Chuyên gia cảnh báo nguy cơ bong bóng tài sản khi tín dụng nới lỏng quá mức, đồng thời nhấn mạnh vai trò then chốt của khu vực tư nhân và tăng trưởng nội sinh thực chất.
Trong bối cảnh chính sách thuế quan của Mỹ tạo sức ép lớn lên xuất khẩu và FDI, nền kinh tế Việt Nam đang đối mặt với yêu cầu tái cơ cấu động lực tăng trưởng. Theo PGS.TS Phạm Thế Anh, Trưởng Khoa Kinh tế học (Đại học Kinh tế Quốc dân), nếu các gói kích cầu chỉ làm “tiền đi vào đất, vào cổ phiếu” thì đó không phải là tăng trưởng thật mà là bong bóng tài sản, dễ dẫn tới bất ổn vĩ mô.
Phát biểu tại Hội thảo Kinh tế Việt Nam năm 2024 và triển vọng năm 2025 tổ chức ngày 10/4/2025 tại Hà Nội, PGS.TS Phạm Thế Anh nhấn mạnh: “Nếu quá dễ dãi với tín dụng, chính sách tiền tệ, giải ngân đầu tư công để bằng mọi giá đạt mục tiêu tăng trưởng thì sẽ rất rủi ro cho nền kinh tế, nguy cơ lạm phát, mất giá tiền tệ, thâm hụt ngân sách và đặc biệt là bong bóng giá tài sản sẽ xuất hiện”.
Phân tích sâu sắc hơn, ông cho rằng động lực tăng trưởng cần được dẫn dắt bởi khu vực tư nhân và năng suất nội tại, chứ không thể dựa mãi vào những liều thuốc “kích cung” từ phía nhà nước nếu không đi kèm hiệu quả và thể chế hỗ trợ.
| PGS.TS Phạm Thế Anh phát biểu tại Hội thảo. |
Áp lực từ bên ngoài: Thuế quan Mỹ, FDI suy yếu, tiêu dùng trì trệ
PGS.TS Phạm Thế Anh cảnh báo rằng: “Nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào xuất khẩu và khu vực FDI hướng ra xuất khẩu. Vì vậy, những chính sách thuế quan hiện nay làm cho hàng hóa của Việt Nam khi xuất khẩu sang thị trường Mỹ trở nên đắt đỏ hơn. Đây là một rào cản rất lớn cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong năm nay”. Việc bị đánh thuế cao khiến hàng Việt Nam mất lợi thế cạnh tranh tại thị trường xuất khẩu lớn nhất, đồng thời tạo ra các rủi ro không lường trước với dòng vốn.
Không chỉ ảnh hưởng đến xuất khẩu, chính sách thuế quan của Mỹ còn làm xói mòn niềm tin đầu tư. Theo PGS.TS Phạm Thế Anh: “Chính sách thuế quan của Mỹ còn tạo ra sự bất ổn, phá vỡ những quy tắc, luật chơi trên thị trường quốc tế từ trước đến nay. Điều này tạo ra sự bất ổn, khiến cho dòng vốn FDI có thể chững lại hoặc suy giảm”. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu dịch chuyển và cạnh tranh khu vực gia tăng, Việt Nam sẽ khó duy trì mức tăng trưởng FDI như những năm trước.
Về cầu nội địa, PGS.TS Phạm Thế Anh thẳng thắn phân tích: “Tiêu dùng cũng không phải là một động lực tăng trưởng có thể bứt phá trong năm nay khi thu nhập của người dân không tăng nhanh trong mấy năm vừa qua khiến sức mua của người dân đã bị hạn chế đi rất nhiều”. Ngoài ra, ông chỉ ra các yếu tố phi kinh tế như “sự tăng nóng của thị trường bất động sản” và “thuế thu nhập cá nhân bất hợp lý” cũng đang bóp nghẹt khả năng chi tiêu và tích lũy của người dân, làm suy yếu động năng phục hồi của nền kinh tế.
