Công khai lãi suất cho vay bình quân và cuộc đua tín dụng

Việc công bố lãi suất cho vay bình quân có thể sẽ trở thành một công cụ quan trọng để các ngân hàng cạnh tranh thu hút khách hàng tín dụng trong giai đoạn tới, nhất là khi chính sách cho vay trả nợ ngân hàng khác đã được nhiều ngân hàng triển khai mạnh mẽ trong thời gian gần đây.

• Đa dạng sản phẩm tín dụng để doanh nghiệp ngành lúa gạo tiếp cận dễ hơn
• Gói tín dụng 120.000 tỉ đồng cần giải ngân đúng mục tiêu và hiệu quả

Cạnh tranh bằng lãi suất

23,4% là mức lãi suất cho vay bình quân trong tháng 2-2024 của FE Credit được công bố gần đây, đánh dấu là một trong những tổ chức tín dụng (TCTD) đầu tiên công bố số liệu này theo yêu cầu của cơ quan quản lý.

Từ đầu năm đến nay, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) liên tục yêu cầu các TCTD phải công bố công khai lãi suất cho vay bình quân trên trang web, như tại Hội nghị ngành ngân hàng, Chỉ thị 01/CT-NHNN hay tại Hội nghị trực tuyến toàn ngành về đẩy mạnh tín dụng ngân hàng năm 2024 gần đây. Mới nhất, trong Công điện số 18/CĐ-TTg ngày 5-3-2024 về điều hành tăng trưởng tín dụng năm 2024, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu NHNN chỉ đạo các TCTD công bố công khai lãi suất cho vay bình quân để người dân, doanh nghiệp thuận lợi trong việc tiếp cận tín dụng, lựa chọn ngân hàng để vay vốn. Còn đại diện NHNN cũng cho rằng việc các ngân hàng công bố lãi suất cho vay sẽ đảm bảo sự công bằng, khách quan trong cạnh tranh.

Trong bối cảnh nền kinh tế vẫn đang tăng trưởng chậm, nhu cầu vay vốn chưa thật sự mạnh mẽ trở lại, thậm chí tính đến ngày 16-2-2024 tăng trưởng tín dụng còn đang ghi nhận mức giảm 1% so với cuối năm 2023, việc tìm kiếm khách hàng tốt có nhu cầu vay là không dễ. Do đó, việc công bố lãi suất cho vay bình quân có thể sẽ trở thành một công cụ quan trọng để các ngân hàng cạnh tranh thu hút khách hàng tín dụng trong giai đoạn tới, nhất là khi chính sách cho vay trả nợ ngân hàng khác đã được nhiều ngân hàng triển khai mạnh mẽ trong thời gian gần đây.

Cơ cấu cho vay theo hướng bán lẻ hay bán buôn sẽ dẫn tới chênh lệch lớn về mức lãi suất cho vay bình quân giữa các ngân hàng.

Tuy nhiên, việc công bố lãi suất cho vay bình quân như thế nào hay tính toán ra sao vẫn chưa có những quy định rõ ràng.

Phía NHNN xác định thông tin được công bố là lãi suất cho vay bình quân, không phải lãi suất cho vay với từng đối tượng, từng doanh nghiệp hay từng loại hình. Để tránh hiểu lầm khi công bố lãi suất cho vay bình quân, NHNN không giới hạn các TCTD công bố chi tiết các nhóm khách hàng, phân loại khách hàng.

Nhưng mức lãi suất cho vay bình quân này được tính toán trên các khoản dư nợ phát sinh mới trong một giai đoạn, hay là tính toán trên tổng dư nợ hiện có của TCTD? Tùy vào cách tính sẽ có những kết quả khác biệt đáng kể.

Nếu tính lãi suất cho vay bình quân trên dư nợ phát sinh mới, thực tế thời gian qua cũng đã có một số ngân hàng lớn thỉnh thoảng công bố, và mức này thường biến động theo xu hướng lãi suất gần nhất. NHNN cũng có theo dõi từ báo cáo định kỳ của các ngân hàng theo tiêu chí này và công bố khá thường xuyên trong năm 2023.

Ngược lại, nếu tính theo tổng dư nợ hiện có, mức lãi suất cho vay bình quân này sẽ bị ảnh hưởng bởi (i) các khoản nợ cũ có lãi suất cao trong quá khứ; (ii) lãi suất của các khoản nợ xấu liệu có đang bị tính theo lãi suất quá hạn. Rõ ràng các ngân hàng không muốn công bố một mức lãi suất cho vay được tính toán ra kết quả cao hơn quá nhiều so với mặt bằng chung, vì sẽ ảnh hưởng đến lợi thế cạnh tranh, khi khách hàng sẽ lựa chọn ngân hàng vay ngay từ tiêu chí lọc đầu tiên là mức lãi suất cho vay bình quân.

