Buồn của đại gia Ả Rập: Siêu dự án 8.800 tỷ USD va vào thực tế đội vốn, chậm tiến độ, toà nhà 170km co cụm còn 2km, khu nghỉ dưỡng 4 tỷ USD thành nơi nhân viên đọc sách giết thời gian

Siêu dự án Neom được kỳ vọng trở thành cuộc cách mạng văn minh và kinh tế, đưa Saudi Arabia thoát phụ thuộc vào dầu mỏ. Song, tham vọng này đang mắc kẹt giữa khát vọng và thực tế khắ nghiệt.

Sự kiện khai trương một phần dự án Neom vào tháng 10 từng được kỳ vọng là lễ ra mắt hoành tráng cho một Saudi Arabia phiên bản mới. Will Smith, Tom Brady và nhiều ngôi sao nổi tiếng đã có mặt trên đảo cát Sindalah bên Biển Đỏ, nơi các du thuyền xa hoa neo đậu. Tuy nhiên, thực tế của Neom lại không hào nhoáng như những gì được vẽ ra trong bản thiết kế.

Sindalah, khu phát triển đầu tiên của Neom, bị chậm tiến độ hơn 3 năm và có chi phí đội lên gần 4 tỷ USD, gấp 3 lần dự toán ban đầu. Nhiều khách sạn chưa hoàn thiện. Gió lớn làm gián đoạn dịch vụ phà và sân golf, trong khi công trường vẫn ngổn ngang.

Thái tử Mohammed bin Salman, người đứng sau dự án Neom, bất ngờ không xuất hiện tại sự kiện. Việc thái tử vắng mặt khiến nhiều người tin rằng đây là dấu hiệu cho thấy sự bất bình. Theo tài liệu nội bộ của hội đồng quản trị Neom, riêng bữa tiệc khai trương đã tiêu tốn ít nhất 45 triệu USD.

Vài tuần sau, CEO Nadhmi al-Nasr rời ghế sau 6 năm, thay bằng đội ngũ mới để vực dậy dự án.

Kinh phí tăng vọt phá tan kỳ vọng

Neom được quảng bá là thành phố của tương lai với công nghệ tiên tiến. Đây cũng là dự án trụ cột của Saudi Vision 2030 nhằm giúp nước này thoát khỏi sự phụ thuộc vào dầu mỏ.

Nhưng thực tế, kế hoạch đầy tham vọng này đang gặp khó khăn. Tính đến nay, Saudi Arabia đã chi hơn 50 tỷ USD cho dự án, nhưng chi phí ngày càng leo thang, tiến độ chậm trễ và phạm vi giai đoạn đầu bị thu hẹp.

Theo một bản kiểm toán nội bộ dài hơn 100 trang, các giám đốc dự án và đối tác tư vấn như McKinsey & Co. đã đưa ra các giả định tài chính quá lạc quan để che giấu khó khăn và chi phí cao. Báo cáo cũng tìm thấy "bằng chứng về việc thao túng tài chính có chủ đích" của một số thành viên quản lý.

Tài liệu hội đồng từ mùa hè năm ngoái ước tính tổng chi phí để hoàn thiện Neom vào năm 2080 lên đến 8.800 tỷ USD—gấp 25 lần ngân sách thường niên của Saudi Arabia. Riêng giai đoạn đầu đến năm 2035 cần tới 370 tỷ USD. Dù chính phủ tài trợ phần lớn, các quan chức kỳ vọng sẽ thu hút đầu tư tư nhân để san sẻ gánh nặng.

Từ tầm nhìn đến thực tế

Ban đầu, Neom được kỳ vọng là trung tâm kinh tế quốc tế với quy định xã hội và pháp lý ít hạn chế hơn so với phần còn lại của Saudi Arabia. Thái tử từng ví dự án với kim tự tháp Ai Cập, nhấn mạnh rằng nó sẽ là "cuộc cách mạng văn minh" và dự kiến thu hút 9 triệu cư dân vào năm 2045.

Nhưng nhiều công trình dường như đang thách thức cả quy luật vật lý. Ví dụ điển hình là thiết kế "đèn chùm". Về cơ bản đây là một toà nhà kính rỗng hơn 30 tầng được treo ngược trên một cây cầu thép khổng lồ. Ý tưởng này do nhà thiết kế Olivier Pron (người từng làm việc với Marvel) đề xuất nhằm thu hút sự quan tâm của thái tử. Vì thái tử là một người hâm mộ trò chơi điện tử và phim khoa học viễn tưởng.

The Line cũng là một phần của Neom. Đây là siêu đô thị với hai toà nhà ốp kính song song dài 170 km và cao 500 m. Dự án đặt mục tiêu hoàn thành 16 km đầu của The Line trước năm 2030. Điều này tương đương với việc xây gấp 3 lần toàn bộ toà nhà trong khu Midtown Manhattan, đòi hỏi một lượng thép và kính khổng lồ.

Chi phí sẽ là một thách thức lớn. Công trường xây dựng giữa sa mạc, ít đường sá, không có cảng lớn, thiếu điện và thiếu nhân công. Tuy nhiên, những người phụ trách dự án đã thuyết phục rằng The Line sẽ có chi phí rẻ hơn so với các toà nhà chọc trời ở Riyadh.

Khu nghỉ dưỡng trượt tuyết Trojena cũng gặp vấn đề với chi phí khi số tiền nhảy vọt lên hơn 10 tỷ USD. Điều đó khiến tỷ lệ hoàn vốn giảm xuống 7%, thấp hơn so với mục tiêu là 9%. Để bù đắp cho chi phí xây dựng, giá phòng "glamping" tăng từ 216 USD lên 704 USD/đêm, còn phòng khách sạn "boutique hiking" từ 489 USD lên 1.866 USD/đêm.

Giảm quy mô, kéo dài tiến độ

Một yếu tố khiến chi phí tăng cao là chiều cao 500 m của The Line. Các nhân viên Neom nhiều lần đề xuất giảm xuống 300 m để tiết kiệm nhưng bị bác bỏ. Thái tử yêu cầu tìm cách cắt giảm chi phí ở phần khác.

Phần đường hầm 29 km xuyên núi bị tạm hoãn. Chiều dài của The Line giảm từ 16 km trong giai đoạn đầu xuống còn 2,4 km. Mục tiêu sẽ là hoàn thành 800 m đầu tiên vào năm 2034, trong đó có sân vận động tổ chức World Cup.

Tại Sindalah, khu nghỉ dưỡng vẫn chưa hoàn thiện. Nhà hàng không có khách, nhân viên phải đọc sách giết thời gian. Sân golf và khách sạn dù đã khai trương được 4 tháng vẫn chưa mở cửa cho công chúng.

Quan chức Saudi Arabia giờ đây gọi Neom là khoản “đầu tư thế hệ”. Họ kỳ vọng thành quả sẽ đến sau hàng chục năm nữa, thay vì trở thành động lực kinh tế từ 2030 như ban đầu.

Dù các dự án khác trong Vision 2030 như tăng lực lượng lao động nữ và phát triển tư nhân có tiến triển, Neom vẫn là tâm điểm khó khăn. Từ ý tưởng trung tâm quốc tế ít ràng buộc xã hội, Neom giờ đối mặt thách thức tài chính và thực tế khắc nghiệt.

Tham khảo WSJ