Việt Nam làm chủ công nghiệp đường sắt: Hòa Phát sản xuất ray, Thaco lắp toa, Trung Chính đào hầm, Viettel triển khai tín hiệu...

Việt Nam đặt mục tiêu làm chủ ngành công nghiệp đường sắt, từ sản xuất ray, toa xe đến hệ thống tín hiệu. Tuy nhiên, các doanh nghiệp cần cơ chế hỗ trợ cụ thể từ Nhà nước để mạnh dạn đầu tư. Hòa Phát, Thaco, Viettel và nhiều doanh nghiệp khác đã sẵn sàng tham gia cuộc chơi lớn.

Việt Nam cần tự chủ trong ngành công nghiệp đường sắt

Ngày 21/3, Bộ Xây dựng phối hợp với Hiệp hội Doanh nghiệp Cơ khí Việt Nam tổ chức hội thảo “Doanh nghiệp Việt với chương trình phát triển công nghiệp đường sắt Việt Nam”.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho biết, từ năm 1986 đến nay, Việt Nam đã làm chủ nhiều công nghệ trong 4 lĩnh vực giao thông gồm đường bộ, hàng không, hàng hải và đường thủy nội địa. Tuy nhiên, ngành đường sắt vẫn chậm phát triển do yêu cầu vốn đầu tư cao và cần đảm bảo chiều dài tuyến lớn để đạt hiệu quả. Vận tải đường sắt chỉ thực sự hiệu quả với cự ly từ 300km trở lên.

Năm 2022, Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng) đã tổng kết 10 năm thực hiện Kết luận 27 của Bộ Chính trị và tham mưu ban hành Kết luận 49, xác định giai đoạn 2025 - 2035 là thập kỷ phát triển đường sắt. Bộ đã trình Quốc hội 3 nghị quyết quan trọng về xây dựng đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng và hệ thống đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP. HCM.

Theo kế hoạch, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 làm chủ khảo sát, thiết kế, thi công các tuyến đường sắt tốc độ dưới 160 km/h và đường sắt đô thị. Về tín hiệu, từ năm 2030, Việt Nam sẽ sản xuất phần mềm, làm chủ thiết bị điều khiển, hệ thống điện động lực và sản xuất đầu máy, toa xe trong nước.

Thứ trưởng Huy cho rằng, Việt Nam có thể học hỏi từ Tây Ban Nha, Trung Quốc, Hàn Quốc - các nước phát triển đường sắt tốc độ cao qua chuyển giao công nghệ, thay vì tự phát triển toàn bộ. "Doanh nghiệp cần xác định rõ năng lực, định hướng tham gia thị trường, từ đó có đề xuất cụ thể về cơ chế, chính sách hỗ trợ từ Nhà nước" - ông Huy nhấn mạnh.

Theo Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam Trần Thiện Cảnh, nhu cầu sản phẩm công nghiệp đường sắt tập trung vào 4 nhóm chính gồm hạ tầng, đầu máy - toa xe, hệ thống tín hiệu và hệ thống điện sức kéo. Ngành đường sắt cần khoảng 28,7 triệu mét ray, 11.680 bộ ghi, 46 triệu thanh tà vẹt. Đến năm 2030, nhu cầu đầu máy khổ 1.000mm là 15 chiếc và 250 chiếc với khổ 1.435mm; đến 2045, con số này lần lượt là 150 và 2.000 chiếc. Toa xe khổ 1.000mm cần 26 chiếc vào năm 2030, tăng lên 160 chiếc vào năm 2045; toa xe khổ 1.435mm cần 1.760 chiếc vào năm 2030, tăng lên 10.144 chiếc vào năm 2045.

Hệ thống tín hiệu sẽ gồm đường sắt hiện hữu và điện khí hóa, trong khi hệ thống điện sức kéo dự kiến đầu tư 18 tuyến đường sắt điện khí hóa, sử dụng nguồn điện xoay chiều 1 pha 25kV.

PGS.TS Nguyễn Chỉ Sáng, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Cơ khí Việt Nam nhấn mạnh cần xây dựng lộ trình phát triển công nghiệp đường sắt gắn với quy hoạch dài hạn, đảm bảo thực hiện nhất quán. Ông đề xuất xác định tiêu chuẩn kỹ thuật để mô-đun hóa sản phẩm, tạo nền tảng nội địa hóa; lựa chọn sản phẩm, dịch vụ chiến lược để nội địa hóa theo từng giai đoạn, đưa vào điều kiện tiên quyết trong đấu thầu; giao nhiệm vụ cho một số doanh nghiệp Nhà nước và tư nhân trong thiết kế, chế tạo thiết bị quan trọng, đồng thời áp dụng cơ chế chỉ định thầu đối với một số hạng mục công nghiệp đường sắt.

