Một nước chuyển đổi xanh thành công "quá đà", giá điện 0 đồng làm tê liệt cả ngành điện gió

Ngành công nghiệp điện gió của Thụy Điển đang trở thành nạn nhân bởi chính sự thành công của họ - theo báo cáo của Bloomberg hôm 6/12.

Giá năng lượng bằng 0 ở Thụy Điển

Thụy Điển sở hữu một trong những mạng lưới điện xanh hàng đầu thế giới, hầu như hoàn toàn dựa trên nền tảng thủy điện, điện hạt nhân và điện gió, bảo đảm cho khoảng 1/4 nguồn cung của quốc gia. Nhưng cần nhiều hơn nữa để điện khí hóa phần còn lại của nền kinh tế.

Việc xây dựng hàng nghìn tuabin gió ở Thụy Điển trong hai thập kỷ qua khiến sản lượng điện dư thừa đến mức giá đến ngày càng giảm xuống mức dưới 0, cả tính theo ngày và theo giờ. Giá điện cũng được dự kiến sẽ ở mức rất thấp trong nhiều năm.

Sự hỗn loạn của thị trường đang làm các nhà đầu tư nản lỏng. Họ không muốn tài trợ những dự án năng lượng tái tạo mới bởi giá bán điện thấp không đem lại nhiều lợi nhuận. Hoài nghi cũng dấy lên về nhu cầu trong tương lai khi một số siêu dự án công nghiệp xanh, được kỳ vọng tiêu thụ nhiều điện, bị trì hoãn hay hủy bỏ.

Vào ba năm trước, Thụy Điển đã kết thúc chương trình trợ cấp chính dành cho các dự án năng lượng tái tạo mới. Điều này mở ra một góc nhìn mới về thị trường đầu tư năng lượng sạch phụ thuộc hoàn toàn vào giá năng lượng. Thụy Điển đã trở thành một điển hình ở châu Âu, trong khi các thị trường như Anh, Pháp hay Đức vẫn dành nhiều ưu đãi cho lĩnh vực này.

Bên cạnh giá điện lao dốc, ngành công nghiệp điện gió của Thủy Điện vốn đã đối mặt với nhiều trở ngại, từ chi phí tuabin và lãi suất tăng cao cho đến sự phủ quyết của các địa phương và quân đội, cũng như khó khăn trong việc kết nối điện lưới. 

"Đó chắc chắn là một tình huống đầy thách thức," bà Matilda Afzelius, giám đốc điều hành khu vực Bắc Âu của Renewable Energy Systems (RES), công ty phát triển dự án năng lượng xanh ở hơn 20 nước trên khắp thế giới, nói với Bloomberg.

"Chúng tôi chắc chắn đang phải đối mặt với trở ngại, mọi thứ đều chậm chạp hơn so với kỳ vọng."

Cách mạng công nghệ xanh rơi vào bất ổn

Sự đình trệ đang đe dọa mục tiêu tham vọng của Thụy Điển là đạt được mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2045, sớm hơn so với mục tiêu vào giữa thế kỷ mà Liên minh châu Âu (EU) đưa ra.

Không chỉ có Thụy Điển, mục tiêu toàn cầu nhằm tăng gấp ba công suất năng lượng tái tạo đến năm 2030 đang bị kìm hãm bởi quá trình triển khai tuabin gió đang diễn ra quá chậm - theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA).

Theo dữ liệu mới nhất từ nhóm công nghiệp Svensk Vindenergi, Thụy Điển không đặt hàng tuabin mới nào kể từ Quý 1 năm nay. 

Công ty tư vấn Ernst & Young cho hay, hiện phải mất tới 8,5 năm để đưa một công viên điện gió ở Thụy Điển từ khi nộp đơn đến khi đi vào hoạt động, tăng so với mức 2,5 năm vào năm 2010. Khoảng thời gian kéo dài này tạo ra thách thức đáng kể cho các nhà phát triển và nhà đầu tư, đặc biệt là trong điều kiện thị trường mà nhu cầu về năng lượng tái tạo đang tăng nóng.

Trong khi cuộc cách mạng công nghệ xanh ở quốc gia Bắc Âu này rơi vào bất ổn và giới phân tích đưa ra dự báo khác nhau về tăng trưởng nhu cầu đối với điện gió, chính phủ Thụy Điển vẫn kỳ vọng nhu cầu sẽ tăng gấp đôi trong vòng hai thập kỷ tiếp theo.

Có một điều rõ ràng là sự gia tăng sản lượng điện gió có vai trò then chốt trong đáp ứng nhu cầu tăng nhanh. Công suất điện gió lắp đặt của Thụy Điển đứng thứ tư trong EU, đạt tổng cộng khoảng 16.400 megawatt vào cuối năm ngoái.

