“Tôi có thể trả tiền cho bạn bằng cách nào?”. Ở Cuba, câu hỏi này không còn dừng lại ở chuyện thanh toán bằng tiền mặt hay thẻ khi mà người dân phải bối rối với sự tồn tại của bốn loại tiền tệ khác nhau, biến họ thành những trader bất đắc dĩ khi luôn phải tìm cách tối ưu hoá giá trị số tiền của mình.
Với Pedro Gonzalez, một kỹ sư 68 tuổi đã nghỉ hưu do đất nước bị khủng hoảng kinh tế và lạm phát nghiêm trọng, mỗi lần đi mua sắm dù nhỏ cũng đầy vất vả.
Ông phải tự hỏi: “Mình sẽ mua ở đâu? Tỷ giá hối đoái là bao nhiêu? Có đáng để mình đổi qua loại tiền đó không?”
Vào năm 2021, Chính phủ Cuba đã hợp nhất hai loại tiền tệ quốc gia đang lưu hành trong nước: đồng peso của Cuba và đồng peso có thể chuyển đổi được liên kết với đồng USD và cũng có thể đổi sang các loại ngoại tệ khác.
Ý tưởng của việc đó là làm cho nền kinh tế của hòn đảo này - vốn từ lâu bị hạn chế dưới sự kiểm soát chặt chẽ của nhà nước, khi Chính phủ sở hữu và quản lý hầu hết các doanh nghiệp - trở nên hấp dẫn hơn đối với nhà đầu tư nước ngoài.
Thay vào đó, 4 loại tiền tệ đã được đưa vào sử dụng. Điều này càng làm suy yếu nền kinh tế vì chúng “làm biến dạng giá cả” trong mối quan hệ với nhau, Pavel Vidal, giáo sư tại Đại học Javeriana ở Cali, Colombia, cho biết.
Tùy thuộc vào nhà hàng, cửa hàng hoặc dịch vụ, người dân có thể thanh toán bằng peso Cuba, USD, Euro hoặc MLC - một loại tiền ảo được Chính phủ cho ra mắt vào năm 2019.
MLC được sử dụng bằng cách nạp USD vào một chiếc thẻ từ. Thẻ này chỉ có thể dùng để mua hàng tại các cửa hàng quốc doanh. Tuy nhiên, chúng không thể đổi lại thành USD dưới dạng tiền mặt.
Và đồng Peso của Cuba phải chịu hai tỷ giá hối đoái chính thức khác nhau: một dành cho doanh nghiệp và một dành cho cá nhân. Ngoài ra, còn có tỷ giá “phi chính thức” thứ ba, trong đó 1 USD có thể đổi được nhiều peso hơn trên đường phố.
“Không nền kinh tế nào có thể tăng trưởng và phát triển trong những điều kiện tiền tệ và tỷ giá hối đoái này”, Vidal nêu quan điểm.
Với tình trạng thiếu nhiên liệu, thực phẩm và thuốc men trên diện rộng, “chúng tôi phải hết sức chú ý đến các cơ chế tiền tệ này để tận dụng tối đa số tiền của mình”, Gonzalez nói.
Ông nói với AFP rằng bản thân đã chứng kiến những đồng peso của mình “bốc hơi như nước” trong cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất ở Cuba trong 30 năm qua.
Quốc đảo này đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi hậu quả của đại dịch COVID-19 đối với ngành du lịch trọng điểm, cũng như việc thắt chặt các lệnh trừng phạt của Mỹ trong những năm gần đây và những điểm yếu về cơ cấu kinh tế.
Theo ước tính chính thức, nền kinh tế Cuba đã giảm 2%, còn lạm phát đứng ở mức 30% vào năm 2023, một con số mà các chuyên gia tin rằng thấp hơn thực tế.
Tình cảnh ảm đạm này đã khiến khoảng 5% dân số phải rời khỏi đất nước để tìm sinh kế, và phần lớn số đó là sang Mỹ, trong làn sóng di cư lớn nhất kể từ cuộc cách mạng của Fidel Castro.
Pedro Gonzalez cho biết ông sẽ không thể vượt qua được những khó khăn hiện tại nếu không có sự giúp đỡ của con trai ông, người đã di cư sang Mỹ và gửi USD về cho ông.
Ông nạp một ít trong số tiền này vào thẻ MLC của mình và sau đó đổi những đồng USD còn lại lấy peso để mua sắm tại các doanh nghiệp tư nhân nhỏ đã được phép kinh doanh từ năm 2021.
Mặc dù các cửa hàng này cung cấp nhiều sản phẩm hơn nhưng giá cả thường vượt quá tầm mà hầu hết người dân có thể mua được khi mức lương trung bình của họ chỉ là 4,200 peso (35 USD).
Anna Valls, 80 tuổi, cho thuê một căn phòng trong nhà bà ở Havana để kiếm peso, sau đó bà đưa tiền cho một người bạn, nhờ họ chuyển một số MLC của họ vào thẻ của bà.
“Đó là cách chúng tôi tồn tại”, bà nói với AFP bên ngoài một cửa hàng tạp hóa quốc doanh.
