Việc Ngân hàng Nhà nước cho phép các ngân hàng thương mại được quyền mua lại ngay trái phiếu doanh nghiệp chưa niêm yết thay vì phải đợi sau 12 tháng như quy định hiện hành được giới chuyên gia đánh giá là nhằm giải tỏa áp lực đáo hạn hơn là mở cửa cho ngân hàng mạnh tay đầu tư vào trái phiếu.
Bước đầu gỡ nghẽn dòng tiền
Cuối tuần qua, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư số 03/2023/TT-NHNN quy định ngưng hiệu lực thi hành khoản 11, Điều 4, Thông tư số 16/2021/TT-NHNN ngày 10/11/2021 quy định việc tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài mua, bán TPDN. Thời gian tạm ngưng là từ nay đến 31/12/2023.
Theo các chuyên gia kinh tế, Thông tư 03 sẽ cho phép các ngân hàng chủ động, linh hoạt mua lại trái phiếu của nhà đầu tư cá nhân, qua đó tăng tính thanh khoản cho thị trường, giảm áp lực đáo hạn trái phiếu, cũng là cách để tăng vai trò tạo lập thị trường của ngân hàng.
Thực tế, quý I/2023, sức cầu của thị trường TPDN vẫn phụ thuộc vào ngân hàng, trong bối cảnh nhà đầu tư cá nhân tháo chạy. Báo cáo của Bộ Tài chính cho thấy, trong quý I/2023, nhà đầu tư tổ chức chiếm 99,99% bên mua, trong đó ngân hàng là 77%. Tuy vậy, nhìn chung sức mua thị trường èo uột, thị trường đang bị tắc ở khâu mua lại do ngân hàng không được mua TPDN chưa niêm yết sau khi bán.
Ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch FiinGroup cho rằng, quy định trên có ý nghĩa nhiều nhất với các tổ chức tín dụng trong bối cảnh áp lực mua lại trái phiếu thời gian vừa qua khi nhà đầu tư yêu cầu tất toán trước hạn. Điều này sẽ tháo gỡ áp lực mà một số tổ chức tín dụng đang gặp phải do trước đó đã phân phối cho nhà đầu tư trong khi Tổ chức phát hành gặp khó khăn về dòng tiền và không thể mua lại. Quy định này cũng rất hợp lý trong bối cảnh thị trường thứ cấp tập trung trên HNX chưa đi vào hoạt động.
Tuy vậy, với doanh nghiệp phát hành, Thông tư 03 chưa gỡ được vướng mắc lớn nhất hiện nay của thị trường TPDN. Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM cho rằng, Thông tư 03 vẫn chưa cho phép tổ chức tín dụng được mua TPDN phát hành với mục đích cơ cấu nợ trong khi đây là mong muốn lớn nhất của doanh nghiệp bất động sản hiện nay (phát hành TPDN để đảo nợ). Ngoài ra, thời gian tạm hoãn quy định trên (8 tháng), theo ông Châu là quá ngắn, chưa đủ để thị trường vượt qua khó khăn.
“Doanh nghiệp rất mừng vì Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư 03 song đề nghị NHNN tiếp tục bãi bỏ quy định cấm tổ chức tín dụng được mua TPDN phát hành với mục đích cơ cấu lại các khoản nợ của chính doanh nghiệp phát hành để bảo đảm sự phù hợp với khoản 2, Điều 1, Nghị định 65/2022/NĐ-CP”, ông Châu đề nghị.
Suốt 3 tuần đầu tháng 4/2023, thị trường TPDN trầm lắng, không ghi nhận bất kỳ đợt phát hành nào. Trước đó, phát hành TPDN bất ngờ sôi động trở lại trong tháng 3/2023, nhưng hầu như của các doanh nghiệp ít tên tuổi và cũng không loại trừ mục đích cơ cấu nợ. Trong 4 tháng đầu năm, huy động vốn từ TPDN tăng trưởng âm khi lượng phát hành mới thấp hơn lượng TPDN phải mua lại trước hạn và đến hạn.
Gánh nặng trái phiếu đáo hạn những tháng cuối năm vẫn đang rất lớn. Theo ước tính của FiinRatings, trái phiếu doanh nghiệp bất động sản năm nay lên tới khoảng 120.000 tỷ đồng. Từ đầu năm đến nay, thị trường đã chứng kiến hàng chục doanh nghiệp bất động sản mất khả năng thanh toán.
