Theo các chuyên gia kinh tế, giai đoạn 2016 - 2021, thị trường vốn đã có bước phát triển nhanh, theo đúng định hướng của Đảng, Nhà nước, trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn của nền kinh tế, phát triển cân bằng giữa thị trường vốn và thị trường tiền tệ; góp phần quan trọng vào tái cơ cấu nợ công và đầu tư công, quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước và đóng góp cho sự phát triển chung của nền kinh tế.
02-06-2022 Chứng khoán, trái phiếu doanh nghiệp, cho vay BĐS, cơ chế cấp room tín dụng...dự kiến vào chương trình chất vấn của Quốc hội
02-06-2022 Loạt doanh nghiệp vay nợ trái phiếu lớn nhất được Bộ Tài chính báo cáo lên Thủ tướng
02-06-2022 Thị trường trái phiếu doanh nghiệp: Cần nhiều sản phẩm để thu hút nhà đầu tư
Tuy nhiên, Bộ Tài chính cũng thừa nhận, thị trường trái phiếu doanh nghiệp, chứng khoán tăng trưởng nhanh nên phát sinh rủi ro, cũng như một số tổ chức cung cấp dịch vụ như công ty chứng khoán, công ty kiểm toán, công ty thẩm định giá... chưa tuân thủ quy định pháp luật dẫn tới những vi phạm, do vậy cần phải rà soát, tăng cường kiểm soát thị trường.
Phát sinh rủi ro do tăng trưởng nhanh
Ảnh minh họa. (Ảnh: TTXVN).
Tại báo cáo gửi đại biểu Quốc hội tại Kỳ họp thứ 3, Quốc hội khoá XV, Bộ Tài chính cho biết, thị trường vốn có tốc độ tăng trưởng bình quân trên 28,5%/năm giai đoạn 2016-2021, riêng năm 2021 là 33,2%. Tính đến cuối quý I/2022, quy mô thị trường vốn đạt 134,5% GDP năm 2021; trong đó, vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt 93,8% GDP, quy mô thị trường trái phiếu Chính phủ là 22,7% GDP, quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp đạt 16,4% GDP; qua đó đã cân bằng với thị trường tín dụng ngân hàng (quy mô dư nợ tín dụng là 131,8% GDP).
Theo Bộ Tài chính, thông qua thị trường vốn, các chủ thể huy động được khối lượng vốn lớn cho đầu tư phát triển và sản xuất kinh doanh.
Tổng mức huy động vốn trên thị trường vốn năm 2021 đạt trên 1,12 triệu tỷ đồng; trong đó, huy động vốn trái phiếu Chính phủ đạt trên 318 nghìn tỷ đồng; huy động vốn của doanh nghiệp qua phát hành cổ phiếu, cổ phần hóa đạt khoảng 143,5 nghìn tỷ đồng; phát hành trái phiếu doanh nghiệp đạt trên 637 nghìn tỷ đồng, tương đương 38,7% tổng vốn đầu tư toàn xã hội.
Trong 5 tháng đầu năm 2022, quy mô huy động vốn trên thị trường trái phiếu là trên 250 nghìn tỷ đồng, tương đương cùng kỳ năm 2021.
Đối với thị trường chứng khoán, Bộ Tài chính cho biết, hiện nay, trên thị trường chứng khoán có 767 cổ phiếu, chứng chỉ quỹ niêm yết, 858 cổ phiếu đăng ký giao dịch; 83 công ty chứng khoán, 44 công ty quản lý quỹ, 2 doanh nghiệp xếp hạng tín nhiệm.
Số lượng tài khoản của nhà đầu tư là trên 5,2 triệu tài khoản, tăng 21,1% so với cuối năm 2021, giá trị giao dịch bình quân cổ phiếu, chứng chỉ quỹ đạt 28.745 tỷ đồng/ phiên, tăng 8,1% so với bình quân năm 2021.
Tuy nhiên, Bộ Tài chính cũng thừa nhận, thị trường trái phiếu doanh nghiệp tăng trưởng nhanh nên phát sinh rủi ro như một bộ phận nhà đầu tư cá nhân chưa hiểu biết rõ về pháp luật đã gian lận khi xác định trở thành nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp để mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ.
Bên cạnh đó, một số tổ chức cung cấp dịch vụ như công ty chứng khoán, công ty kiểm toán, công ty thẩm định giá... chưa tuân thủ quy định pháp luật trong việc tư vấn hồ sơ chào bán, kiểm toán báo cáo tài chính, định giá tài sản đảm bảo hoặc chào mời không đúng đối tượng nhà đầu tư hiện đang bị các cơ quan chức năng thanh tra, kiểm tra để xử lý vi phạm, như vụ việc của Tân Hoàng Minh.
Ngoài ra, tình hình tài chính của một số doanh nghiệp phát hành còn hạn chế, một số doanh nghiệp sử dụng vốn cho mục đích không rõ ràng.
Bộ Tài chính cho rằng nguyên nhân của tình trạng trên là do tính tuân thủ của một số doanh nghiệp phát hành chưa cao, có doanh nghiệp cố tình vi phạm và thông đồng với các công ty chứng khoán, tổ chức cung cấp dịch vụ để thực hiện các hành vi gian lận trên thị trường.