Không thể kỳ vọng mãi vào đầu tư công
Trong khi xuất khẩu, FDI và tiêu dùng đều suy yếu, đầu tư công thường được kỳ vọng như một “liều thuốc thay thế”. Tuy nhiên, PGS.TS Phạm Thế Anh cảnh báo: “Việc đạt được tăng trưởng GDP hai con số hay trên 8% rất thách thức và rủi ro bởi nếu 'ép giải ngân' sẽ khó mang lại hiệu quả thu hút đầu tư tư nhân”. Thực tế cho thấy, giải ngân đầu tư công thường đi kèm với hiệu quả đầu tư thấp và rủi ro thất thoát nếu không có cải cách thể chế đi kèm.
Theo ông, không thể lấy đầu tư công làm động lực tăng trưởng dài hạn. “Nguồn lực đầu tư trong dài hạn phải đến từ khu vực tư nhân chứ không phải khu vực đầu tư công bởi so với nền kinh tế khu vực này rất nhỏ và ngân sách cũng không dồi dào để tài trợ ở mức cao cho các dự án này”. Điều đó nghĩa là cần cải thiện môi trường kinh doanh, minh bạch hóa thủ tục pháp lý, tháo gỡ các rào cản hành chính thì mới có thể khơi thông dòng vốn tư nhân và chuyển hóa thành tăng trưởng thực sự.
PGS.TS Phạm Thế Anh nhấn mạnh yếu tố “ổn định thể chế” là điều kiện tiên quyết: “Trong bối cảnh thế giới bất ổn như hiện nay thì môi trường đầu tư trong nước phải rất an toàn thì các doanh nghiệp mới đầu tư lâu dài”. Cụ thể, sự nhất quán trong luật pháp, dự báo chính sách ổn định và sự bảo vệ quyền tài sản là yếu tố sống còn để doanh nghiệp dám đầu tư vào sản xuất thay vì chạy theo đầu cơ ngắn hạn.
Tiền phải vào sản xuất, không thể chảy mãi vào tài sản tài chính
Một trong những cảnh báo trọng tâm của PGS.TS Phạm Thế Anh là về rủi ro tài chính hóa nền kinh tế. Ông nhận định: “Trường hợp tiền sẽ không đi vào sản xuất mà đi vào các bong bóng giá tài sản khiến chúng ta thất bại trong việc thu hút các nguồn lực tư nhân vào sản xuất kinh doanh, đầu tư, đổi mới công nghệ tạo ra tăng trưởng thực trong dài hạn”. Kịch bản này đã từng xảy ra tại nhiều quốc gia châu Á trước các cuộc khủng hoảng tài chính, và Việt Nam không nằm ngoài quy luật nếu dòng vốn tiếp tục chảy sai hướng.
Do đó, ông nhấn mạnh việc theo đuổi các chỉ tiêu tăng trưởng cần có giới hạn và tỉnh táo: “Có thể coi mục tiêu này là để phấn đấu chứ không phải đạt được bằng mọi giá”. Nếu duy trì mục tiêu 8% mà không tính tới diễn biến bất lợi từ bên ngoài và nội lực yếu bên trong, chính sách có thể bị cuốn vào vòng xoáy nới lỏng, dẫn đến những hệ quả về tỷ giá, lạm phát và mất cân đối ngân sách.
Thay vì “thả nổi” chính sách tiền tệ, ông đề xuất phải thiết kế lại các kênh dẫn vốn vào sản xuất, công nghiệp chế biến chế tạo, nông nghiệp công nghệ cao và logistics. Đồng thời, phải ngăn chặn dòng vốn tín dụng chảy tràn vào bất động sản và chứng khoán, những lĩnh vực vốn dễ tạo bong bóng nhưng không đóng góp nhiều vào năng suất xã hội.
Lời cảnh báo mang tính tổng kết của ông là thông điệp rõ ràng: Không có tăng trưởng thật nếu tiền chỉ đi vào đất, vào cổ phiếu. Chỉ khi nào dòng vốn được điều phối hiệu quả vào các khu vực tạo ra giá trị thực – từ năng suất lao động, công nghệ cho tới đổi mới sáng tạo – thì Việt Nam mới có thể xây nền tảng tăng trưởng bền vững và không bị mắc kẹt trong chiếc bẫy “con số ảo”.
>> GDP tăng mạnh nhưng thể chế chưa chuyển động kịp: Việt Nam phải bước vào 'hành lang hẹp' nếu muốn bứt phá
