Chứng rối loạn tiền bạc: Liệu bạn có đang mắc phải?

Ngay cả khi có thu nhập ổn định, họ vẫn luôn cảm thấy bất an, lo sợ và thậm chí rơi vào vòng xoáy kiểm soát tài chính một cách thái quá.

Tiền bạc vốn là một công cụ để đảm bảo cuộc sống, nhưng với nhiều người, nó lại trở thành nguồn cơn của lo âu, căng thẳng và cảm giác không bao giờ đủ đầy. Ngay cả khi có thu nhập ổn định, họ vẫn luôn cảm thấy bất an, lo sợ và thậm chí rơi vào vòng xoáy kiểm soát tài chính một cách thái quá hoặc buông thả hoàn toàn. Hiện tượng này được gọi là money dysmorphia – một nhận thức sai lệch về tình trạng tài chính cá nhân, khiến con người cảm thấy bất an, nghi ngờ chính khả năng kinh tế của mình và đưa ra những quyết định tài chính thiếu sáng suốt.

Khi tiền bạc trở thành nỗi ám ảnh

Một người có thể sở hữu một số tài sản đáng kể, có công việc ổn định với mức thu nhập tốt nhưng vẫn luôn cảm thấy thiếu thốn. Nỗi lo lắng về tài chính thường trực bủa vây, dù thực tế không có dấu hiệu nào cho thấy họ đang gặp khó khăn. Nhiều người thậm chí né tránh kiểm tra tài khoản ngân hàng chỉ vì sợ nhìn thấy số dư, dù nó vẫn đủ để trang trải cuộc sống. Cảm giác bất an này có thể đẩy họ vào lối sống cực đoan, hoặc là tiết kiệm quá mức đến mức từ chối những nhu cầu thiết yếu, hoặc ngược lại, chi tiêu bừa bãi để khỏa lấp sự thiếu hụt tâm lý.

Điểm chung của những người mắc hội chứng này là họ không thể nhìn nhận đúng về tình trạng tài chính thực tế của bản thân. Họ liên tục so sánh mình với người khác, đặc biệt là những hình ảnh được phô bày trên mạng xã hội. Những bức ảnh về kỳ nghỉ xa hoa, xe hơi đắt tiền, lối sống vương giả khiến họ cảm thấy chưa đủ thành công, chưa kiếm được đủ tiền và chưa có một cuộc sống "chuẩn mực" như những gì họ nhìn thấy trên internet.

Nguyên nhân khiến con người có nhận thức sai lệch về tài chính

Tâm lý này không xuất hiện một cách ngẫu nhiên mà thường bắt nguồn từ những trải nghiệm tài chính trong quá khứ hoặc tác động của môi trường xung quanh. Những người từng lớn lên trong gia đình gặp khó khăn về tiền bạc, từng rơi vào khủng hoảng tài chính hay trải qua biến cố kinh tế có thể hình thành nỗi lo sợ kéo dài, ngay cả khi thực tế hiện tại đã ổn định.

Mạng xã hội cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc làm trầm trọng hơn tâm lý méo mó tài chính. Hình ảnh về những kỳ nghỉ đắt đỏ, những món đồ xa xỉ, những căn hộ sang trọng liên tục xuất hiện trên các nền tảng như Instagram hay TikTok, khiến nhiều người cảm thấy mình tụt lại phía sau, ngay cả khi cuộc sống của họ vẫn đang ở mức tốt. Họ quên mất rằng những gì xuất hiện trên mạng chỉ là một phần được chọn lọc, không phản ánh toàn bộ thực tế của người khác.

Những áp lực kinh tế hiện đại, đặc biệt đối với thế hệ trẻ, cũng góp phần khiến hội chứng này trở nên phổ biến hơn. Giá nhà đất tăng cao, lạm phát leo thang, thị trường lao động cạnh tranh chất khiến nhiều người luôn cảm thấy tài chính của mình không đủ vững chắc. Khi so sánh với thế hệ trước – những người có thể mua nhà sớm hơn, có sự nghiệp ổn định hơn – họ càng cảm thấy bản thân kém cỏi, dù thực tế bối cảnh kinh tế của mỗi thời kỳ là hoàn toàn khác nhau.

Hệ lụy của hội chứng

Khi luôn cảm thấy không có đủ tiền, con người dễ rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần. Những lo âu về tài chính có thể làm giảm chất lượng cuộc sống, khiến họ không thể tận hưởng những gì mình đã có, dù đó là một cuộc sống đáng mơ ước đối với người khác.

Việc ra quyết định tài chính cũng bị ảnh hưởng. Một số người vì quá lo sợ mà tiết kiệm một cách cực đoan, từ chối mọi chi tiêu dù đó là những khoản thiết yếu, sống khắc khổ ngay cả khi họ có đủ điều kiện để hưởng thụ. Ngược lại, một số người lại chi tiêu không kiểm soát, mua sắm bốc đồng, lao vào đầu tư rủi ro cao với hy vọng nhanh chóng đạt được sự an toàn tài chính.

Không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân, hội chứng méo mó tài chính còn có thể làm rạn nứt các mối quan hệ. Tranh cãi về tiền bạc là nguyên nhân phổ biến gây căng thẳng trong gia đình, giữa vợ chồng, người yêu hoặc thậm chí bạn bè. Một người luôn cảm thấy không đủ có thể đặt quá nhiều áp lực tài chính lên người khác hoặc né tránh hoàn toàn các cuộc thảo luận về tiền bạc vì nỗi sợ hãi bên trong.

Làm thế nào để thoát khỏi nỗi ám ảnh tài chính

Bước đầu tiên để lấy lại cân bằng là nhìn thẳng vào thực tế tài chính của bản thân. Thay vì lo lắng một cách mơ hồ, hãy lập danh sách cụ thể về thu nhập, chi tiêu, các khoản tiết kiệm và đầu tư. Khi có số liệu rõ ràng, bạn sẽ nhận ra rằng tình hình tài chính của mình có thể không tệ như những gì bạn tưởng tượng.

Giới hạn thời gian sử dụng mạng xã hội cũng là một cách hiệu quả để ngăn chặn sự so sánh tiêu cực. Những gì bạn thấy trên internet không phải là toàn bộ sự thật, mà chỉ là một phần đã được chỉnh sửa, chọn lọc. Thay vì đặt mục tiêu tài chính dựa trên tiêu chuẩn của người khác, hãy tập trung vào hành trình và khả năng của chính mình.

Thay đổi tư duy về tiền bạc là điều cần thiết. Tiền không phải là thước đo giá trị con người, mà chỉ là một công cụ giúp bạn có một cuộc sống tốt hơn. Khi hiểu được điều này, bạn sẽ biết cách sử dụng tiền một cách khôn ngoan hơn, thay vì để nó kiểm soát cảm xúc và quyết định của bạn.

Nếu cảm giác lo âu về tiền bạc đã trở nên quá lớn và ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống hàng ngày, hãy cân nhắc tìm đến chuyên gia tài chính hoặc nhà trị liệu tâm lý. Họ có thể giúp bạn xây dựng kế hoạch tài chính hợp lý và tìm ra cách tiếp cận lành mạnh hơn với tiền bạc.

>> 4 giai đoạn quan trọng trên hành trình tự do tài chính ai cũng nên biết