Sự trở lại của Donald Trump trên chính trường Mỹ đang khuấy động những tính toán mới ở Trung Đông. Liệu các nước trong khu vực sẽ điều chỉnh chiến lược ra sao trước những quyết sách khó lường từ ông?
Chỉ vài ngày sau khi Donald Trump chiến thắng bầu cử, các nhà lãnh đạo Israel, bao gồm Thủ tướng Benjamin Netanyahu, đã cởi mở hơn về ý định của họ đối với các vùng lãnh thổ Palestine: chiếm đóng lâu dài, kết hợp với sáp nhập các phần của Bờ Tây mà họ đã định cư bất hợp pháp. Như Bộ trưởng An ninh Quốc gia của Israel Itamar Ben Gvir đã viết trên Twitter: “Yes!!!”.
Không khó để hiểu sự hân hoan này. Đối với nhiều người Israel, không chỉ Ben Gvir, ký ức về nhiệm kỳ đầu tiên của Trump là những kỷ niệm tốt đẹp. Ông đã hủy bỏ thỏa thuận hạt nhân với Iran, điều khiến nhiều người bất ngờ. Ông cũng công nhận cả Jerusalem là thủ đô của Israel và cao nguyên Golan bị chiếm đóng là một phần lãnh thổ của nước này.
Tuy nhiên, điều quan trọng hơn đối với những kỳ vọng của chính phủ Israel là việc những người mà tổng thống Mỹ sắp nhậm chức bổ nhiệm vào đội ngũ chính sách đối ngoại của ông đều phản đối Iran quyết liệt, là người ủng hộ mạnh mẽ cho Israel hoặc cả hai.
Dù vậy, sẽ thật dại dột nếu cho rằng thế giới biết chính xác Trump sẽ làm gì trong bốn năm tới. Cuối cùng, ông vẫn là người quyết định. Các sự kiện, cùng với nhận thức về lợi ích - của bản thân ông trước rồi mới đến lợi ích của Mỹ - sẽ quyết định lựa chọn của ông. Và có lẽ những quyết định này sẽ không đơn giản.
Thứ nhất, Trump có khả năng sẽ khó khăn hơn lần này trong việc làm hài lòng các bạn bè của ông ở cả Israel và các quốc gia vùng Vịnh. Thứ hai, các mục tiêu của ông về việc kết thúc các cuộc chiến và thực hiện các thỏa thuận có thể không phải lúc nào cũng phù hợp với Israel. Điều này ít gây vấn đề với Lebanon, nơi câu hỏi về việc rút quân của Israel luôn là “khi nào,” không phải “nếu”. Giả định rằng báo cáo của New York Times hôm thứ Tư là chính xác rằng Israel đang vội vàng đạt được thỏa thuận ngừng bắn như một “món quà” trước lễ nhậm chức của Trump, điều này sẽ diễn ra sớm.
Thế giới đã thay đổi đáng kể kể từ năm 2020 - trước cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine, trước cuộc tấn công ngày 7 tháng 10 năm 2023 của Hamas vào Israel, và trước khi Houthis chứng tỏ sức mạnh trong việc làm gián đoạn vận tải biển toàn cầu từ bờ biển Yemen. Iran cũng không còn bị cô lập quốc tế. Ngày nay, nước này có quan hệ quân sự sâu sắc với Nga, nơi cũng đang làm việc với Triều Tiên và Trung Quốc. Moscow được cho là đã gửi hệ thống phòng không cho Houthis. Chính sách đối ngoại luôn là một “trò chơi cờ” phức tạp. Với sự tham gia của nhiều bên lớn hơn, sẽ phải đối phó với nhiều đối thủ hơn, trên nhiều bàn cờ hơn.
Điều này đặc biệt đúng ở Trung Đông, nơi sự giận dữ phổ biến đối với tình cảnh của người Palestine ở Gaza đã tạo ra những ràng buộc thực sự đối với các nhà lãnh đạo Ả Rập. Đồng thời, thành công quân sự của Israel ở Gaza, Lebanon và Iran đã làm thay đổi nhận thức về mối đe dọa. Iran và cái gọi là trục kháng chiến của đã bị suy yếu, Lực lượng Phòng vệ Israel thì đang ở đỉnh cao.
Các nhà lãnh đạo Ả Rập và Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã công khai quan điểm của họ kể từ sau cuộc bầu cử Mỹ. Vào thứ Hai, Thái tử Mohammed bin Salman của Ả Rập Xê Út, còn được biết đến với tên gọi MBS, đã gọi các hoạt động quân sự của Israel ở Gaza là “diệt chủng tập thể,” một thuật ngữ mà trước đây ông tránh sử dụng. Ông cũng cảnh báo về bất kỳ cuộc tấn công nào khác nhắm vào Iran.
