Năm 2025, do tình hình kinh tế - chính trị thế giới có nhiều biến đổi, phòng vệ thương mại được dự báo tiếp tục gia tăng, mức độ phức tạp và quy mô của các vụ việc cũng tăng lên.
Sản xuất chế biến cá hộp xuất khẩu tại nhà máy thực phẩm đóng hộp KTC (khu cảng cá Tắc Cậu) Công ty Cổ phần thương mại Kiên Giang. Ảnh: Lê Huy Hải - TTXVN
Là điểm đến quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam khó tránh khỏi bão phòng vệ thương mại.
Do đó, việc tận dụng hiệp định thương mại tự do (FTA) và đa dạng hóa thị trường, tránh tăng trưởng xuất khẩu quá nóng vào một thị trường bị điều tra phòng vệ thương mại là điều doanh nghiệp Việt cần lưu ý. Bên cạnh những thông tin cảnh báo sớm, doanh nghiệp cần chủ động ứng phó với vụ kiện phòng vệ thương mại nhằm giảm rủi ro và tăng lợi thế cho hàng hoá xuất khẩu.
Với vị thế là quốc gia xuất khẩu hàng hoá có tăng trưởng cao trên thế giới, hàng Việt Nam đang đứng trước các thách thức bị các nước nhập khẩu hàng hoá áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. Trong khi đó, Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu năm 2025 tăng hơn 12% so với năm 2024, việc đa dạng giải pháp phòng vệ thương mại khi thâm nhập thị trường FTA là rất cần thiết.
Báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) cho thấy, Việt Nam đã tham gia vào nhiều FTA với các nước và khu vực trên thế giới. Những hiệp định này giúp doanh nghiệp có cơ hội tiếp cận thị trường quốc tế với thuế suất giảm hoặc miễn thuế. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu sản phẩm, đặc biệt là những mặt hàng có thế mạnh cạnh tranh của Việt Nam như nông sản, thủy sản và hàng công nghiệp nhẹ. Ngoài ra, FTA còn mang lại cơ hội tiếp cận các thị trường tiêu thụ lớn; đồng thời thúc đẩy doanh nghiệp tham gia vào các chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu.
Tuy nhiên, theo ông Tô Hoài Nam - Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng thư ký VINASME, những thách thức mà các doanh nghiệp đang phải đối mặt trong hành trình hội nhập cũng là rất lớn. Đó là nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa không có đủ năng lực vốn và khả năng cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn hơn và các đối thủ nước ngoài khi tham gia vào các thị trường quốc tế. Đa phần doanh nghiệp không có bộ phận pháp chế chuyên trách, dẫn đến việc thiếu hiểu biết về các quy định pháp lý, hợp đồng thương mại và quyền sở hữu trí tuệ, dễ gặp rủi ro trong giao dịch quốc tế.
Mặc dù thuế quan giảm, các biện pháp phi thuế quan như tiêu chuẩn kỹ thuật, quy định vệ sinh an toàn thực phẩm và các yêu cầu khác vẫn là trở ngại lớn đối với doanh nghiệp khi xuất khẩu hàng hóa. Doanh nghiệp cũng phải đối mặt với các rủi ro như biến động tỷ giá, giá nguyên liệu, hay các thay đổi chính sách thương mại quốc tế. Đây là một trong những yếu tố làm ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
Theo số liệu của Bộ Công Thương, tính tới ngày 25 tháng 3 năm 2025, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đã phải đối mặt với 282 vụ việc do nước ngoài điều tra với hàng xuất khẩu của Việt Nam, trong đó nhiều nhất là chống bán phá giá (153 vụ), tiếp đến là tự vệ (59 vụ), chống lẩn tránh thuế (39 vụ) và chống trợ cấp (31 vụ).
Gạo Tiền Giang được xuất khẩu sang thị trường Phillippines, Nam Phi, Trung Quốc, Hong Kong, Singapore… Ảnh: Hữu Chí - TTXVN
Đặc biệt, trong số vụ việc đều liên quan đến các mặt hàng xuất khẩu thế mạnh như: tôm, cá tra, thép, gỗ mà những sản phẩm có giá trị xuất khẩu trung bình và nhỏ như máy cắt cỏ, mật ong, đĩa giấy.
Việc các quốc gia tăng điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại là xu thế tất yếu. Tuy vậy, xu thế bảo hộ gia tăng đang gây áp lực đối với doanh nghiệp, ngành hàng là rất lớn, nhất là đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Giới chuyên gia, nhà quản lý dự báo mức độ phức tạp và quy mô của các vụ việc phòng vệ thương mại sẽ tăng lên. Do đó, để giảm thiểu các tác động tiêu cực đến hoạt động kinh doanh, doanh nghiệp cần nâng cao năng lực ứng phó với các vụ điều tra khi hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam tiếp tục có nhiều cơ hội để tiếp cận thị trường quốc tế.
Bà Nguyễn Thị Thu Trang - Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) khuyến nghị, với việc tham gia, ký kết nhiều FTA, doanh nghiệp cần tăng cường khai thác lợi thế này để đa dạng hoá thị trường xuất khẩu. Theo đó, ngoài việc đảm bảo tập trung tăng trưởng vào các thị trường lớn cần lên phương án tiếp cận với các thị trường khác. Điều này sẽ giúp cân bằng xuất khẩu trên phương diện khả năng ứng phó bù đắp về doanh thu và sản lượng cao hơn.