Cổ đông bất an, ngân hàng sẽ thận trọng với TPDN
Toàn hệ thống đang có 17 ngân hàng đang nắm giữ trái phiếu doanh nghiệp. Trong đó, 5 ngân hàng nắm giữ trái phiếu doanh nghiệp nhiều nhất là MB, Techcombank, VPBank, TPBank, SHB. Sự khủng hoảng của thị trường TPDN, bất động sản năm qua đã gây lo lắng rất nhiều cho cổ đông các ngân hàng này. Tại ĐHĐCĐ thường niên năm 2023, cổ đông hàng loạt ngân hàng đã bày tỏ nỗi lo về nợ xấu trái phiếu.
Chính vì vậy, dù cánh cửa đầu tư TPDN đã hé mở, song các chuyên gia cho rằng, các ngân hàng cũng sẽ rất thận trọng với đầu tư TPDN. Thực tế, trong quý I/2023, nhiều ngân hàng đã giảm lượng TPDN nắm giữ.
Trả lời cổ đông tại ĐHĐCĐ thường niên mới đây, ông Nguyễn Đức Vinh, Tổng giám đốc VPBank cho hay, khối lượng TPDN nắm giữ tại ngân hàng này chỉ hơn 30.000 tỷ đồng, giảm 5.000 tỷ đồng so với cuối năm 2023 và dự kiến sẽ tiếp tục giảm xuống 20.000 tỷ đồng vào cuối tháng 6/2023.
Tỷ lệ nợ xấu TPDN tại các ngân hàng hiện nay chưa có thống kê. Tất cả lãnh đạo ngân hàng thương mại đều khẳng định các khoản đầu tư TPDN đều an toàn. Trả lời cổ đông mới đây, Tổng giám đốc VPBank cho hay, 100% TPDN được VPBank đầu tư có tài sản đảm bảo, ngân hàng hoàn toàn có thể xử lý, thu hồi nợ nếu trái phiếu có vấn đề.
Tương tự, tại ĐHĐCĐ thường niên của Techcombank mới đây, nhiều cổ đông bày tỏ bất an khi ngân hàng có mức độ tập trung quá lớn vào TPDN và bất động sản. Trấn an cổ đông, Chủ tịch Techcombank Hồ Hùng Anh cho rằng, nợ xấu tín dụng bất động sản và trái phiếu doanh nghiệp tại Techcombank đang được kiểm soát tốt.
Tương tự, tại SHB, bà Ngô Thu Hà, Tổng giám đốc SHB cũng cho hay, toàn bộ TPDN (13.186 tỷ đồng cuối năm 2022) của ngân hàng này đều có tài sản đảm bảo. Tất cả các dự án TPDN mà SHB đầu tư đều có dòng tiền tốt. Hiện các nhà phát hành này đều thanh toán đầy đủ, đúng hạn cho Ngân hàng.
Khả năng, thị trường bất động sản sẽ còn tiếp tục trầm lắng giai đoạn tới và những doanh nghiệp sử dụng đòn bẩy tài chính quá lớn, có nhiều dự án chưa hoàn thiện pháp lý sẽ tiếp tục khó khăn. Theo FiinGroup, khả năng trả nợ của các doanh nghiệp bất động sản đang yếu đi, tỷ lệ nợ xấu trái phiếu hiện đang ở mức hơn 14,3% và sẽ tiếp tục gia tăng nửa cuối năm.
Mặc dù khả năng ngân hàng bơm tiền giải cứu TPDN là không xảy ra, song theo các chuyên gia phân tích, các động thái gần đây của Chính phủ và NHNN như: giảm lãi suất điều hành, ban hành Nghị định 08/2023/NĐ-CP về TPDN, ban hành Nghị quyết số 33/NQ-CP về tháo gỡ và thúc đẩy thị trường bất động sản, ban hành Thông tư 02/2023/TT-NHNN về cơ cấu nợ, lập tổ công tác gỡ vướng cho các dự án của Novaland và DIC Corp… đang dần gỡ nghẽn dòng tiền. Đây cũng là tiền đề để thị trường TPDN dần khôi phục trở lại.