Đây cũng là nước Cộng hòa Hồi giáo Iran mà, vào năm 2017, MBS từng so sánh với Đức dưới thời Hitler. Vào thời điểm đó, Ả Rập Xê Út đang tham gia vào một cuộc chiến khốc liệt chống lại lực lượng Houthi do Iran hậu thuẫn ở Yemen. Hai năm sau, máy bay không người lái của Iran đã chứng minh khả năng phá hủy cơ sở dầu mỏ của Ả Rập Xê Út một cách dễ dàng. Nhưng từ đó, MBS đã giảm dần sự can thiệp quân sự của vương quốc vào Yemen và khôi phục quan hệ ngoại giao với Tehran.
Vào thứ Tư, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan tuyên bố nước này đã cắt đứt mọi quan hệ với Israel. Erdogan không bao giờ bỏ lỡ cơ hội để thể hiện bản thân đứng về phía người Hồi giáo chống lại nhà nước Do Thái, tuy nhiên ông vẫn tránh cắt đứt quan hệ cho đến nay. Đây là những tín hiệu rõ ràng từ các nhà lãnh đạo thân Trump rằng họ không sẵn sàng ủng hộ các chính sách tối đa hóa của Israel.
Tất nhiên, những gì các chính trị gia nói trên sân khấu công cộng thường không phải là hướng dẫn tốt cho kế hoạch thực sự của họ. Các nhà lãnh đạo Ả Rập có thể đã lên án Israel vì Gaza, nhưng họ vẫn vui mừng khi thấy Hamas và Hezbollah bị tổn hại và, đáng chú ý, không hủy bỏ Hiệp định Abraham bình thường hóa quan hệ với Israel, được ký trong nhiệm kỳ trước của Trump. Họ thậm chí âm thầm giúp Israel tự vệ trước các cuộc tấn công bằng tên lửa của Iran.
“Đây là một phần của màn kịch,” theo lời Fleur Hassan-Nahoum, đặc phái viên về đổi mới của Bộ Ngoại giao Israel, nhắc nhở về nguồn gốc của các hiệp định này.
Năm 2019, Netanyahu đã công bố kế hoạch sáp nhập Thung lũng Jordan, chiếm khoảng 22% diện tích Bờ Tây. Ông tuyên bố có sự ủng hộ của Mỹ cho động thái này, nhưng trước sự phản đối quốc tế, chính quyền Trump đã thuyết phục Israel từ bỏ kế hoạch. Đổi lại, Netanyahu nhận được thỏa thuận từ Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất để chính thức bình thường hóa quan hệ. Sau đó, UAE được Bahrain, Sudan và Morocco tham gia. Ả Rập Xê Út cũng được kỳ vọng sẽ ký một thỏa thuận còn có ý nghĩa lớn hơn cho đến khi cuộc tấn công ngày 7 tháng 10 của Hamas đóng băng khả năng đó, cùng với phản ứng không thể tránh khỏi của Israel sau đó.
Fleur Hassan-Nahoum cho rằng cuối cùng Ả Rập Xê Út sẽ hợp tác với Trump về vấn đề Israel, vì vương quốc chỉ quan tâm đến một điều: một hiệp ước phòng thủ với Mỹ để bảo vệ họ khỏi Iran. Điều này đúng vào năm 2020, nhưng đây không còn là lựa chọn rõ ràng như trước. Sự tập trung của MBS hiện nay là sự ổn định mà ông cần để thúc đẩy kế hoạch Vision 2030 nhằm đa dạng hóa nền kinh tế và tạo việc làm cho Ả Rập Xê Út. Trong khi đó, Iran đã bớt đáng sợ đối với vương quốc, mặc dù điều này có thể thay đổi nếu Iran phát triển vũ khí hạt nhân.
Một cuộc tấn công lớn vào cơ sở hạ tầng dầu mỏ hoặc chương trình hạt nhân của Iran - và sự trả đũa vào tài sản và các tuyến vận chuyển dầu của Ả Rập Xê Út có thể gây ra - sẽ có khả năng đe dọa ưu tiên hàng đầu mới của MBS. Và mặc dù ông có thể không quan tâm nhiều đến người Palestine, nhưng cha ông, Vua Salman bin Abdulaziz, thì lại quan tâm. Đa số người dân Ả Rập Xê Út cũng vậy. Điều này có thể hạn chế sự hợp tác với Israel.
Trump có thể lại thành công trong việc đạt được các thỏa thuận mang tính giao dịch tương tự như Hiệp định Abraham, nhưng nếu như vậy, Netanyahu sẽ không thể có tất cả: chiếm đóng và sáp nhập các vùng lãnh thổ Palestine, ủng hộ một cuộc tấn công quyết định vào Iran và hội nhập với các quốc gia Ả Rập.
Hy sinh điều cuối cùng này để đạt được hai điều còn lại sẽ là một lựa chọn kém dài hạn cho Israel, đồng thời là một bi kịch nhân đạo đối với những người Palestine bình thường. Đáng nhớ rằng sự kiện ngày 7 tháng 10 đã tiết lộ một khiếm khuyết nghiêm trọng trong Hiệp định Abraham: Họ giả vờ rằng vấn đề Palestine không tồn tại.
Bloomberg