"Việt Nam cần tự chủ trong phát triển các dự án đường sắt dưới 200 km/h (liên vùng và metro), bao gồm tư vấn thiết kế, quản lý dự án, thi công hạ tầng, chế tạo đầu máy - toa xe, tích hợp hệ thống tín hiệu, điều khiển đoàn tàu, bảo dưỡng sửa chữa. Nhà thầu nước ngoài bắt buộc phải liên danh với doanh nghiệp trong nước để đảm bảo tỷ lệ nội địa hóa" - ông Sáng nhấn mạnh.

Hòa Phát làm ray, Trung Chính đào hầm, Thaco lắp toa...

Tham luận tại hội nghị, các doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực xây lắp, viễn thông, thép, công nghiệp ô tô như Viettel, Tập đoàn Hòa Phát, Thaco, Công ty Trung Chính… khẳng định sẵn sàng nguồn lực để tham gia thị trường công nghiệp đường sắt. Tuy nhiên, Nhà nước cần có cơ chế, chính sách cụ thể về thuế, ưu đãi vốn vay và chỉ định thầu.

Ông Hồ Sỹ Hòa, Chủ tịch Công ty TNHH Thương mại và Xây dựng Trung Chính cho biết các doanh nghiệp xây dựng Việt Nam hiện đã làm chủ hoàn toàn công nghệ, biện pháp và thiết bị thi công hạng mục hầm, cầu. Điều họ mong đợi lúc này là Nhà nước sớm ban hành bộ tiêu chuẩn thiết kế, thi công, nghiệm thu cũng như kiểm tra chất lượng vật liệu và hạng mục thi công.

Bên cạnh đó, Bộ Xây dựng cần sớm trình Chính phủ, Quốc hội phương án về cơ chế lựa chọn nhà thầu để doanh nghiệp có cơ sở pháp lý, yên tâm đầu tư, chuẩn bị nguồn lực, công nghệ và thiết bị. Đồng thời, doanh nghiệp cần thời gian tìm hiểu, hợp tác với các đối tác trong và ngoài nước, tránh bị động khi triển khai dự án.

Về phía doanh nghiệp mình, ông Hòa khẳng định nếu được giao các hạng mục cầu, hầm, Trung Chính sẽ “vào việc ngay, không mất thời gian”.

Ông Nguyễn Việt Thắng, Tổng Giám đốc Tập đoàn Hòa Phát tự tin khẳng định doanh nghiệp có thể làm chủ công nghệ sản xuất ray chất lượng cao. Hòa Phát đã đầu tư dự án sản xuất ray, dự kiến cuối năm 2027 sẽ ra mắt sản phẩm đầu tiên.

Ông Thắng kiến nghị Chính phủ đặt hàng doanh nghiệp để đảm bảo đầu ra sản phẩm. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần sớm ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn cho các loại ray đường sắt, cho phép doanh nghiệp tham gia cùng bộ phận kỹ thuật để đảm bảo sản phẩm đáp ứng yêu cầu chất lượng.

Liên quan đến sản xuất phương tiện đầu máy, toa xe, ông Phạm Trường Tùng, Giám đốc Cao cấp Kỹ thuật - Công nghệ CTCP Công nghiệp Thaco cho biết doanh nghiệp có thể tham gia sản xuất toa xe. Tuy nhiên, cần được hưởng các chính sách ưu đãi về thuế và đất đai, chẳng hạn như miễn thuế nhập khẩu nguyên liệu, vật tư, linh kiện trong nước chưa sản xuất được, cũng như áp dụng ưu đãi đầu tư đối với dự án sản xuất sản phẩm công nghệ cao.

Các doanh nghiệp như Viettel, Tổng công ty Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam, FECON… cũng khẳng định đã có sự chuẩn bị và sẵn sàng tham gia dự án.

Trước các kiến nghị này, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho biết sẽ tiếp thu ý kiến doanh nghiệp, báo cáo cấp thẩm quyền để đưa ra chính sách cụ thể, tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong nước tham gia các dự án đường sắt hiện đại trong thời gian tới.

>> Siêu dự án đường sắt lớn nhất lịch sử: Chi 10 tỷ USD vào đầu máy, toa xe, Đèo Cả và THACO có đủ sức làm việc lớn?