Đặc biệt, nhận thức của nhà đầu tư còn hạn chế, nhất là các nhà đầu tư cá nhân, mặc dù đã được thông tin, tuyên truyền, cảnh báo nhiều lần nhưng vẫn đầu tư theo tâm lý đám đông, theo tin đồn, chưa có kinh nghiệm phân tích, khả năng quản lý tài chính, đầu tư, thậm chí có nhiều cá nhân đã đầu tư theo hình thức hợp đồng góp vốn do đó không được coi là chủ sở hữu trái phiếu.
Cùng với đó, tính tuân thủ và đạo đức nghề nghiệp của một số tổ chức cung cấp dịch vụ chưa cao, một số tổ chức trung gian là ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán cung cấp thông tin không đầy đủ để lôi kéo khách hàng cá nhân, có trường hợp hỗ trợ lập hồ sơ chào bán có thông tin chưa chính xác, hoặc hỗ trợ hợp thức hóa hồ sơ xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp để được mua trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ.
Bộ Tài chính cũng cho biết, trên thị trường cổ phiếu, thị trường chứng khoán phái sinh xuất hiện các hiện tượng thao túng giá, làm giá ngày càng tinh vi, nhiều mã chứng khoán được đẩy giá lên cao không gắn với tình hình hoạt động kinh doanh, nghĩa vụ công bố thông tin của một số doanh nghiệp đại chúng, công ty niêm yết, nhà đầu tư còn chưa đảm bảo chất lượng. Điển hình là vụ việc của FLC và Louis.
Theo Bộ Tài chính, thị trường chứng khoán tăng trưởng quá nhanh trong 2 năm gần đây phát sinh nhiều hành vi vi phạm tinh vi, gian lận quy định pháp luật trong khi quy định về mức xử phạt còn nhẹ, chế tài xử phạt chưa đủ tính răn đe; quy định về thẩm quyền của Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước khi kiểm tra, thanh tra chưa đảm bảo khả năng giám sát toàn diện đối với những hành vi vi phạm mới phát sinh; điều kiện phát hành trái phiếu và điều kiện trở thành nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp tại Luật Chứng khoán đang tương đối thấp.
Cùng với đó, thị trường vẫn trong giai đoạn đầu phát triển nên còn bị ảnh hưởng nhiều bởi yếu tố tâm lý; trước tác động của các thông tin quốc tế và trong nước bất lợi, các tin đồn thất thiệt, lo ngại về yếu tố dòng tiền, áp lực lạm phát nên thị trường chứng khoán có nhiều phiên giảm mạnh thời gian gần đây.
Nhiều giải pháp
Để phát triển thị trường chứng khoán, trái phiếu minh bạch, bền vững, trong thời gian tới, Bộ Tài chính sẽ rà soát đồng bộ từ Luật đến các Nghị định và văn bản hướng dẫn để tăng cường minh bạch thông tin, đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia thị trường.
Đối với trái phiếu doanh nghiệp, hiện nay Bộ Tài chính đang nghiên cứu để sớm trình Chính phủ sửa đổi, bổ sung Nghị định số 153/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế.
Theo đó, tập trung vào quản lý chặt chẽ việc xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, việc đầu tư của nhà đầu tư cá nhân; giám sát phương thức phân phối trái phiếu để tránh việc bán cho nhà đầu tư không đúng đối tượng; yêu cầu xếp hạng tín nhiệm; tăng cường trách nhiệm và có biện pháp quản lý giám sát các tổ chức trung gian.
Đồng thời, Bộ Tài chính đã có kế hoạch rà soát Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp để sửa đổi các quy định về điều kiện phát hành trái phiếu doanh nghiệp, điều kiện về nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, các biện pháp và chế tài xử phạt để tăng tính răn đe; và thẩm quyền của Ủy ban chứng khoán Nhà nước trong giám sát dòng tiền và quản lý, giám sát các hoạt động trên thị trường chứng khoán.
Bộ Tài chính cũng sẽ khẩn trương thiết lập thị trường giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, đưa tất cả trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ được đăng ký, lưu ký tại Trung tâm Lưu ký chứng khoán và được giao dịch tại Sở Giao dịch chứng khoán nhằm tăng tính minh bạch của thị trường và giám sát thị trường trái phiếu doanh nghiệp từ khâu phát hành đến giao dịch.
Tích cực triển khai tái cấu trúc thị trường chứng khoán, nâng cao sức cạnh tranh và chất lượng của các định chế trung gian thị trường, thực hiện giám sát, thanh tra, kiểm tra hoạt động các công ty chứng khoán để nâng cao đạo đức nghề nghiệp, chất lượng dịch vụ của các tổ chức cung cấp dịch vụ.
Song song với đó là thúc đẩy việc hình thành và hoạt động của các định chế đầu tư chuyên nghiệp và nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, ưu tiên phát triển nhà đầu tư dài hạn như các quỹ đầu tư, các quỹ hưu trí tự nguyện, doanh nghiệp bảo hiểm...; tăng cường đào tạo, phát triển nhà đầu tư cá nhân có đầy đủ kiến thức khi tham gia thị trường.