Cùng với đó, doanh nghiệp phải thường xuyên theo dõi sát sao chính sách thương mại của các quốc gia, thị trường xuất khẩu như chính sách thuế, chính sách về nguồn gốc hàng hoá, an toàn thực phẩm đối với người tiêu dùng, chính sách liên quan đến phòng vệ thương mại. Trong đó, doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng cần cân nhắc rủi ro về phòng vệ thương mại để xây dựng sản xuất, xuất khẩu hợp lý; chuẩn bị nguồn lực để đối phó với các nguy cơ kiện phòng vệ thương mại.
Theo ông Tạ Hoàng Linh- Vụ trưởng Vụ Thị trường nước ngoài (Bộ Công Thương) cho hay: Chủ nghĩa đơn phương về thương mại đang chiếm ưu thế trở lại, chính sách bảo hộ thương mại được các nước đang áp dụng ngày càng đa dạng và phức tạp. Nhiều đối tác thương mại lớn của Việt Nam đặc biệt là Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu (EU) đã không ngừng dựng lên những tiêu chuẩn và quy định mới liên quan đối với sản phẩm nhập khẩu, đặc biệt nhiều thị trường gia tăng điều tra áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại.
Sản xuất chế biến thủy sản xuất khẩu tại Công ty TNHH Huy Nam, khu cảng cá Tắc Cậu, xã Bình An, huyện Châu Thành (Kiên Giang). Ảnh: Lê Huy Hải - TTXVN
Đặc biệt, khu vực châu Âu, châu Mỹ, Hoa Kỳ và EU được coi là hai thị trường trọng điểm. Đây đều là những thị trường khó tính, có tiêu chuẩn cao và sử dụng ngày càng nhiều rào cản kỹ thuật và điều tra đối với hàng hoá xuất khẩu Việt Nam. Hơn nữa, Chính quyền Tổng thống Trump nhiệm kỳ 2 dự kiến sẽ ban hành hàng loạt chính sách mới, có khả năng tác động sâu rộng tới quan hệ kinh tế thương mại song phương.
Còn đối với EU, xu hướng bảo hộ đang gia tăng trong một số lĩnh vực, phản ánh nỗ lực theo đuổi việc xây dựng tự chủ chiến lược trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu đang gay gắt. Những biện pháp này có nguy cơ làm tăng chi phí nhập khẩu, gây phản ứng từ các đối tác thương mại lớn, làm phức tạp chuỗi cung ứng toàn cầu.
Để hạn chế rủi ro đối với hàng Việt Nam, Bộ Công thương đã triển khai Hệ thống cảnh báo sớm về phòng vệ thương mại thực hiện theo Quyết định số 316/QĐ-TTg. Hệ thống này cho phép, cơ quan quản lý quan sát, theo dõi toàn bộ hoạt động trao đổi thương mại giữa các nước trên thế giới đã phát sinh những vụ việc điều tra phòng vệ thương mại nào, với những ngành hàng nào.
Bên cạnh việc thu thập và phân tích các dữ liệu thông tin này, hệ thống cảnh báo sớm cũng dựa thêm vào những nguồn thông tin khác, như thông tin gửi về từ hệ thống hơn 60 thương vụ Việt Nam tại nước ngoài và các đối tác, tổ chức làm trong lĩnh vực phòng vệ thương mại,… liên quan đến nguy cơ, khả năng xảy ra điều tra phòng vệ thương mại, những xung đột giữa hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam với hàng hóa tại thị trường sở tại.
Ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, hệ thống đã cập nhật theo dõi trên 170 mặt hàng; trong đó, đưa ra danh sách cảnh báo sớm đối với 18 mặt hàng có nguy cơ bị điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. Điều này giúp các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp chủ động trong ứng phó với các biện pháp phòng vệ thương mại của nước ngoài và chủ động xây dựng chiến lược sản xuất, xuất khẩu, chuẩn bị nguồn lực; xây dựng kế hoạch ứng phó, giúp giảm thiểu tác động tiêu cực do biện pháp phòng vệ thương mại của nước ngoài
Thứ trưởng Phan Thị Thắng cho biết thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục tăng cường hiệu quả cảnh báo sớm các vụ việc phòng vệ thương mại của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam; đồng thời, tăng cường tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức của các bên liên quan trong lĩnh vực phòng vệ thương mại.
Doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu và nâng cao nhận thức, kỹ năng để kịp thời ứng phó khi phải đối mặt với các vụ việc phòng vệ thương mại; tăng cường phối hợp các cơ quan quản lý nhà nước và theo dõi thông tin cảnh báo của Bộ Công Thương, chuẩn bị nguồn lực để kháng kiện. Cùng đó, các Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài cần tăng cường theo dõi, phân tích và đánh giá chính sách thương mại của các nước sở tại, kịp thời tham mưu các biện pháp phản ứng chính sách phù hợp, đảm bảo quyền lợi của Việt Nam trong hội nhập kinh tế quốc tế.
Đồng thời tiếp tục nghiên cứu sâu về nhu cầu, thị hiếu và yêu cầu thị trường, từ đó tham mưu cho Bộ Công Thương về chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu, đưa ra khuyến cáo định hướng sản xuất, kinh doanh trong nước. Đặc biệt, các Thương vụ cần chủ động phối hợp với các cơ quan nước sở tại liên quan tới các vấn đề phát sinh, như vụ kiện hoặc vụ việc lừa đảo để bảo vệ quyền lợi chính đáng cho doanh nghiệp Việt Nam.