Và những thách thức

Với cấu trúc vốn và chiến lược kinh doanh khác nhau, việc phải công bố lãi suất cho vay bình quân sẽ càng tạo ra những thách thức cạnh tranh lớn. Đặc biệt là với nhóm ngân hàng có quy mô nhỏ, chi phí vốn đầu vào cao, vốn tự có thấp, khả năng tiếp cận các nguồn vốn tài trợ khác bị hạn chế, tính đa dạng hóa trong nguồn vốn huy động đầu vào thấp.

Ngược lại, lợi thế lớn sẽ thuộc về nhóm ngân hàng có lãi suất đầu vào thấp, gồm các ngân hàng có mạng lưới rộng, thương hiệu tốt nên niêm yết khung lãi suất tiết kiệm thấp như nhóm ngân hàng gốc quốc doanh; nhóm có lượng tiền gửi thanh toán của khách hàng doanh nghiệp lớn giúp tỷ lệ tiền gửi CASA cao; nhóm có lượng tiền gửi ngoại tệ lớn; nhóm có khả năng tiếp cận các nguồn vốn tài trợ thương mại quốc tế giá rẻ. Chênh lệch lớn ở chi phí vốn đầu vào giữa các ngân hàng sẽ kéo theo phân hóa đáng kể ở lãi suất cho vay đầu ra.

Chiến lược và phân khúc khách hàng tín dụng trọng tâm cũng sẽ ảnh hưởng đến mức lãi suất cho vay bình quân của các ngân hàng.

Cụ thể, những TCTD có chiến lược phát triển bán buôn, tỷ trọng cho vay khách hàng doanh nghiệp lớn với các khoản vay sản xuất kinh doanh, bổ sung vốn lưu động thường có kỳ hạn ngắn, hoặc cho vay các lĩnh vực ưu tiên theo định hướng của Chính phủ với lãi suất ưu đãi, dĩ nhiên sẽ có mức lãi suất cho vay bình quân thấp.

Ngược lại, những tổ chức có thế mạnh về cho vay bán lẻ, tệp khách hàng tín dụng cá nhân là chủ yếu, các sản phẩm tín dụng trọng tâm là cho vay tiêu dùng, mua nhà đất, ô tô, với kỳ hạn vay dài, các sản phẩm cho vay tín chấp, dĩ nhiên lãi suất cho vay bình quân sẽ cao hơn nhiều.

Nói cách khác, cơ cấu cho vay theo hướng bán lẻ hay bán buôn sẽ dẫn tới chênh lệch lớn về mức lãi suất cho vay bình quân giữa các ngân hàng.

Theo đó, các ngân hàng với mức lãi suất cho vay bình quân thấp sẽ có lợi thế ngay từ ban đầu trong việc thu hút khách hàng tín dụng. Vì vậy, việc công bố lãi suất cho vay bình quân nhưng chi tiết hơn theo từng phân khúc khách hàng, theo sản phẩm vay có thể sẽ là lựa chọn phù hợp hơn của một số ngân hàng, để dễ có tiêu chí tương đồng khi muốn so sánh với các tổ chức khác.

Lãnh đạo một số ngân hàng từng đề xuất NHNN có hướng dẫn chi tiết về việc này để thực hiện thống nhất, mức lãi suất cho vay bình quân công bố nên tách theo kỳ hạn, đối tượng khách hàng để phù hợp thực tế triển khai. Lãi suất công bố nên để khoảng lãi suất của các khoản có quy mô dư nợ phổ biến, tránh việc hiểu không chính xác, cho rằng lãi suất quá cao hoặc quá thấp đối với một số khoản có quy mô dư nợ đặc thù.

Về phía khách hàng vay, ngoài tham khảo mức lãi suất cho vay bình quân được công bố, các khoản chi phí về thẩm định tài sản, phí trả nợ trước hạn, yêu cầu mua bảo hiểm kèm theo hay cơ chế tính mức lãi vay và gốc phải trả định kỳ (đang theo công thức nào)… là những yếu tố mà khách hàng cần lưu ý khi quyết định chọn ngân hàng vay.

Nếu như các ngân hàng quy mô nhỏ không có lợi thế cạnh tranh khi phải công bố lãi suất cho vay bình quân, thì các ngân hàng lớn có chi phí đầu vào thấp và niêm yết lãi suất cho vay bình quân thấp hơn có thể gặp bất lợi là bị “săm soi” kỹ hơn. Theo Chỉ thị 01 nói trên, ngoài việc phải công bố lãi suất cho vay bình quân, các TCTD cũng phải công bố chênh lệch lãi suất tiền gửi và cho vay bình quân trên trang web.

Theo đó, dù mức lãi suất cho vay bình quân mà các ngân hàng lớn này công bố thấp hơn nhiều so với mặt bằng chung, nhưng nếu so với lãi suất đầu vào của chính ngân hàng đó chênh lệch quá lớn, cũng có thể gây ra những phản ứng không mong muốn từ khách hàng.