Theo Bloomberg, các nước khác vẫn đang tìm cách phi carbon hóa bằng nguồn trợ cấp dựa vào năng lượng hóa thạch, vô hình trung khiến giá điện tăng cao. Ví dụ, giá điện bình quân ở Bắc Âu năm nay là khoảng 36 euro (37,90 đô la) cho 1 MWh, bằng khoảng một nửa giá điện ở thị trường lớn nhất châu Âu là Đức.

"Chênh lệch giá có thể gia tăng hơn nữa nếu nhu cầu trì trệ," nhà phân tích trưởng Sigbjorn Seland của StormGeo AS ở Oslo, người dành hơn hai thập kỷ quan sát thị trường, chỉ ra. 

"Giá có thể về gần mức 0 trong thời gian dài" ở một số thị trường tại Bắc Âu trong giai đoạn 2025-2027, ông Seland nêu.

Dù các doanh nghiệp tiện ích, quản lý tài sản và các quỹ đầu tư vào công viên điện gió nhắm đến tương lai dài hạn hơn, nhưng thực trạng hiện nay vẫn là tín hiệu đáng ngại.

"Các nhà đầu tư hiển nhiên là lo lắng khi nhìn vào diễn biến ở Bắc Âu, và họ sẽ nghĩ liệu điều đó có thể xảy ra ở những nơi khác hay không?" giám đốc hãng cố vấn công nghiệp Baringa Partners, Yinfan Zhang, nói.

"Tây Ban Nha là một ví dụ. Chúng ta thấy ở đây có nhiều dự án năng lượng mặt trời và giá năng lượng đang bị đẩy xuống khá thấp."

Trong nửa đầu năm 2024, 12 trong số 16 dự án điện gió mới ở Thụy Điển đã bị chính quyền các địa phương bác bỏ bằng quyền phủ quyết. 3 trong 4 dự án còn lại thì bị quân đội "tuýt còi" - dữ liệu của Svensk Vindenergi thể hiện.

"Xét từ góc độ cấp phép thì đây là thời điểm khó khăn nhất kể từ khi tôi bước vào ngành này hơn 25 năm trước," bà Matilda Afzelius nói. "Các đơn xin cấp phép cứ như vậy không được phê duyệt."

Hệ quả là công ty RES của bà Afzelius cũng như nhiều nhà phát triển khác ở Thụy Điển đang phải đa dạng hóa vào các công nghệ khác ngoài điện gió, ví dụ như năng lượng mặt trời, pin và năng lượng hydro. 

RES vừa phải bán một dự án nhiên liệu hàng không xanh ở Thụy Điển cho hãng quản lý tài sản Đức Prime Capital AG. 

"Mọi thứ mất quá nhiều thời gian trong ngành điện gió," bà Afzelius nói. "Nói một cách đơn giản thì chúng tôi cần phải quay vòng vốn nhanh hơn."

Điện gió khó cạnh tranh với điện hạt nhân?

Một số thị trường đối mặt với sự phản đối các dự án điện gió trên bờ đã chuyển hướng ra ngoài khơi. Điều đáng ngạc nhiên là Thụy Điển hầu như không có sản lượng điện gió ngoài khơi dù nước này sở hữu đường bờ biển dài nhất trong các nước vùng Baltic.

Vào cuối tháng trước, chính phủ Thụy Điển gây chấn động khi hủy bỏ 13 đơn xin cấp phép cho các dự án ở biển Baltic. Lý do đưa ra là các dự án có thể làm tổn hại năng lực phòng thủ của đất nước trước Nga. 

"Chúng tôi khá tin tưởng vào việc có thể tìm ra giải pháp để đáp ứng nhu cầu của lực lượng vũ trang cũng như chính phủ, bởi chúng tôi đã có kinh nghiệm về hợp tác với quân đội và tìm ra các giải pháp có lợi chung tại các nước vùng Baltic khác như Đức, Ba Lan và Đan Mạch," CEO Mads Nipper của hãng năng lượng Orsted nói với Bloomberg.

Một mối quan ngại khác đối với ngành điện gió là kế hoạch lạc quan của chính phủ Thụy Điển đối với các dự án hạt nhân mới. Đề xuất bao gồm mức giá hợp đồng chênh lệch trong thời hạn 40 năm, tương đương 70 euro/MWh. Ngay cả những dự án điện gió tốt nhất cũng khó cạnh tranh với mức giá đó.

Động lực tài chính để đầu tư vào các lò phản ứng mới là rất lớn bất chấp giá thị trường - theo Andreas Ivert, giám đốc cấp cao về tài chính doanh nghiệp tại EY.

"Kết quả có thể làm giảm giá năng lượng, giá âm thường xuyên hơn, và một thị trường nơi điện gió và điện mặt trời phải vật lộn để cạnh tranh với điện hạt nhân được trợ cấp," ông Ivert nói.