trước khi khởi công xây dựng nhưng hiện vẫn đang chờ phê duyệt.

Tình trạng thiếu năng lượng giá rẻ diễn ra sau khi các đứt gãy chuỗi cung ứng trong đại dịch khiến các dây chuyền lắp ráp đình trệ. Vì vậy, các nhà sản xuất ô tô ở Đức phải chờ đợi hàng tháng trời để nhận được chip và các linh kiện khác. Điều này nhấn mạnh rủi ro khi ngành công nghiệp ô tô của Đức phụ thuộc vào mạng lưới các nhà cung cấp rộng khắp trên thế giới, đặc biệt là ở châu Á.

Trung Quốc đang gây khó khăn cho Đức trên nhiều phương diện. Bên cạnh việc chuyển đổi chiến lược sang sản xuất tiên tiến, tăng trưởng yếu ớt của siêu cường kinh tế châu Á đang làm giảm nhu cầu hàng hóa Đức hơn nữa. Đồng thời, sự cạnh tranh giá rẻ từ Trung Quốc gây lo ngại cho nhiều ngành công nghiệp đóng vai then chốt đối với quá trình chuyển đổi xanh ở Đức.

Các nhà sản xuất tấm pin mặt trời ở Đức đang ngừng hoạt động và cắt giảm nhân sự khi họ chật vật cạnh tranh với các đối thủ Trung Quốc được nhà nước hỗ trợ. Solarwatt, nhà sản xuất tấm pin mặt trời, có trụ sở ở thành phố Dresden đã giảm 10% lực lượng lao động và có thể chuyển sản xuất ra nước ngoài nếu tình hình không cải thiện trong năm nay.

Trong một báo cáo hồi tháng 9 năm ngoái, Bundesbank kết luận, sự suy giảm trong sản xuất, vốn chỉ chiếm dưới 20% nền kinh tế Đức, không đáng lo ngại, nếu diễn ra từ từ. Nhưng xu hướng như vậy có thể đồng nghĩa với việc đặt dấu chấm hết với các nhà sản xuất cơ bản như nhà máy sản xuất ống thép của Vallourec ở Düsseldorf.

Theo Bloomberg